×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Jak nauczyć się liczenia wymienników węglowodanowych?

lek. Damian Ucieklak
Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych UJ CM, Kraków

Umiejętność liczenia WW jest niezbędnym warunkiem skuteczności leczenia cukrzycy typu 1, prawidłowego wyrównania metabolicznego, a przez to przyczynia się do uniknięcia późnych powikłań cukrzycy, będących bezpośrednim skutkiem przewlekłej hiperglikemii. Bez liczenia węglowodanów w posiłkach prawidłowe dawkowanie insuliny jest niemożliwe.

Zasady żywienia osób chorych na cukrzycę typu 1 nie odbiegają od zaleceń dietetycznych zdrowej populacji. Zbilansowana jakościowo i kalorycznie dieta, oparta na produktach naturalnych, w możliwie najmniejszym stopniu przetworzonych, a także ograniczenie produktów zawierających cukry proste, częste i regularne spożywanie posiłków to zalecenia uniwersalne dla każdej zdrowej osoby.

Z uwagi na konieczność podaży insuliny egzogennej osoby chore na cukrzycę typu 1 muszą nabyć dodatkową umiejętność – prawidłowe określanie zawartości węglowodanów w posiłku, czyli liczenie wymienników węglowodanowych (WW). Umiejętność liczenia WW jest niezbędnym warunkiem skuteczności leczenia cukrzycy typu 1, prawidłowego wyrównania metabolicznego, a przez to przyczynia się do uniknięcie późnych powikłań cukrzycy, będących bezpośrednim skutkiem przewlekłej hiperglikemii.

Zadanie to dla większości chorych wydaje się początkowo trudne, zbyt skomplikowane lub nużące. Sukces zależy od odpowiedniej edukacji.

Szkolenie dietetyczne warto zacząć od podstaw insulinoterapii. Pacjent leczony za pomocą intensywnej insulinoterapii z zastosowaniem doposiłkowych wstrzyknięć szybko działającego analogu insuliny oraz jednego wstrzyknięcia analogu długo działającego musi rozumieć, jakie zadania pełnią obie te insuliny.
Rolą szybko działającej insuliny jest obniżanie glikemii poposiłkowej. Głównym zadaniem chorego na cukrzycę jest odpowiednia modyfikacja dawki insuliny doposiłkowej, odpowiednio do ilości węglowodanów znajdujących się w posiłku. Oczywiście poza tym należy uwzględnić aktualne stężenie glukozy oraz planowaną aktywność fizyczną, o czym chory powinien dowiedzieć się w dalszej kolejności.

Aby dobrze liczyć WW, należy wiedzieć – gdzie ich szukać.

1. Zaczynamy od zapoznania chorego, w których produktach znajdują się węglowodany. Należą do nich: produkty zbożowe – pieczywo, makarony, kasze, ryż, mleko i jego przetwory, warzywa, owoce, soki, słodycze. Nie można zapomnieć o dodatkach, typu: bułka tarta, majonez, ketchup, sosy itp.

2. Zapoznajemy chorego z produktami, w których składzie nie ma węglowodanów lub jest ich znikoma ilość. Często budzi to ich miłe zaskoczenie. Do produktów pozbawionych węglowodanów lub zawierających ich śladowe ilości należą m.in.: mięso, ryby, jajka, oleje, oliwa, zioła, kawa, herbata oraz wiele warzyw niskowęglowodanowych, takich jak ogórek, rzodkiewka, sałata, kapusta, rzepa, pomidor, żółta i zielona papryka, szczypiorek, cukinia, kalafior, pieczarki i inne.

3. Do celów edukacyjnych pomocne są specjalnie przygotowane przez dietetyków tabele wymienników węglowodanowych, najlepiej zawierające produkty pogrupowane rodzajowo, z podaniem masy i objętości (w gramach, mililitrach, łyżkach, szklankach itp.) produktu, który zawiera 1 WW.
Ułatwia to porównanie produktów do siebie – 1 WW znajduje się np. w:


• 1 kromce żytniego razowego chleba (25 g)
• połowie bułki kajzerki (20 g)
• 1 szklance mleka (200 g)
• 2 łyżkach płatków owsianych (15 g)
• 1 średniej wielkości ziemniaku (65 g)
• 5 śliwkach węgierkach (100 g) itd.

4. Do obliczenia WW uwzględniamy jedynie węglowodany przyswajalne, nie wliczamy zawartego w posiłku błonnika.

Możliwe jest korzystanie z tabel WW w formie papierowej, ale warto zachęcić chorego do korzystania z dostępnych online kalkulatorów wymienników węglowodanowych lub podobnych aplikacji na smartfony, które znacznie ułatwiają i przyspieszają prawidłowe obliczenie wymienników węglowodanowych zawartych w całym posiłku. Zwłaszcza że chorzy na cukrzycę typu 1 to osoby młode, które na ogół bardzo sprawnie posługują się urządzeniami mobilnymi.

Podczas edukacji chorego należy zwrócić uwagę na kilka kluczowych zaleceń

1. Czytanie etykiet produktów spożywczych.

Czytanie etykiet produktów powinno stać się rutyną dla chorego na cukrzycę typu 1. Po pierwsze, jest źródłem informacji o zawartości węglowodanów. Należy pamiętać, że informacja ta często jest podawana w przeliczeniu na 100 mg produktu, co należy uwzględnić w obliczeniu WW. Po drugie, czynne poszukiwanie węglowodanów odkrywa zaskakujący fakt, w jak wielu, wydawałoby się bezwęglowodanowych, produktach znajduje się spory dodatek cukru. Dotyczy to np. jogurtów owocowych, serków, pasztetów czy słabej jakości produktów „mięsnych” (parówki, kiełbaski). Warto szukać produktów naturalnych, bez dodatków węglowodanów i jak najmniej przetworzonych.

2. Ważenie produktów spożywczych – waga kuchenna.

Waga jest nieocenionym urządzeniem w kuchni osoby chorej na cukrzycę typu 1. Prawidłowe liczenie WW wymaga określenia masy produktu. Nie można się opierać jedynie na ilości produktu odczytanej z tabeli WW (1 kromka, 1 ziemniak, 1 szklanka, 2 łyżki) – 1 WW znajduje się bowiem w 1 średnim ziemniaku o wadze ok. 65 g, 1 kromce chleba razowego o wadze 25 g itd. Liczyć należy dokładnie – od tego zależy bowiem dawka podanej insuliny. Nawyk ważenie produktów skutkuje ponadto nabyciem z czasem umiejętności tzw. liczenia na oko – czyli szacowania ilości WW bez wagi, jedynie na podstawie wizualnej oceny „objętości”. Ta cenna umiejętność pacjenta chorego na cukrzycę typu 1, pozwala na sprawne policzenie WW w sytuacjach spożywania posiłków poza domem (restauracje, wizyty u znajomych itp.) – wymaga jednak wcześniejszego długiego i przykładnego liczenia WW na podstawie pomiarów masy produktów w domu. Z czasem, po wielu latach liczenia „na oko”, umiejętność ta zatraca się z powodu braku punktu odniesienia do prawidłowych ilości produktu zawierającego 1 WW – należy wówczas wrócić do podstaw i od nowa rozpocząć liczenie WW z ważeniem produktów w domu.

3. Spis produktów spożywanych najczęściej.

Pacjenci ze świeżo rozpoznaną cukrzycą typu 1 często już na samym początku uważają, że liczenie WW jest nie dla nich – zbyt dużo produktów do zapamiętania, zbyt skomplikowane obliczenia itp. Pomocne w rozpoczęciu liczenia WW jest przygotowanie w domu dużej kartki (tablicy itp.), na której chory wypisuje produkty zawierające węglowodany, będące najczęstszym składnikiem jego diety, z ilością produktu, w której zawarty jest 1 WW. Na liście tej z pewnością u większości osób znajdą się: 2–3 rodzaje pieczywa, ziemniaki, ryż, kasza, makaron, kilka warzyw, kilka owoców, mleko itp. Łączna liczba produktów na początku rzadko przekracza 20 pozycji. Najłatwiej edukują się pacjenci, którzy gotują samodzielnie i często korzystają z pomocy wiszącej na kuchennej ścianie. 2–3 tygodnie samodzielnego przygotowania posiłków na podstawie „ściągi” zwykle wystarcza do biegłego liczenie WW tych produktów. Dieta powinna być różnorodna, więc z czasem warto dopisywać do listy kolejne produkty.

Najistotniejsze pytanie, które zadaje sobie chory na cukrzycę typu , to – ile jednostek insuliny mam sobie podać?

Leczenie pacjentów chorych na cukrzycę typu 1 ma charakter indywidualny. U każdego chorego szybkość wchłaniania się węglowodanów, wrażliwość na insulinę oraz zapotrzebowanie na insulinę są różne. Każdy pacjent musi znać swoją wrażliwość na insulinę i zapotrzebowanie na 1 WW. Trzeba również poinformować chorego, że zapotrzebowanie na insulinę jest różne w różnych porach dnia – największe jest zwykle w godzinach porannych.

Łącznie z zaleceniami dietetycznymi, obejmującymi kaloryczność całkowitą diety oraz sugerowaną liczbę WW na posiłek, dla każdej pory dnia należy obliczyć choremu zapotrzebowanie insuliny na 1 WW. Należy to do zadań diabetologa. Zwykle rozkład taki wygląda następującą:
– śniadanie ok. 2,0 j./WW
– obiad ok. 1,0 j./WW
– kolacja ok. 1,5 j./WW

Dla każdego pacjenta wartości te będą inne w zależności od indywidualnej insulinowrażliwości. Ponadto należy pamiętać, że wartości te mogą się zmieniać w czasie choroby, ulegając znacznej redukcji w okresie remisji cukrzycy.

Praktyka czyni mistrza

Najskuteczniejszą formą edukacji wydają się praktyczne ćwiczenia w obliczaniu WW pod okiem lekarza. Prawidłowe wyliczenie liczby WW wymaga rozłożenia posiłku niemal na czynniki pierwsze – trzeba zwrócić uwagę na wnikliwe poszukiwanie węglowodanów w posiłku. Do obliczenia należnej dawki insuliny konieczna jest wiedza na temat zapotrzebowania na insulinę w danej porze dnia, czyli liczby jednostek insuliny przypadającej na 1 WW. Do obliczenia możemy przyjąć zasadę matematycznego zaokrąglania do 1 WW (<0,5 WW → do 0WW; >0,5 WW → do 1 WW).

Przykład:

śniadanie:

• jajecznica z 2 jajek (100 g) = 0 WW
• 2 kromki żytniego chleba razowego (50 g) = 2 WW
• masło – do jajecznicy i kanapek (10 g) = 0 WW
• 2 liście sałaty = 0 WW
• 2 plasterki pomidora (40 g) = 0 WW
• łyżka szczypiorku (5 g) = 0 WW
• herbata gorzka 250 ml = 0 WW
• szczypta soli i pieprzu = 0 WW
• 125 ml jogurtu naturalnego = ok. 1 WW

łącznie: 3 WW

Zapotrzebowanie na insulinę w porze śniadania u pacjenta: 2 j./WW

Dawka insuliny konieczna do takiego śniadania = 6 j.

20.04.2016
Zobacz także
  • Leczenie cukrzycy typu 1 – pytania i odpowiedzi
  • Cukrzyca typu 1
  • Cukrzyca typu 1 – LADA
Wybrane treści dla Ciebie
  • Leczenie cukrzycy typu 1
  • Cukrzyca u kobiet w ciąży
  • Hiperglikemia poranna
  • Kwasica mleczanowa
  • Stopa cukrzycowa
  • Niedocukrzenie (hipoglikemia)
  • Zespół hiperglikemiczno-hiperosmolalny
  • Cukrzyca MODY
  • Zaćma i jaskra
  • Kwasica ketonowa
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta