W Polsce rocznie wykonuje się około 30 przeszczepień nerki wraz z trzustką. Transplantację samej trzustki przeprowadza są u zaledwie kilku chorych. – Diabetolodzy kierują na przeszczep zbyt późno – twierdzi prof. Marek Durlik. – Gdyby pacjentom wcześniej przeszczepić trzustkę, mogliby uniknąć ślepoty czy utraty kończyn.
Na cukrzycę typu 1 choruje w Polsce około 100 tys. osób. Ich głównym lekarstwem jest insulina. Poza farmakologią lekarze zalecają im wysiłek fizyczny oraz odpowiednią dietę. To jednak zbyt mało, aby pacjenci mogli uchronić się przed powikłaniami, które pojawiają się z upływem lat.
U chorych najbardziej narażone na uszkodzenie są komórki oczu, nerek, nerwów i naczyń krwionośnych. Retinopatia cukrzycowa, która objawia się pogorszeniem ostrości widzenia i może prowadzić do całkowitej ślepoty, na początku cukrzycy typu 1 występuje u zaledwie 2% pacjentów, ale po 15 latach aż u 98% chorych. U 9-40% chorych na cukrzycę typu 1 dochodzi do uszkodzenia nerek (nefropatia cukrzycowa). Najczęstszym powikłaniem jest uszkodzenie obwodowego układu nerwowego (neuropatia cukrzycowa), co powoduje, że pacjenci odczuwają bóle kończyn (stóp, dłoni, podudzi), mrowienie, pieczenie. Pojawia się nadwrażliwość na dotyk – przeczulica lub osłabienie, a nawet zupełny brak czucia (np. temperatury, bólu, dotyku). W wyniku choroby dochodzi do niedokrwienia kończyn i mięśnia sercowego. Powstający na skutek zaburzeń ukrwienia zespół stopy cukrzycowej często jest przyczyną amputacji.
Dla części chorych istnieje jednak szansa na unikniecie powikłań. Alternatywną metodą leczenia cukrzycy typu 1 jest przeszczepienie trzustki. – Transplantacja tego narządu wykonywana jest w trzech konfiguracjach – tłumaczy dr Tomasz Kruszyna, chirurg z I Kliniki Chirurgii CM UJ. – Możliwy jest przeszczep samej trzustki, jednoczesne przeszczepienie trzustki i nerki oraz przeszczepienie trzustki po nerce.– W Polsce samą trzustkę rzadko się przeszczepia – kontynuuje dr Kruszyna. – Jeżeli mamy dawcę, od którego można pobrać trzustkę i nerkę, to lepiej oba te narządy przeszczepić choremu, który potrzebuje ich obu. Leczymy wtedy niewydolność nerek oraz zapewniamy lepszą kontrolę glikemii.
Wczesne przeszczepienie samej trzustki może jednak uchronić pacjentów przed późniejszym uszkodzeniem nerek i zapobiec innym powikłaniom cukrzycy. Dla chirurgów taki zabieg to duże wyzwanie. – Trzustka jest unaczyniona z trzech tętnic: tętnicy krezkowej górnej, tętnicy śledzionowej i żołądkowo-dwunastniczej – opisuje prof. Marek Durlik, Dyrektor Centralnego Szpitala Klinicznego MSW w Warszawie, Kierownik Kliniki Chirurgii Gastroenterologicznej i Transplantologii CSK MSW, specjalista chirurgii onkologicznej i transplantologii klinicznej.
– Aby przeszczepić narząd, musimy rekonstruować zarówno naczynia żylne, jak i tętnicze. Łatwo dochodzi do zapalenia trzustki, które jest bardzo ciężką chorobą. Z powodu powikłań wielu pacjentów musi być reoperowanych. Przeszczep dwóch narządów jest łatwiejszy do monitorowania – tłumaczy prof. Durlik. – Często na podstawie funkcji nerki, którą potrafimy już bardzo dobrze monitorować, możemy wnioskować o funkcji przeszczepionej trzustki. Biopsja trzustki jest zawsze ryzykowna. Może spowodować krwawienie.
Do równoczesnego przeszczepienia trzustki i nerki kwalifikowani są na ogół młodzi ludzie, do 45 r. ż. – U 70% chorych po trzech latach nadal funkcjonują oba narządy – mówi dr Tomasz Kruszyna.
– Wśród naszych pacjentów są młode kobiety, które po przeszczepie dwóch narządów urodziły dzieci – opowiada prof. Durlik. – Ci ludzie prowadzą aktywne życie, pracują zawodowo. Odzyskują nie tylko zdrowie, ale również znacznie poprawia się jakość ich życia.
Ponieważ łatwiej znaleźć dawcę nerki niż nerki i trzustki, czasami pacjentom przeszczepia się najpierw nerkę. – Po pewnym czasie pacjent może zdecydować się także na przeszczep trzustki – mówi Tomasz Kruszyna. – Jest to jednak gorsza konfiguracja. Narządy pochodzą od różnych dawców, co zwiększa ryzyko odrzucenia.
W Polsce ośrodki przeszczepiania trzustki znajdują się w Katowicach, Szczecinie i w Warszawie. – Te zabiegi wymagają bardzo dobrej diagnostyki i współpracy lekarzy wielu specjalności – mówi prof. Durlik. – Aby móc oceniać biopsje trzustki, potrzebny jest zespół nefrologów, chirurgów, chirurgów naczyniowych, diabetologów.
Najwięcej przeszczepień trzustki i trzustki z nerką wykonuje się w CSK MSW w Warszawie. – W ciągu ostatnich 5 lat wykonaliśmy około 120 takich zabiegów – wylicza prof. Durlik. – Jest to porównywalne z większymi ośrodkami europejskimi. Nabieramy doświadczenia. Opracowaliśmy innowacyjną metodę: razem z trzustką przeszczepiamy również dwunastnicę. Na podstawie biopsji przeszczepionej dwunastnicy i oceny dokonanej w mikroskopie konfokalnym możemy bez biopsji trzustki, ocenić czy narząd został odrzucany czy nie. To bardzo poprawia wyniki.Do 2010 r. na świecie przeprowadzono ponad 35 tys. zabiegów przeszczepienia trzustki, w większości przypadków (75%) wraz z nerką. W Polsce rocznie wykonuje się około 30 przeszczepień nerki wraz z trzustką. Transplantację samej trzustki przeprowadza są zaledwie u kilku chorych. – Pomimo tego, że opracowano już odpowiednie wytyczne, diabetolodzy kierują pacjentów na przeszczep zbyt późno – twierdzi prof. Durlik. – Połowa tych chorych to osoby niedowidzące bądź niewidome. Mają już niewielkie szanse na osiągnięcia dobrej jakości życia.
Dlatego prof. Durlik zachęca pacjentów z niestabilną postacią cukrzycy typu 1, u których choroba przebiega w sposób agresywny, pojawia się retinopatia, nefropatia, neuropatia czy też powikłania makronaczyniowe – do wizyty w poradni transplantacyjnej. Osoby, którym uda się przeszczepić trzustkę mają bowiem szansę na całkowite wyleczenie. – Pacjentowi dostarczane są wyspy Langerhansa z całym otoczeniem – opowiada Marek Durlik. – To trochę tak, jakby w samochodzie wymienić silnik na nowy.
