W leczeniu cukrzycy powszechnie podkreśla się ogromne znaczenie zaangażowania pacjenta. Zaburzenia lękowe i depresja, które mogą niekorzystnie wpływać na aktywne uczestnictwo chorego w leczeniu, często traktowane są jednak marginalnie.
Fot. Pixabay.com
Cukrzyca rozwija się stopniowo. Osoby chore na cukrzycę typu 2 mogą funkcjonować przez wiele lat, nie mając nawet świadomości choroby. Początkowo jej objawy są niezauważalne. W miarę upływu czasu u pacjentów dochodzi jednak do rozwoju licznych powikłań.
Do powikłań cukrzycy należy m.in. nefropatia, czyli uszkodzenie nerek, neuropatia, czyli uszkodzenie nerwów, retinopatia, czyli tzw. cukrzycowa choroba oczu. Cukrzyca wpływa na cały organizm i może upośledzać funkcjonowanie wielu narządów, np. układu krążenia, co w połączeniu ze zmianami neurologicznymi może prowadzić do powstania zespołu stopy cukrzycowej. To lista powikłań, o których specjaliści mówią coraz głośniej i szerzej, przestrzegając diabetyków przed skutkami lekceważenia zaleceń lekarskich. I nic dziwnego. Na świecie co kilka sekund z powodu cukrzycy amputuje się bowiem czyjąś stopę. Choroba ta stanowi, też najczęstszą przyczynę ślepoty i niewydolności nerek.
W rozmowach na temat profilaktyki i skutków cukrzycy rzadko porusza się jednak zagadnienia związane z zaburzeniami emocjonalnymi diabetyków. Coraz powszechniej podkreśla się ogromne znaczenie zaangażowania pacjenta w terapię. Zaburzenia lękowe i depresja, które mogą osłabiać uczestnictwo chorego w leczeniu, często traktowane są jednak marginalnie.
Lęki
Dr n. hum. Aleksandra Szczepaniak, podczas wykładu w ramach obchodów Ogólnopolskiego Dnia Diabetyka, zwróciła uwagę na zaburzenia lękowe, których doświadczają pacjenci z cukrzycą. Ich najczęściej spotykaną formą jest tzw. zespół lęku napadowego, zwany też lękiem panicznym. To nawracające niespodziewanie napady paniki, którym towarzyszą lękowe oczekiwania kolejnego ataku, i/lub obawy przed jego konsekwencjami w postaci choroby psychicznej, utraty kontroli czy irracjonalnego zachowania. Fizycznie objawia się przyspieszonym rytmem serca (tachykardia), zbyt szybkim i głębokim oddechem (hiperwentylacja), dusznościami, dreszczami, napięciem, rozstrojem żołądka, zawrotami głowy, nietypowymi bólami w klatce piersiowej, mrowieniem lub drętwieniem (parestezja) oraz skurczami mięśni podudzia i stóp. Chory doświadcza też depersonalizacji, czyli poczucia obcości, nie poznaje samego siebie. Zaburzenie to występuje na ogół u pacjentów z cukrzycą typu 1.
Chorych na cukrzycę typu 2 częściej dotyka lęk uogólniony, czyli wolno narastający lęk przed codziennymi wydarzeniami i problemami. Towarzyszą mu napięcie mięśniowe, bóle, cierpnięcie. Pojawia się niepokój i zdenerwowanie, irytacja, niemożność zrelaksowania, problemy z zasypianiem, poczucie braku stabilności i bycia na krawędzi. Chory może przesadnie reagować na nowe wydarzenia, odczuwać uderzenia gorąca i zimna, mrowienie, drętwienie kończyn, a nawet mdleć.
Fobie
Zgodnie z amerykańską klasyfikacją DSM-V (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) zaburzenia lękowe dzieli się na dwie kategorie: wymienione powyżej zaburzenia związane z lękiem (zespół lęku panicznego i zespół lęku uogólnionego) oraz zaburzenia związane ze strachem przed konkretną sytuacją, do których zaliczane są fobie i zespół stresu pourazowego.
Fobie, które najczęściej występują w przebiegu cukrzycy to agorafobia i fobia społeczna. Agorafobia to lęk przed otwartą przestrzenią. Pacjent boi się opuszczać dom najczęściej w obawie przed gwałtownym zmniejszeniem stężenia glukozy. Czasami obawia się także zostawać sam. Agorafobia rzadko występuje w czystej postaci, najczęściej współwystępuje z zespołem lęku napadowego.
Fobia społeczna, czyli lęk przed ludźmi (lęk społeczny) zazwyczaj wiąże się z unikaniem sytuacji społecznych. Połączony jest z niskim poczuciem własnej wartości i przeświadczeniem o swoim nieprzystosowaniu. Somatyczne objawia się rumienieniem, drżeniem, suchością w ustach, poceniem.
Zaburzenia nerwicowe
Doktor Szczepaniak wyróżniła również charakterystyczne dla chorych na cukrzycę zachowania nerwicowe. Jako pierwsze wymieniła zbyt częste pomiary stężenia glikozy lub unikanie pomiarów. U osób, które używają pompy insulinowej, może pojawiać się lęk czy w odpowiedni sposób zrobiły wkłucie. Zagrożenie dla zdrowia stanowią zła interpretacja odczytów - „kłótnie z pompą” i nadmierne spożycie „zakazanych produktów”. Jakość życia diabetyków mogą pogarszać także obsesyjne myśli związane z przestrzeganiem diety i wkłuciami, potrzeba ciągłej kontroli i perfekcjonizm.
Depresja w przebiegu cukrzycy
Wyniki analiz zaprezentowane podczas 52. kongresu Europejskiego Towarzystwa Badań nad Cukrzycą (EASD) w Monachium pokazały, że u osób chorych na cukrzycę, zarówno typu 1, jak i typu 2, częściej występują objawy depresji. Naukowcy ze Szpitala Uniwersyteckiego im. św. Ignacego w Bogocie, w Kolumbii, od 9 lat prowadzą międzynarodowe badanie (International Diabetes Management Practices Survey, IDMPS), w którego ramach przeanalizowali dane zebrane wśród niemal 9,9 tys. pacjentów z cukrzycą z 21 krajów świata. Okazało się, że objawy depresji, od łagodnych do ciężkich, wykazywało blisko 31 proc. chorych na cukrzycę typu 1 oraz 29% pacjentów z cukrzycą typu 2.
Zależność pomiędzy depresją a cukrzycą przebiega dwukierunkowo. Z jednej strony obecność depresji zwiększa ryzyko wystąpienia w przyszłości cukrzycy typu 2 prawie dwukrotnie, z drugiej, u chorych na cukrzycę depresja występuje wielokrotnie częściej. Objawy depresyjne wpływają na gorszy przebieg cukrzycy, chorzy mają większe trudności z kontrolą glikemii, nie stosują się do zaleceń dotyczących przyjmowania leków, diety, zmiany stylu życia.
Aleksandra Szczepaniak podkreśliła, że skuteczne leczenie objawów depresji i zaburzeń lękowych może się przyczynić do bardziej pomyślnego przebiegu cukrzycy. Uczestnicy kongresu przekonywali do diagnozowania i leczenia depresji, ponieważ pogarsza ona kontrolę stężenia glukozy we krwi, przez co zwiększa ryzyko powikłań cukrzycy oraz wskaźnik śmiertelności.
