×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Moczówka prosta (diabetes insipidus)

dr n. med. Magdalena Góralska, prof. dr hab. n. med. Tomasz Bednarczuk
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Endokrynologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Co to jest moczówka prosta i jakie są jej przyczyny?

Moczówka prosta to rzadka choroba, która charakteryzuje się wytwarzaniem bardzo dużych ilości moczu na dobę (powyżej 3 l), określanym jako poliuria. Prowadzi to do odwodnienia organizmu i tym samym powoduje zwiększone uczucie pragnienia, pomimo spożycia dużych ilości płynów. Przyczyna moczówki prostej jest najczęściej związana z niewystarczającą produkcją, wydzielaniem lub działaniem hormonu odpowiedzialnego za gospodarkę płynami w organizmie, tzw. hormonu antydiuretycznego (antidiuretic hormone – ADH), zwanego także wazopresyną.

Hormon ten wydzielany jest przez podwzgórze, a gromadzi się w przysadce mózgowej, małym gruczole zlokalizowanym w mózgu. Reguluje on pracę nerek odpowiedzialnych za wydalanie wody z organizmu. Na gospodarkę wodną w organizmie człowieka wpływa ilość przyjmowanych przez nas płynów (regulowaną przez pragnienie) i wydalanych przez nerki. Kiedy dochodzi do odwodnienia organizmu, pobudzane jest pragnienie i wydziela się wazopresyna, co skutkuje zatrzymaniem wody i zmniejszeniem ilości oddawanego moczu. Gdy w organizmie jest dużo wody, nerki wydalają jej nadmiar z rozcieńczonym moczem. Przy braku hormonu antydiuretycznego lub jego nieprawidłowym działaniu gospodarka wodna ulega rozchwianiu, co skutkuje nadmiernym wydalaniem płynów i może prowadzić do niebezpiecznego w skutkach odwodnienia. W zależności od tego, na jakim etapie ten skomplikowany proces regulacji zawodzi, wyróżniamy różne postaci moczówki prostej:

  • Moczówka prosta centralna (ośrodkowa) jest spowodowana uszkodzeniem przysadki mózgowej lub podwzgórza, co powoduje zaburzenia produkcji, gromadzenia i wydzielania wazopresyny. Pierwotną przyczyną tych uszkodzeń mogą być zabiegi chirurgiczne, choroby zapalne (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych), guz, uraz głowy. Dysfunkcja przysadki lub podwzgórza może być stała lub odwracalna, może też mieć charakter wrodzony.
  • Moczówka prosta nerkowa jest wynikiem niewłaściwej pracy nerek, które nie reagują prawidłowo na obecność wazopresyny. Hormon jest wydzielany, ale nie powoduje pożądanej reakcji. Defekt ten może być wrodzony (ujawnia się wtedy zwykle w okresie niemowlęcym), może wynikać z przewlekłej choroby nerek lub być skutkiem przyjmowania niektórych leków. Przyczyną moczówki prostej nerkopochodnej może być także defekt genetyczny, który powoduje brak reakcji na wazopresynę pomimo jej prawidłowego wydzielania; defekt ten występuje tylko u mężczyzn.

W części przypadków (około 30%) nie udaje się ustalić przyczyny moczówki prostej. Jest to tzw. moczówka prosta idiopatyczna.

Jak często występuje moczówka prosta?

Moczówka prosta ośrodkowa to stosunkowo rzadka choroba. Moczówka prosta jest rozpoznawana u 1 na 25 000 osób. Najczęściej dochodzi do niej w wyniku uszkodzenia układu produkującego wazopresynę przez: guzy (25%), zabiegi neurochirurgiczne (20%), urazy głowy (16%), choroby zapalne (8%). Postaci rodzinne moczówki prostej występują u około 2% pacjentów.

Jak się objawia moczówka prosta?

Najczęstszymi objawami moczówki prostej są wzmożone pragnienie i zwiększone oddawanie znacznych ilości rozcieńczonego moczu na dobę. W zależności od ciężkości zaburzenia ilość oddawanego moczu może wynosić od 3 do nawet 20 litrów/dobę (zwykle człowiek oddaje od 1,5-2,5 litra moczu /dobę). Zazwyczaj występuje także konieczność oddawania moczu kilkakrotnie w ciągu nocy.

U części pacjentów mogą występować objawy guza okolicy podwzgórzowo-przysadkowej.

Nadmierne wydalanie płynów, bez odpowiedniej podaży może prowadzić do odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych (sodu i potasu). Obserwujemy wówczas suchość w jamie ustnej, suchą skórę, ogólne osłabienie, pogorszenie kontaktu logicznego, bóle głowy, kurcze i bóle mięśniowe, utratę masy ciała, obniżone ciśnienie tętnicze, szybką czynność serca, zaburzenia gospodarki sodowej (zwiększone stężenie sodu w organizmie).

Co robić w razie wystąpienia objawów moczówki prostej?

W razie zaobserwowania nadmiernego pragnienia i zwiększonej ilości oddawanego moczu należy zgłosić się do lekarza POZ. Lekarz po zebraniu wywiadu i zbadaniu pacjenta zleci wykonanie podstawowych badań (oznaczenie stężenia sodu, potasu, glukozy we krwi, badanie ogóle moczu), które pozwolą wykluczyć inne przyczyny dolegliwości (np. cukrzycę). W razie podejrzenia moczówki prostej, lekarz skieruje pacjenta na dalszą diagnostykę do endokrynologa. W trakcie oczekiwania na wizytę należy spożywać takie ilości płynów, na jakie mamy ochotę. Dobrze jest także ograniczyć aktywność, które może prowadzić do odwodnienia organizmu, w tym ćwiczenia fizyczne, a także przebywanie w gorących miejscach.

Jak lekarz stawia diagnozę moczówki prostej?

Ponieważ objawy, jakie daje moczówka prosta, mogą być spowodowane przez inne zaburzenia, w celu diagnostyki lekarz zleca szereg badań. Istotne są także informacje dotyczące przebytego urazu głowy oraz wykaz leków stosowanych przez pacjenta, ponieważ niektóre leki stosowane głównie w leczeniu zaburzeń psychiatrycznych (np. sole litu), mogą zwiększać pragnienie i tym samym zaburzać gospodarkę płynową organizmu. Po potwierdzeniu, że mamy do czynienia z moczówką prostą, wskazane jest znalezienie jej przyczyny. Konieczne jest także określenie, jaki to rodzaj moczówki prostej, ponieważ postępowanie jest inne dla każdej postaci tej choroby. W trakcie diagnostyki wykonuje się:

  • badanie ogólne moczu z oceną ciężaru właściwego moczu, przy czym, jeśli wynosi on <1,005 świadczy o upośledzonym zagęszczaniu moczu, nieprawidłowości charakterystycznej dla moczówki prostej
  • test odwodnieniowy (test zagęszczania moczu) - łącznie z testem wazopresynowym (patrz niżej) pozwala zróżnicować stany przebiegające ze wzmożonym pragnieniem. Przeprowadza się go w warunkach szpitalnych. W dniu badania, od rana nie przyjmuje się żadnych płynów, a co 30 minut waży się pacjenta. Równocześnie kontrolowane są parametry świadczące o odwodnieniu organizmu (badany jest ciężar właściwy lub osmolalność moczu, osmolalność osocza i stężenie sodu we krwi). Pod koniec testu można oznaczyć stężenie wazopresyny we krwi. Test ulega zakończeniu, po stwierdzeniu: zmniejszenia masy ciała o >3% lub gdy wzrastają wartości parametrów świadczących o znacznym odwodnieniu organizmu (u chorych z moczówką prostą zwykle następuje to w ciągu kilku godzin). Jeśli nie ma wskazań do zakończenia testu, w celu wykluczenia moczówki, można kontynuować nawet do 18 godzin.
  • test wazopresynowy (drugi etap diagnostyczny) – pozwala na zróżnicowanie moczówki prostej centralnej i nerkowej. Pod koniec testu zagęszczania moczu podaje się preparat wazopresyny doustnie lub donosowo i określa się parametry moczu świadczące o jego zagęszczeniu.

Rozpoznanie moczówki prostej centralnej jest wskazaniem do wykonania badania obrazowego (zwykle rezonansu magnetycznego – MRI) okolicy przysadki mózgowej.

Niekiedy objawy moczówki prostej (diabetes insipidus) mogą być mylone z wielokrotnym i częstym oddawaniem moczu u pacjentów z cukrzycą (diabetes mellitus), co jest związane ze zwiększonym stężeniem glukozy we krwi. Choć niektóre objawy tych chorób i ich nazwy w języku łacińskim są podobne, jednak ich przyczyny i sposób ich leczenia są diametralnie różne.

Jakie są sposoby leczenia moczówki prostej?

Leczenie moczówki prostej jest uzależnione od jej rodzaju.

Moczówka prosta centralna: jej przyczyną jest zaburzone wytwarzanie wazopresyny, a leczenie polega na podawaniu jej syntetycznej odmiany - desmopresyny. Podaje się ją donosowo w formie aerozolu, doustnie w postaci tabletek lub w formie iniekcji. Dawkowanie ustala się indywidualnie, kierując się ustępowaniem objawów klinicznych oraz prawidłowymi wynikami badań oceniających gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu. Ponieważ zapotrzebowanie na desmopresynę w trakcie choroby może ulec zmianie, aby uniknąć groźnych w skutkach powikłań przedawkowania, zaleca się codzienną kontrolę masy ciała, ocenę ilości moczu wydalanego w ciągu doby (optymalnie powinno ono wynosić 2–4 litrów/dobę) oraz okresową kontrolę ciężaru właściwego moczu. U większości pacjentów desmopresyna jest skuteczna i bezpieczna, pozwala na wyraźne zmniejszenie ilości oddawanego moczu. Jeśli moczówka centralna spowodowana jest nieprawidłowością w obrębie przysadki – np. guzem, stanem zapalnym, wówczas podejmuje się leczenie, mające na celu usunięcie tej przyczyny. Z kolei jeśli moczówka prosta jest następstwem urazu głowy, może mieć charakter odwracalny, ale może trwać nawet kilkanaście miesięcy.

Moczówka prosta nerkowa: jej przyczyną jest brak odpowiedzi nerek na działanie wazopresyny, której stężenie jest zwykle prawidłowe, więc podawanie jej syntetycznej odmiany nie ma w tym wypadku zastosowania. Postępowanie zależy od przyczyny. W nabytym uszkodzeniu nerek zaleca się leczenie choroby podstawowej, dietę z ograniczeniem podaży soli (pomaga ograniczyć ilość wydalanego moczu) oraz spożywanie odpowiedniej ilości płynów. W niektórych przypadkach moczówki prostej nerkowej skuteczny jest lek z grupy tiazydów. Pomimo że jest lekiem moczopędnym, w tym wypadku pomaga w redukcji ilości wydalanego moczu. Jeśli uszkodzenie nerek jest spowodowane przyjmowaniem leków, zaleca się zaprzestanie ich stosowania.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie moczówki prostej?

Całkowite ustąpienie objawów jest możliwe w niektórych przypadkach, np. po urazach głowy w różnym czasie może dojść do normalizacji funkcji gruczołów odpowiedzialnych za produkcję i wydzielanie wazopresyny. W niektórych przypadkach moczówki prostej ośrodkowej, spowodowanej, np. przez guz lub proces zapalny, po jego wyleczeniu objawy mogą ustąpić. Niemniej w części przypadków moczówki o znanej przyczynie i we wszystkich przypadkach moczówki prostej idiopatycznej (o nieznanej przyczynie) leczenie jest przewlekłe i polega na długotrwałym stosowaniu syntetycznej odmiany wazopresyny oraz przyjmowaniu odpowiedniej ilości płynów, aby zapobiec odwodnieniu. Najczęściej pozwala to chorym normalnie funkcjonować.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia moczówki prostej?

Chory na moczówkę prostą powinien nosić przy sobie informację o występowaniu u niego moczówki, np. w postaci bransoletki lub karty wypisowej ze szpitala. Wówczas w razie zasłabnięcia, dzięki wczesnemu rozpoznaniu można będzie udzielić mu szybko profesjonalnej pomocy medycznej. W trakcie właściwego leczenia i prowadzenia uregulowanego trybu życia, najczęściej nie występują inne poważne problemy zdrowotne. Należy jednak pamiętać o tym, że chory powinien mieć zawsze przy sobie zapas wody i leków, gdziekolwiek się udaje (podróż, praca, szkoła).

Co robić, aby uniknąć zachorowania na moczówkę prostą?

Nie ma metod zapobiegania zachorowaniu na moczówkę prostą ośrodkową. Można mieć jedynie wpływ na występowanie niektórych odmian moczówki prostej nerkowej, poprzez przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów oraz unikanie stosowania preparatów uszkadzających nerki (leki, używki). Należy z rozwagą, najlepiej po porozumieniu z lekarzem, stosować także te leki dostępne bez recepty (np. niesteroidowe leki przeciwzapalne – ibuprofen, kwas acetylosalicylowy), zwłaszcza jeżeli stosowane są łącznie, przez długi czas.

28.07.2017
Zobacz także
  • Wielomocz
  • Nykturia
Wybrane treści dla Ciebie
  • Choroba Hashimoto - co to, objawy, badania, leczenie
  • Akromegalia
  • Niedoczynność kory nadnerczy
  • Hirsutyzm, zespół hiperandrogenizacji
  • Hiperaldosteronizm pierwotny
  • Guz chromochłonny (pheochromocytoma)
  • Choroba Cushinga
  • Incydentaloma nadnerczy
  • Hiperprolaktynemia i guz prolaktynowy
  • Prostata (gruczoł krokowy, stercz)
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta