×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Hirsutyzm, zespół hiperandrogenizacji

dr n. med. Magdalena Góralska, dr n. med. Urszula Ambroziak, prof. dr hab. n. med. Tomasz Bednarczuk
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Endokrynologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Co to jest hirsutyzm i zespół hiperandrogenizacji i jakie są ich przyczyny?

Hirsutyzm, to wystąpienie nadmiernego wzrostu włosów u kobiet, w miejscach, w których zwykle się ich nie obserwuje (warga górna, broda, klatka piersiowa, wewnętrzne powierzchnie ud, plecy i brzuch, okolice brodawek sutkowych). Taka lokalizacja owłosienia jest typowa dla mężczyzn. Wywołane jest to nadmiernym działaniem męskich hormonów płciowych, tzw. androgenów lub stosowaniem leków o działaniu androgennym.

Objawy zwiększonego wydzielania androgenów (zespół hiperandrogenizacji) mogą pojawiać się w przebiegu:

Ponadto hirsutyzm może występować w chorobach przebiegających z dużymi stężeniami prolaktyny (hiperprolaktynemią), np. guzy produkujące prolaktynę, długotrwały stres, przewlekły wysiłek fizyczny. Nadmierne owłosienie może występować u osób stosujących niektóre leki, np. danazol, androgeny, steroidy anaboliczne, doustne środki antykoncepcyjne z androgennym progestagenem. W części przypadków nie udaje się wykazać czynnika, który jest odpowiedzialny za wystąpienie hirsutyzmu.

Hipertrichoza to również nadmierne owłosienie, ale pojawiające się na dowolnej części ciała i niebędące konsekwencją zwiększonych stężeń androgenów w organizmie. Hipertrichozę obserwuje się po podawaniu niektórych leków (fenytoina, penicylamina, diazoksyd, cyklosporyna, glikokortykosteroidy). Pojawia się również u kobiet z jadłowstrętem psychicznym.

Jak często wystęuje hirsutyzm i zespół hiperandrogenizacji?

Zwiększone owłosienie typu męskiego występuje u około 5–15% kobiet w okresie rozrodczym. Częściej występuje u osób otyłych. Także kobiety w basenie Morza Śródziemnego, na Bliskim Wschodzie i w Azji Południowej są bardziej narażone na nadmierne owłosienie niż w innych regionach.

Jak się objawia hirsutyzm i zespół hiperandrogenizacji?

Hirsutyzm objawia się występowaniem nadmiernej ilości włosów w tej lokalizacji, gdzie u kobiet zwykle nie występują: warga górna, broda, klatka piersiowa, wewnętrzne powierzchnie ud, plecy i brzuch, okolice brodawek sutkowych.

Poza nasilonym owłosieniem, nadmiar męskich hormonów płciowych (hiperandrogenizacja) u kobiet objawia się także: łysieniem typu męskiego (rozpoczynającymi się w okolicach skroniowych i na czubku głowy), zmianami skórnymi z nasilonym łojotokiem, trądzikiem na twarzy i plecach, zaburzeniem miesiączkowania, otyłością, niepłodnością, zaburzeniami nastroju (np. stanami depresyjnymi).

Co robić w razie wystąpienia objawów hirsutyzmu i zespołu hiperandrogenizacji?

Wystąpienie nadmiernego owłosienia jest dużym dyskomfortem dla kobiet w każdym wieku, dlatego często zgłaszają się one z tego powodu do lekarza POZ lub dermatologa. Ponieważ takie objawy mogą mieć związek z zaburzeniami hormonalnymi, lekarz POZ lub dermatolog, po zebraniu wywiadu i zbadaniu pacjentki może ją skierować na dalszą diagnostykę specjalistyczną do endokrynologa.

Szczególnie pilnej diagnostyki wymagają pacjentki, u których objawy hirsutyzmu wystąpiły nagle po okresie dojrzewania (młode dorosłe kobiety), ponieważ budzi to podejrzenie guza wirylizującego.

W trakcie rozmowy z lekarzem warto sprecyzować.

  • Od jak dawna występują objawy i w jakiej lokalizacji?
  • Czy występują zaburzenia miesiączkowania?
  • Czy zwiększyła się masa ciała?
  • Czy pojawiły się jakieś zmiany skórne, zwłaszcza o typie trądziku?
  • Czy zmieniła się barwa głosu?
  • Czy i jakie leki stosowane są na stałe?
  • Czy ktoś w rodzinie był diagnozowany w kierunku hirsutyzmu?
  • Czy kobieta planuje w najbliższym czasie zajście w ciążę?

Przed wizytą u lekarza, nie zaleca się depilacji lub golenia tych rejonów skóry, na których występuje nadmierne owłosienie, ponieważ może to utrudniać rozpoznanie.

Jak lekarz stawia diagnozę hirsutyzmu i zespołu hiperandrogenizacji?

W rozpoznaniu hirsutyzmu i ocenie jego nasilenia pomaga półilościowa skala punktowa, Ferrimana-Gallwaya. Służy ona do oceny wszystkich okolic ciała zależnych od androgenów pod kątem obecności owłosienia i jego intensywności.

Po dokładnym zebraniu wywiadu i zbadaniu pacjentki, jeśli istnieje istotne podejrzenie, że nadmierne owłosienie jest związane z nadmiarem męskich hormonów płciowych, lekarz zdecyduje o konieczności wykonania badań laboratoryjnych. Badania krwi obejmują oznaczenie stężenia hormonów (m.in. testosteronu, androgenów). Jeżeli stężenia androgenów są zwiększone, lekarz może zalecić wykonanie badań obrazowych (USG, TK) oceniających jajniki i nadnercza pod kątem obecności guza lub torbieli.

W niektórych przypadkach nie udaje się ustalić rozpoznania na podstawie powyższych badań i wówczas wykonuje się szereg testów hormonalnych, np. test z deksametazonem. Dlatego przed podjęciem właściwego leczenia pacjentka powinna zgłosić się do endokrynologa, który po wnikliwych badaniach ustali rozpoznanie i zastosuje właściwe leczenie.

Jakie są sposoby leczenia hirsutyzmu i zespołu hiperandrogenizacji?

W zależności od przyczyny hirsutyzmu stosowane są różne metody terapii. W guzach jajnika lub nadnercza podstawowe znaczenie ma ich chirurgiczne usunięcie, we wrodzonym przeroście nadnerczy podaje się glikokortykosteroidy. Hirsutyzm polekowy wymaga odstawienia leku wywołującego nieprawidłowości owłosienia.

Leczenie hirsutyzmu najczęściej polega na skojarzonym stosowaniu mechanicznego usuwania owłosienia oraz stosowania leków przeciwandrogenowych (doustne leki antykoncepcyjne, spironolakton). W leczeniu hirsutyzmu można zastosować także leki w kremie, które aplikuje się bezpośrednio na skórę, w rejonie zwiększonego owłosienia. Stosuje się je zwykle przez kilka miesięcy zanim pojawi się zauważalna różnica we wzroście włosów.

Metody kosmetyczne (depilacja) pozwalają na szybkie pozbycie się owłosienia, ale nie wystarczają na długo. Aby usunąć włosy na stałe, stosuje się: elektrolizę (zabieg bolesny, polegający na zniszczeniu mieszków włosowych) i laseroteapię (laserowe niszczenie mieszków włosowych, zabieg musi być kilkakrotnie powtarzany).

Stosowanie zabiegów kosmetycznych bez ustalenia właściwego rozpoznania często nie przynosi oczekiwanych efektów ze względu na istniejące zaburzenia hormonalne.

Natomiast jeżeli nie udaje się wykazać przyczyny choroby, leczenie ma jedynie charakter objawowy i polega na mechanicznym usuwaniu owłosienia.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie hirsutyzmu i zespołu hiperandrogenizacji?

Nadmierne owłosienie wywołuje zwykle u kobiet duży dyskomfort. Chociaż hirsutyzm nie powoduje dolegliwości fizycznych, to zaburzenia hormonalne, które mogą z nim współistnieć, mogą prowadzić do poważnych następstw (np. zaburzenia miesiączkowania w zespole policystycznych jajników powodujące upośledzenie płodności). Dlatego tak ważne jest znalezienie przyczyny i włączenie leczenia przyczynowego (jeśli to możliwe). Całkowite wyleczenie hirsutyzmu i zespołu hiperandrogenizacji jest zależne od przyczyny. Jeśli mamy do czynienia z guzem jajnika lub nadnerczy produkującym androgeny, to po radykalnym zabiegu operacyjnym objawy najczęściej ustępują. Także w hirsutyzmie związanym ze stosowaniem niektórych leków, po ich odstawieniu dochodzi do ustąpienia objawów. Natomiast u pacjentek, u których przyczyną hirsutyzmu jest wrodzony przerost nadnerczy, leczenie jest przewlekłe i wymaga stałego stosowania substytucji hormonalnej.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia hirsutyzmu i zespołu hiperandrogenizacji?

Jeżeli hirsutyzm jest spowodowany zaburzeniami hormonalnymi wskazana jest stała opieka specjalistyczna endokrynologa lub ginekologa-endokrynologa. Pacjentki po przebytych zabiegach operacyjnych guza wydzielającego w nadmiarze androgeny powinni pozostawać pod opieką endokrynologa i onkologa.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na hirsutyzm i zespół hiperandrogenizacji?

Nie ma możliwości uniknięcia wystąpienia hirsutyzmu. Natomiast u pacjentek z zespołem policystycznych jajników kontrola masy ciała i niedopuszczenie do powstania otyłości, pomaga zredukować nadmierne owłosienie.

28.07.2017

Czytaj następny:

Zobacz także
  • Zespół Cushinga
Wybrane treści dla Ciebie
  • Pierwotna niedoczynność przytarczyc
  • Moczówka prosta (diabetes insipidus)
  • Choroba Hashimoto - co to, objawy, badania, leczenie
  • Podostre zapalenie tarczycy
  • Niedoczynność przysadki
  • Hiperaldosteronizm pierwotny
  • Akromegalia
  • Pierwotna nadczynność przytarczyc
  • Niedoczynność kory nadnerczy
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta