Jakie wczesne objawy sugerują występowanie zaburzeń integracji sensorycznej u dziecka? W jakim wieku pojawiają się pierwsze objawy?

11-10-2017
dr n. hum. Marta Wiśniewska
Ośrodek Rozwoju Psychoruchowego IN-SENTI w Warszawie

Pierwsze objawy wskazujące na trudności w przetwarzaniu bodźców mogą się ujawniać bardzo wcześnie. Ewoluują wraz z wiekiem i kolejnymi etapami rozwoju. Już u niemowląt można obserwować trudności w regulacji stanów behawioralnych względem środowiska pozałonowego. Zwracają na to uwagę m.in. autorzy „Klasyfikacji diagnostycznej zaburzeń psychicznych i rozwojowych w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa DC: 0-3 R” (2007), definiując to zjawisko jako zaburzenia samoregulacji.

U większości niemowląt ujawniają się trudności adaptacyjne. Istnieje grupa dzieci (ok. 7%), u których te problemy mogą być zwiastunami poważniejszych nieprawidłowości rozwojowych.

Objawy, które powinny zaniepokoić diagnostę:

  • problemy z przyjmowaniem pokarmów, niechęć do jedzenia, wybiórcza dieta żywieniowa,

  • zwiększona wrażliwość na dotyk (niechęć do bycia dotykanym, niechęć do manipulowania przedmiotami, zabawkami, unikanie ubrań z określonych tkanin) i towarzysząca jej zwiększona ruchliwość, gorsza koncentracja uwagi, czasem agresywne zachowania,

  • gorsza koordynacja ruchów, niezgrabność, mniejsza sprawność ruchowa, osiąganie kamieni milowych rozwoju ruchowego z opóźnieniem (wysoka dodatnia korelacja ww. objawów z trudnościami w uczeniu się),

  • obawa przed ruchem, unikanie aktywności motorycznych,

  • asymetrie w ułożeniu i postawie ciała po 6. miesiącu życia,

  • zwiększona ruchliwość, pobudliwość,

  • osłabiona koncentracja uwagi,

  • problemy językowe, nieprawidłowa artykulacja, opóźniony rozwój mowy (wysoka dodatnia korelacja ww. objawów z częstymi stanami zapalnymi uszu),

  • trudności emocjonalne/behawioralne, lęk, upór, sztywne zachowania, negatywizm,

  • uogólnione dolegliwości bólowe, dolegliwości somatyczne o nieustalonej etiologii,

  • trudności w relacjach społecznych,

  • trudności szkolne: dysleksja, dysgrafia.

Należy pamiętać, że sklasyfikowane zaburzenia w rozwoju (zespoły genetyczne, mózgowe porażenie dziecięce, zaburzenia ze spektrum autyzmu [ASD], zespół nadruchliwości z deficytem uwagi [ADHD], alkoholowy zespół płodowy [FAS] i inne) zawsze wymagają oceny profilu sensorycznego (sposobu przetwarzania bodźców). Trudności w zakresie przetwarzania bodźców sensorycznych u tej grupy dzieci mogą dodatkowo zakłócać procesy spontanicznego uczenia się i negatywnie wpływać na codzienne funkcjonowanie.

Objawy zaburzeń modulacji współwystępują także z objawami niektórych zaburzeń psychicznych osób dorosłych, np. w schizofrenii, zaburzeniu obsesyjno-kompulsywnym (OCD) czy chorobie dwubiegunowej.

U wielu dzieci spotyka się zaburzenia o typie nadwrażliwości jamy ustnej/śluzówek. Dzieci z tym zaburzeniem:

  • mają odruch wymiotny podczas spożywania posiłków,

  • protestują podczas mycia twarzy, zębów,

  • unikają/odmawiają spożywania pokarmów o określonej konsystencji i strukturze,

  • gryzą twarde przedmioty, np. szew bluzy, zabawki,

  • miały/mają problemy ze ssaniem, żuciem, gryzieniem,

  • nie są w stanie skorzystać z porady dentystycznej lub ortodontycznej.

Wymienione trudności mogą być zwiastunami poważniejszych problemów rozwojowych, w tym także problemów z rozwojem mowy.

Należy stanowczo podkreślić, że omówione objawy muszą mieć odpowiednie nasilenie, muszą występować w pewnych układach i muszą utrudniać funkcjonowanie oraz rozwój dziecka. Izolowane objawy nie stanowią wskazania do natychmiastowej terapii. W niektórych przypadkach zaleca się monitorowanie. Zaburzenia integracji sensorycznej (SI) mogą współwystępować z innymi zaburzeniami rozwoju, ale nie u każdego dziecka z zaburzeniem rozwojowym jednocześnie występują zaburzenia SI. Warto także pamiętać, że konsekwencje braku interwencji w niektórych wymienionych objawach mogą poważnie wpływać na procesy uczenia się i codziennego funkcjonowania.

Terapeuci SI, którzy z wykształcenia bazowego są z reguły pedagogami specjalnymi, psychologami, logopedami, oceniają rozwój w szerszym kontekście, biorąc pod uwagę parametry jakościowe. Mają także możliwość obserwowania związków rozwoju sensoryczno-motorycznego z sytuacjami edukacyjnymi, którym dziecko musi stawić czoło.

Rekomendacje

  • Należy zwracać uwagę na:

    – opóźnienia w rozwoju ruchowym i w rozwoju mowy – mogą być zwiastunem zaburzeń posturalnych, trudności w uczeniu się, trudności w rozwoju mowy

    – przejawy nadwrażliwości na bodźce, sztywne zachowania, trudności behawioralne, problemy ze snem i przyjmowaniem pokarmu/jedzeniem, nadmierną płaczliwość

    – na objawy somatyczne, których nie można wytłumaczyć żadną jednostką chorobową.

  • Dzieci z zaburzeniami w rozwoju zawsze należy oceniać pod kątem procesów przetwarzania sensorycznego.

Piśmiennictwo

  1. Ayres A.J.: Sensory Integration and Praxis Tests. Western Psychological Services, Los Angeles, CA, 1989
  2. Ayres A.J.: Integracja sensoryczna a dziecko. Harmonia, Gdańsk 2015
  3. Banaszek G.: Rozwój niemowląt i jego zaburzenia a rehabilitacja metodą Vojty. Alfa Medica Press, Warszawa 2004
  4. Bundy A., Lane S., Murray E.: Sensory Integration Theory and Practice. Davis Company, Philadelphia, PA, 2002
  5. Czochańska J.: Badanie i ocena neurorozwojowa niemowląt i noworodków. Wyd. Folium, Lublin 1995
  6. Dąbrowska M.: Zaburzenia regulacji u małych dzieci (w wieku od 0 do 3 lat) uwarunkowane konstytucjonalnymi trudnościami w  przetwarzaniu bodźców zmysłowych – problemy diagnozy i terapii psychologicznej. [W:] Kmita G. (red.): Małe dziecko i jego rodzina z teorii i praktyki wczesnej interwencji psychologicznej. Wydawnictwo EMU, Warszawa 2007
  7. De Gangi G.: Pediatric Disorders of Regulation in Affect and Behavior: A Therapist's Guide to Assessment and Treatment (Practical Resources for the Mental Health Professional). Academic Press, San Diego 2000
  8. Dołyk B.: Pierwsze sygnały zaburzeń rozwojowych u dzieci. [W:] Serafin T. (red.): Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole: poradnik dla organizatorów działań, dla terapeutów oraz rodziców. Wyd. MENiS, Warszawa 2005
  9. Fisher G.A., Murray E.A., Bundy A.C.: Sensory Integration Theory and Practice. F.A. Davis Company, Philadelphia, 1991
  10. Holka-Pokorska J.: Osobowość chwiejna emocjonalnie jako przykład zaburzeń modulacji sensorycznej u dorosłych? Kwartalnik Integracja Sensoryczna PSTIS, 2013; 4 
  11. Kranowitz C.S.: Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie. Harmonia, Gdańsk 2012
  12. Kułakowska Z.: Wczesne uszkodzenie dojrzewającego mózgu. Od neurofizjologii do rehabilitacji. BiFolium, Lublin 2001
  13. Maas V.: Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej. WSiP, Warszawa 1998
  14. Maas V.: Integracja sensoryczna a neuronauka – od narodzin do starości. Fundacja Innowacja, Warszawa 2007
  15. May-Benson T.A., Roley S.S., Mailloux Z. i wsp.: Interrater reliability and discriminative validity of the structural elements of the Ayres Sensory Integration Fidelity Measure. Am. J. Occup. Ther., 2014; 68 (5): 506–513
  16. May-Benson T.A., Koomar J.A.: Evidenced-Based Systematic Review of the Efficacy of Sensory Integrative Intervention for Children. Am. J. Occup. Ther., 2010; 64 (3): 403–414
  17. Miller L., Hanft B.E., Lane S.J.: Toward a Concensus in Terminology in Sensory Integration Theory and Practice: Part 1: Taxonomy of Neurophysiological Processes. American Occupational Therapy Association, 2000; 23 (1): 1–4
  18. Miller L., Coll J., Schoen S.: A randomized controlled pilot study of the effectiveness of occupational therapy for children with sensory modulation disorder. Am. J. Occup. Ther., 2007; 61: 228–238
  19. Miller L., Anzalone M.E., Lane S.J., Cermak S.A., Osten E.T.: Concept evolution in sensory integration: A proposed nosology for diagnosis. Am. J. Occup. Ther., 2007; 61 (2): 135–140
  20. Owen J., Marco E.J., Desai S. i wsp.: Abnormal white matter microstructure in children with SPD. Neuroimage Clin., 2013; 2: 844–853
  21. Wadsworth B.J.: Teoria Piageta: poznawczy i emocjonalny rozwój dziecka. WSiP, Warszawa 1998
  22. Williamson G., Anzalone M.: Sensory Integration and Self-Regulation in Infants and Toddlers: Helping Very Young Children Interact with Their Environment. Zero to Three, Washington 2001

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Placówki

Szukasz poradni, oddziału lub SOR w swoim województwie? Chętnie pomożemy. Skorzystaj z naszej wyszukiwarki placówek.

Doradca medyczny

Twój pacjent ma wątpliwości, kiedy powinien zgłosić się do lekarza? Potrzebuje adresu przychodni, szpitala, apteki? Poinformuj go o Doradcy Medycznym Medycyny Praktycznej