Czy zwiększone stężenie prokalcytoniny jest swoistym markerem poważnego zakażenia bakteryjnego?

Pytanie nadesłane do Redakcji

W jakich stanach, poza zakażeniami, stwierdza się zwiększone stężenie prokalcytoniny? Z piśmiennictwa wynika, że jest ono zwiększone m.in. w chorobie Kawasakiego. Jak jest w przypadku innych chorób autoimmunologicznych? Czy stężenie prokalcytoniny może być zwiększone w przebiegu uszkodzenia wątroby lub po drgawkach (niezwiązanych per se z zakażeniem)?

Odpowiedź

Prokalcytonina (PCT) to 114-aminokwasowy peptydowy prekursor kalcytoniny, hormonu, który bierze udział w gospodarce wapniowej. Wydzielanie PCT jest ściśle regulowane. Przy braku zakażenia ekspresja jej genu ogranicza się do komórek neuroendokrynnych tarczycy (komórek C); w pozostałych tkankach jest zahamowana. W przebiegu zakażenia bakteryjnego wytwarzanie PCT ulega odblokowaniu w tkankach innych niż tarczyca i PCT jest wydzielana do krążenia. Do znanych czynników, które wyzwalają syntezę PCT, należą toksyny bakteryjne i cytokiny prozapalne, takie jak: lipopolisacharyd bakterii Gram-ujemnych, interleukina-6, interleukina-1ß oraz czynnik martwicy nowotworów (TNF). Wszystkie choroby, w przebiegu których występuje zwiększone stężenie wymienionych cytokin, mogą przebiegać ze zwiększonym stężeniem PCT. Z kolei cytokiny wyzwalane podczas zakażenia wirusowego, takie jak interferon γ, hamują wydzielanie PCT. Może to zwiększać swoistość oznaczeń PCT w różnicowaniu zakażeń bakteryjnych i wirusowych. Stężenie PCT w surowicy osiąga maksymalną wartość po około 6 godzinach od początku zakażenia, znacznie szybciej niż w przypadku CRP. Jej okres półtrwania wynosi 25–30 godzin. W ciężkich zakażeniach bakteryjnych stężenie PCT może się zwiększać kilka tysięcy razy. Jak każdy test „ostrej fazy”, oznaczanie stężenia PCT w surowicy cechują pewne ograniczenia. Jej stężenie może się zwiększać pod wpływem innych czynników prozapalnych, takich jak zabieg chirurgiczny, uraz, zakażenia wirusowe i ciężkie zakażenia grzybicze (p. tab.). Na podstawie metaanalizy przeprowadzonej w 2007 r. czułość oznaczania PCT w sepsie określono na 76%, a swoistość na 70%. Autorzy innych prac podają większe wartości czułości i swoistości, na poziomie blisko 80%, co oznacza w praktyce, że u około jednego na pięciu chorych oznaczenie stężenia PCT może dawać wyniki fałszywie dodatnie lub fałszywie ujemne. Kinetyka PCT bywa zmieniona u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek i nie zawsze jest to wiarygodny marker zakażeń bakteryjnych w tej populacji. Zdarza się także, że stężenie PCT ulega znacznemu zwiększeniu w przebiegu chorób niebakteryjnych, np. autozapalnych, jak gorączka śródziemnomorska, rzadziej zespół PFAPA czy w chorobie Kawasakiego. Oznaczanie stężenia PCT jest jednak na tyle użyteczne, że opracowano już algorytmy postępowania w zakażeniach układu oddechowego i sepsie uwzględniające ten parametr.

Podsumowując: oznaczanie PCT nie jest doskonałym testem diagnostycznym; nie można na jego podstawie jednoznacznie potwierdzić lub wykluczyć zakażenia bakteryjnego, bywa jednak przydatne w podejmowaniu decyzji dotyczących antybiotykoterapii w zakażeniach układu oddechowego i sepsie. Najlepszą metodą pozwalającą potwierdzić zakażenie bakteryjne jest uzyskanie dodatniego posiewu z miejsc jałowych, np. krwi, płynu mózgowo-rdzeniowego czy wysięku opłucnowego. (2015)

Piśmiennictwo

1. Christ-Crain M., Müller B.: Procalcitonin in bacterial infections – hype, hope, more or less? Swiss Med. Wkly, 2005; 135 (31–32): 451–460
2. Mitsuma S.F., Mansour M.K., Dekker J.P. i wsp.: Promising new assays and technologies for the diagnosis and management of infectious diseases. Clin. Infect. Dis., 2013; 56 (7): 996–1002
3. Jones A.E., Fiechtl J.F., Brown M.D. i wsp.: Procalcitonin test in the diagnosis of bacteremia: a meta-analysis. Ann. Emerg. Med., 2007; 50 (1): 34–41
4. Lovas A., Agoston Z., Késmárky K. i wsp.: Extreme Procalcitonin Elevation without Proven Bacterial Infection Related to Amphetamine Abuse. Case Rep. Crit. Care, 2014: 179313
5. Clayton J.: Procalcitonin: analyte monograph – The Association for Clinical Biochemistry and Laboratory Medicine. www.acb.org.uk/Nat%20Lab%20Med%20Hbk/Procalcitonin.pdf