Prawne i organizacyjne uwarunkowania funkcjonowania Służby Poszukiwania i Ratownictwa Lotniczego (ASAR) w Polsce

Skróty: ASAR – Służba Poszukiwania i Ratownictwa Lotniczego, ARCC – cywilno-wojskowy ośrodek koordynacji poszukiwania i ratownictwa lotniczego, LZPR – lotnicze zespoły poszukiwawczo-ratownicze, PRM – Państwowe Ratownictwo Medyczne

Streszczenie

W Polsce powołano strukturę ds. ratownictwa lotniczego, obejmującą Służbę Poszukiwania i Ratownictwa Lotniczego (ASAR) oraz cywilno-wojskowy ośrodek koordynacji poszukiwania i ratownictwa lotniczego (ARCC). Konieczność utworzenia tych służb wynikała ze zobowiązań międzynarodowych oraz profesjonalizacji działań ratowniczych związanych z pomocą poszkodowanym w wypadkach lotniczych. Ratownicy medyczni, uczestniczący w tych działaniach, powinni poznać zasady funkcjonowania służb i współpracy z ASAR.

Międzynarodowe uwarunkowania prawne w zakresie ratownictwa lotniczego

W normach międzynarodowych funkcjonują od wielu lat ugruntowane standardy postępowania dotyczące poszukiwania zaginionych statków powietrznych oraz ratownictwa lotniczego. Są one zawarte przede wszystkim w załączniku nr 12 do Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym, sporządzonej w Chicago 7 grudnia 1944 r. Standardy te są stosowane przede wszystkim do ustanawiania, utrzymywania i działania służb poszukiwania i ratownictwa lotniczego na terytoriach państw, nad morzem otwartym oraz w celu koordynacji działań pomiędzy służbami państw sąsiadujących.

Z zasady poszczególne kraje samodzielnie lub we współpracy z innymi państwami ustanawiają działające całodobowo na swych terytoriach ASAR oraz zapewniają ich bezzwłoczne działanie w celu udzielenia pomocy osobom w niebezpieczeństwie.

W tym celu niezbędne są krajowe regulacje prawne, wskazanie organu państwa ds. poszukiwania i ratownictwa lotniczego, organizacja udostępniania zasobów ratowniczych, systemu łączności i stworzenie zespołu przygotowanego do udziału w ratownictwie lotniczym.

Każdy kraj będący stroną Konwencji chicagowskiej jest ponadto zobowiązany do zapewnienia warunków do doskonalenia i szkolenia służb poszukiwania i ratownictwa lotniczego. Postanowienia Konwencji chicagowskiej nakładają również obowiązek udzielania przez poszczególne państwa pomocy statkom powietrznym znajdującym się w niebezpieczeństwie i rozbitkom lotniczym, bez względu na przynależność państwową statków powietrznych i rozbitków, status rozbitków oraz okoliczności, w jakich doszło do niebezpieczeństwa.

Działalność Służby Poszukiwania i Ratownictwa Lotniczego

Wychodząc naprzeciw wyzwaniom, jakie się wiążą z ratownictwem lotniczym, oraz respektując zobowiązania międzynarodowe, w Polsce na podstawie art. 140 ustawy o prawie lotniczym utworzono Służbę Poszukiwania i Ratownictwa Lotniczego – ASAR. Jej podstawowe zadanie stanowi poszukiwanie i ratowanie statków powietrznych znajdujących się w niebezpieczeństwie oraz udzielanie pomocy załogom i pasażerom statków powietrznych oraz innym osobom poszkodowanym w wyniku zdarzeń lotniczych – bez względu na przynależność państwową tych statków i osób.

Do zadań ASAR należy w szczególności przeszukiwanie wyznaczonego obszaru w celu ustalenia miejsca położenia statku powietrznego oraz osób poszkodowanych w zdarzeniach lotniczych, określenia stanu tych osób oraz podejmowanie działań poszukiwawczo-ratowniczych z zachowaniem uprawnień Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa (SAR) oraz innych wyspecjalizowanych służb ratowniczych.

Zgodnie z obowiązującym prawem ASAR poszukuje i zapewnia działania ratunkowe w przypadku wszystkich statków powietrznych znajdujących się w polskiej przestrzeni powietrznej oraz działa na obszarze lądowym w rejonie poszukiwania i ratownictwa lotniczego pokrywającym się z granicami odpowiadających mu rejonów informacji powietrznej.

W skład ASAR wchodzą następujące jednostki:

1) cywilno-wojskowy ośrodek koordynacji poszukiwania i ratownictwa lotniczego (ARCC)
2) lotnicze zespoły poszukiwawczo-ratownicze (LZPR)
3) punkty alarmowe.

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w pełni asymiluje do polskiego porządku prawnego normy i zalecane metody postępowania zawarte w załączniku nr 12 do Konwencji chicagowskiej. W polskich przepisach uregulowano jedynie kwestie dotyczące zasady współdziałania ASAR z innymi podmiotami i jednostkami oraz dotyczące planowania działalności ASAR.

Działalność cywilno-wojskowego ośrodka koordynacji poszukiwania i ratownictwa lotniczego

Do zadań ARCC należą m.in.:

1) przyjmowanie informacji o zagrożeniu bezpieczeństwa statków powietrznych i osób objętych zakresem działania służby ASAR
2) analizowanie informacji o zagrożeniu bezpieczeństwa statków powietrznych wykonujących loty w polskiej przestrzeni powietrznej
3) prowadzenie działań sprawdzających i wyjaśniających informacje o zagrożeniu bezpieczeństwa statków powietrznych wykonujących loty w polskiej przestrzeni powietrznej
4) nadzorowanie stanu i zdolności do podejmowania działań poszukiwawczo-ratowniczych przez jednostki ASAR
5) kierowanie działaniami jednostek ASAR i koordynowanie tych działań, a w szczególności kierowanie działaniami LZPR
6) analiza i ocena sytuacji na bieżąco oraz korygowanie podjętych działań poszukiwawczo-ratowniczych, w tym podejmowanie decyzji o ich zawieszaniu i zakończeniu
7) powiadamianie podmiotów zobowiązanych do współdziałania z ASAR
8) informowanie organów obrony powietrznej i instytucji odpowiedzialnych za służby ruchu lotniczego o lotach cywilnych i wojskowych statków powietrznych wykonujących działania poszukiwawczo-ratownicze.

ARCC określa ponadto metody i sposób prowadzenia działań poszukiwawczo-ratowniczych, kieruje do działań poszukiwawczo-ratowniczych jednostki, organizacje i służby, które mogą być na podstawie planu ASAR doraźnie wezwane do prowadzenia działań poszukiwawczych lub ratowniczych, utrzymuje łączność z wojewódzkim centrum zarządzania kryzysowego w celu koordynacji przekazania osób poszkodowanych w wyniku zdarzenia lotniczego do najbliższych od miejsca zdarzenia szpitalnych oddziałów ratunkowych i utrzymywanie łączności z centrami powiadamiania ratunkowego w celu zbierania oraz analizowania danych pochodzących ze zgłoszeń przychodzących na numery alarmowe.

Zadania punktów alarmowych

W skład ASAR wchodzą także punkty alarmowe. Tę rolę odgrywają organy ruchu lotniczego pracujące w ramach służby alarmowej, które przyjmują informacje o zagrożeniu statków powietrznych wykonujących loty w polskiej przestrzeni powietrznej i przekazują je do ARCC. Punkty alarmowe przekazują zwłaszcza informacje o potencjalnym lub potwierdzonym niebezpieczeństwie zagrażającym statkowi powietrznemu, jego załodze i pasażerom oraz o przekroczeniu granicy państwowej przez obce statki powietrzne, wykonujące lot w przestrzeni powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej, związany z prowadzeniem akcji poszukiwawczo-ratowniczej w celu udzielenia pomocy ludziom albo statkowi powietrznemu lub statkowi morskiemu znajdującemu się w niebezpieczeństwie, zgodnie z instrukcją operacyjną służby ruchu lotniczego.

Lotnicze zespoły poszukiwawczo-ratownicze

Działania poszukiwawczo-ratownicze prowadzą przede wszystkim LZPR; w ich skład wchodzą statki powietrzne, załogi i personel pokładowy tych statków, które są przygotowane do prowadzenia działań poszukiwawczo-ratowniczych.

LZPR pochodzą z zasobów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, a udostępnia je Minister Obrony Narodowej. Zadaniem MON jest zarówno wyposażenie statków powietrznych, jak i przeszkolenie załóg i personelu pokładowego lotniczych zespołów poszukiwawczo-ratowniczych w zakresie niezbędnym do wykonywania zadań ASAR.

Doraźnie do działań poszukiwawczo-ratowniczych mogą być także wezwane statki powietrzne służb ratowniczych oraz służb porządku publicznego, a także inne wojskowe statki powietrzne.

Plan operacyjnego poszukiwania i ratownictwa lotniczego – plan ASAR

LZPR oraz wezwane doraźnie do działań poszukiwawczo-ratowniczych statki powietrzne służb ratowniczych lub porządku publicznego, a także wojskowe statki powietrzne prowadzą swoje działania na podstawie planu operacyjnego poszukiwania i ratownictwa lotniczego. Plan ASAR określa funkcjonowanie i bieżące zadania tych podmiotów i jednostek systemu oraz ich współdziałanie z innymi organami i podmiotami zobowiązanymi do współdziałania ze służbą ASAR.

Plan ASAR określa w szczególności:

• procedury współpracy w ramach służby ASAR, w szczególności dotyczące udziału jednostek podległych i nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej, Ministra Spraw Wewnętrznych oraz ministra zdrowia;
• procedury współdziałania ASAR z podmiotami i jednostkami wzywanymi doraźnie do działań poszukiwawczo-ratowniczych oraz mogących udzielić pomocy w zakresie poszukiwania i ratownictwa lotniczego;
• miejsca pełnienia dyżuru LZPR i jednostek dyżurnych współpracujących służb: ratowniczych, porządku publicznego i innych, które na podstawie planu ASAR mogą być doraźnie wezwane do prowadzenia działań poszukiwawczych lub ratowniczych, wraz z numerami telefonów, faksów, a także adresami poczty elektronicznej umożliwiającymi ich sprawne wezwanie

• statki powietrzne LZPR i inne niż LZPR wojskowe statki powietrzne oraz statki powietrzne służb ratowniczych, służb porządku publicznego i innych, które mogą być na podstawie planu ASAR doraźnie wezwane do prowadzenia działań poszukiwawczych albo ratowniczych, w tym dane dotyczące:
  • typu, rodzaju, promienia działania i wyposażenia statku powietrznego, maksymalnego czasu do startu statku powietrznego (od momentu przyjęcia zawiadomienia z ARCC) z uwzględnieniem pór roku i doby oraz warunków atmosferycznych, minimalnych warunków meteorologicznych pozwalających na prowadzenie działań poszukiwawczo-ratowniczych, liczby miejsc do transportu osób poszkodowanych, z podziałem na transport w pozycji leżącej i siedzącej, funkcji pełnionych przez osoby wchodzące w skład załogi statku powietrznego
  • systemów łączności radiowej i telefonicznej, które będą wykorzystywane przez ARCC, wraz z danymi umożliwiającymi ich skuteczne działanie operacyjne
  • lotniska, lądowiska albo inne tereny, wykorzystywane do startu i lądowania statku powietrznego biorącego udział w działaniach poszukiwawczo-ratowniczych, z których mogą korzystać szpitalne oddziały ratunkowe
  • ośrodki koordynacji poszukiwania i ratownictwa lotniczego państw sąsiednich współdziałających z ASAR.

Dane kontaktowe

W dokumencie tym udostępniono także kody znaków wzrokowych „ziemia – powietrze” do stosowania w komunikacji pomiędzy rozbitkami statków powietrznych a służbami ratunkowymi, a także pomiędzy służbami prowadzącymi działania ratownicze naziemne i lotnicze. Ratownicy medyczni powinni w podstawowym stopniu znać ich treść.

Wnioski

W przypadku wystąpienia wypadków lotniczych zespoły ratownictwa medycznego oraz jednostki współpracujące z systemem PRM czynnie uczestniczą w działaniach ratowniczych.

Wiedza na temat zasad funkcjonowania ASAR, zwłaszcza znajomość przepisów prawa, procedur działania oraz zasad współpracy pomiędzy służbami jest w takich przypadkach niezbędna. Informacje na ten temat należy ratownikom medycznym i dyspozytorom medycznym przekazywać teoretycznie, w ramach szkoleń, a także praktycznie – w ramach specjalistycznych ćwiczeń z zakresu ratownictwa lotniczego.