Co to jest autyzm i jakie są jego przyczyny?
Autyzm jest zaburzeniem rozwojowym, a więc dotyczącym rozwijającego się mózgu dziecka na bardzo wczesnym etapie. Wśród przyczyn wywołujących autyzm wymienia się czynniki genetyczne i środowiskowe. Tak więc, dziecko, rodząc się już „nosi w sobie” problem, jednak u bardzo małego niemowlęcia nie jest łatwo go zauważyć. Wraz z wiekiem staje się bardziej wyraźny i możliwy do zdiagnozowania.
Jak często występuje autyzm?
Rozpowszechnienie zaburzeń ze spektrum autyzmu ocenia się na ok. 1%.
Jak się objawia autyzm?
Główny problem osób z autyzmem to nieprawidłowy rozwój mowy i komunikacji oraz kontaktów społecznych.
Mowa rozwija się nieprawidłowo i często właśnie ten element choroby zauważają rodzice. Bywa, że dziecko uczy się sylab i pierwszych słów, a po kilku miesiącach jakby zapomina to, czego się nauczyło i rozwój jego mowy ulega wyraźnemu opóźnieniu w porównaniu ze zdrowymi dziećmi. Często dziecko tworzy język własny, używany podczas zabawy, który jednak nie służy do komunikacji z innymi osobami. Dzieci, które mówią już słowa, najczęściej też nie używają słów do komunikacji. Potrafią wygłaszać z pamięci całe zdania, np. fragmenty słyszanych wcześniej bajek lub tekstów reklamowych, bez związku z aktualną sytuacją. Kiedy nauczą się używania mowy do komunikacji, rozumieją mowę w sposób bardzo dosłowny. Nie potrafią odczytać intencji swojego rozmówcy. Odczytują jego wypowiedź nieco „komputerowo”, np. polecenie „skocz do sklepu po sól” przyjmą ze zdziwieniem. Przecież sklep jest zbyt daleko, żeby do niego doskoczyć, do sklepu się chodzi.
Mają również trudności z używaniem i odczytywaniem gestów, emocji na twarzach innych ludzi. Same też mają raczej ubogą mimikę, twarz raczej poważną, chociaż potrafią się cieszyć i wyrażać emocje, takie jak radość, smutek, lęk.
Problem odczytywania emocji jest również związany z zaburzoną umiejętnością naśladowania oraz z nieprawidłowym kontaktem wzrokowym. Dzieci słabo nawiązują kontakt wzrokowy z opiekunem. Często zachowują się tak, jakby nie było nikogo w miejscu, gdzie przebywają. Robią wrażenie samotnych i bardzo zajętych własną aktywnością. Są zafascynowane światem przedmiotów, a nie osób.
Cechą typową jest też nietolerancja dla zmian – tzw. sztywność zachowania. Domagają się zachowania ustalonego przez nich lub zastanego porządku. Dużym problemem może się okazać przeprowadzka, zmiana trasy dojazdowej do przedszkola lub naruszenie ustalonego porządku dnia.
Dodatkowymi objawami mogą być problemy ruchowe: niezgrabność ruchowa lub tzw. stereotypy ruchowe, czyli niecelowy, powtarzający się sposób zachowania, np. chodzenie w kółko lub machanie rękami. Może występować nadwrażliwość na dźwięki, na dotyk, na zapachy.
Nasilenie objawów bywa różne, od niewielkich do bardzo nasilonych. Dzieci mogą się prawidłowo rozwijać intelektualnie lub może wystąpić różny stopień niepełnosprawności intelektualnej, towarzyszący zaburzeniom z kręgu autyzmu. Dlatego mówimy o spektrum zaburzeń autystycznych, czyli o dużej grupie pacjentów z bardzo różnym nasileniem objawów, a co za tym idzie, różnym rokowaniem.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów autyzmu?
Jeśli rodzice podejrzewają, że ich u dziecka może występować problem ze spektrum autyzmu, najlepiej sięgnąć po test M-CHAT. Został przygotowany z myślą o rodzicach dzieci w wieku 18–30 miesięcy, ale można stosować go również u dzieci starszych. Zawiera pytania i ocenę punktową. Jeśli wynik testu wskazuje na ryzyko wystąpienia autyzmu, należy zgłosić się do lekarza.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie autyzmu?
Diagnozę autyzmu powinien stawiać zespół specjalistów, w skład którego wchodzą lekarz psychiatra dziecięcy, psycholog i logopeda. Takie zespoły można znaleźć, np. w poradniach dla dzieci z autyzmem lub w specjalistycznych poradniach zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży.
Diagnoza opiera się na obserwacji i analizie danych zebranych na temat dziecka. Nie ma obecnie żadnych specyficznych testów z krwi lub moczu potwierdzających lub wykluczających autyzm. Można zlecić badania dodatkowe w celu różnicowania innych przyczyn obserwowanych zaburzeń. Dlatego w niektórych przypadkach wykonuje się różne badania dodatkowe. Nie stanowią one jednak podstawy rozpoznania i pozostają badaniami dodatkowymi.
Jakie są metody leczenia autyzmu?
Leczenie zaburzeń ze spektrum autyzmu polega na długotrwałej, systematycznej terapii prowadzonej przez psychologa, pedagoga, logopedę i terapeutę ruchowego. Program terapii oparty na konkretnej metodzie powinien być indywidualnie dostosowany do każdego dziecka.
Są to zazwyczaj zajęcia prowadzone indywidualnie lub w małej grupie dzieci, podczas których dziecko pracuje z terapeutą.
Nie ma udowodnionego wpływu leków lub diety w leczeniu samego autyzmu, chociaż bywają one pomocne w leczeniu innych, towarzyszących autyzmowi zaburzeń.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie autyzmu?
Ponieważ autyzm jest zaburzeniem rozwojowym, jego obraz zmienia się wraz z wiekiem. Dzieci nabywają nowych umiejętności, uczą się komunikacji. Ocenia się, że ok. 20% dzieci z tym rozpoznaniem, funkcjonuje prawidłowo w wieku dorosłym. Na rokowanie wpływają też inne towarzyszące choroby, jeśli takie występują, np. niepełnosprawność intelektualna czy padaczka.
Tak więc dużej części pacjentów nie udaje się wyleczyć, jednak wcześnie wprowadzona terapia pozwala na poprawę funkcjonowania dziecka i daje wsparcie jego rodzinie.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na autyzm?
Ponieważ choroba może być powodowana przez wiele czynników działających jeszcze przed narodzeniem dziecka, w tym czynników genetycznych, nie można podać zaleceń co do profilaktyki. Autorzy zajmujący się tematem zwracają uwagę na wczesne rozpoznawanie i wczesne wspomaganie rozwoju dziecka.
