W czasopiśmie „Clinical Infectious Diseases” opublikowano wyniki amerykańskiego badania kliniczno-kontrolnego oceniającego skuteczność rzeczywistą (efektywność) trójwalentnej inaktywowanej szczepionki przeciwko grypie (TIV) w zapobieganiu grypie potwierdzonej laboratoryjnie u kobiet ciężarnych. Analizą objęto sezony epidemiczne 2010/2011 i 2011/2012. Do badania zakwalifikowano 100 kobiet, które zachorowały na grypę (przypadki). Utworzono 2 grupy kontrolne. Do pierwszej należało 192 kobiet, u których stwierdzono ostre infekcyjne zapalenie dróg oddechowych (ARI), lecz w próbkach z nosogardła nie wykryto wirusów grypy (grupa ARI). Drugą grupę utworzyło 200 kobiet, u których w ogóle nie wystąpiły objawy choroby grypopodobnej (grupa zdrowa). Kobiety, które zachorowały na grypę lub ARI, zwykle wymagały porady lekarskiej (odpowiednio 83 i 79%). Większość (82%) uczestniczek badania była w II lub III trymestrze ciąży, a ciąża przebiegała bez powikłań (79%). U kobiet z potwierdzoną grypą częściej stwierdzano czynniki ryzyka jej ciężkiego przebiegu niż u kobiet, które w ogóle nie chorowały (30 vs 17%, p <0,05).
W grupie przypadków 42% kobiet było zaszczepionych TIV, a w grupie ARI i zdrowej odpowiednio 58 i 63%. Porównując grupę przypadków z grupą ARI skuteczność TIV w zapobieganiu zachorowaniom na grypę oceniono na 48% (95% CI: 16–68%), a przy porównaniu z grupą zdrową na 54% (95% CI: 26–71%). Po uwzględnieniu czynników zakłócających wartości te wyniosły odpowiednio 44 (95% CI: 5–67%) i 53% (95% CI: 24–72%). Dodatkowo zaobserwowano, że poddanie się szczepieniu wyłącznie w poprzednim sezonie epidemicznym miało efekt podobny do szczepienia w aktualnym sezonie. W dyskusji autorzy podkreślili, że taki wynik nie powinien jednak sugerować, że wykonanie szczepienia przeciwko grypie w roku poprzedzającym dany sezon epidemiczny pozwala na rezygnację z podania szczepionki przeznaczonej na aktualny sezon. Dodatkowo autorzy zwrócili uwagę na ograniczenia badania, np. brak ustalonej etiologii zapalenia dróg oddechowych w grupie ARI, niewielkie różnice w doborze uczestników badania w zależności od sezonu epidemicznego, możliwość nieuwzględnienia wszystkich czynników zakłócających. W badaniu nie odniesiono się także do skuteczności szczepionki w zapobieganiu bezobjawowemu zakażeniu lub o nietypowej manifestacji.
Autorzy badania wyciągnęli wniosek, że szczepienie przeciwko grypie znamiennie zmniejszyło ryzyko wystąpienia u kobiet ciężarnych zapalenia dróg oddechowych wywołanego wirusem grypy. Skuteczność szczepienia sięgająca ok. 50% była podobna do skuteczności obserwowanej w ogólnej populacji dorosłych.
Dr hab. n. med. Bronisława Pietrzak (I Katedra i Klinika Położnictwa i Ginekologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny), komentując badanie specjalnie dla portalu Medycyny Praktycznej, stwierdziła:
„Kobiety w ciąży stanowią grupę o zwiększonej podatności na choroby zakaźne i związane z nimi poważne powikłania. Chociaż głównym narzędziem minimalizującym skutki zachorowania na grypę są szczepienia, w Polsce rozpowszechnienie szczepień przeciwko tej groźnej w skutkach chorobie jest niewielkie. Szczepienie ciężarnych rekomendują amerykański Komitet Doradczy ds. Szczepień Ochronnych (ACIP) oraz WHO. Prezentowana praca przedstawia amerykańskie doświadczenia związane z regularnym szczepieniem ciężarnych przeciwko grypie sezonowej. Badanie to ocenia skuteczność i bezpieczeństwo stosowania szczepień w tej populacji. Wykazano znaczne zmniejszenie zachorowalności na grypę sezonową u osób poddających się szczepieniu, a 68% pacjentek nie miało jakichkolwiek epizodów infekcji dróg oddechowych. Zwraca uwagę fakt niewielkiego nasilenia objawów choroby wśród zaszczepionych pacjentek, u których wystąpiła infekcja dróg oddechowych. Niestety ze względu na niewielką liczebność badanej grupy wyników tych nie można traktować jako jednoznacznych, a ponadto analizy zachorowalności na choroby zakaźne powinny uwzględniać także większą liczbę ośrodków badawczych obejmujących opieką pacjentów z całego regionu. Obecnie istnieje potrzeba prowadzenia dalszych badań dla oceny bezpieczeństwa szczepionek u ciężarnych oraz możliwości wtórnych korzyści dla ich dzieci. Grupa ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (PTG) wydała rekomendacje analizujące problem szczepień ochronnych w okresie przedkoncepcyjnym i u kobiet ciężarnych – polecam ten dokument Państwa uwadze*. Odnośnie do szczepienia przeciwko grypie, PTG zaleca przeprowadzać je pod ścisłą kontrolą lekarską u szczególnie narażonych ciężarnych, np. mających zawodowy kontakt z wieloma osobami lub chorującymi przewlekłe, m.in. na cukrzycę i astmę oskrzelową.”
Natomiast dr hab. n.med. Aneta Nitsch-Osuch (specjalista epidemiolog, Katedra i Zakład Medycyny Rodzinnej z Oddziałem Klinicznym Chorób Wewnętrznych i Metabolicznych, Warszawski Uniwersytet Medyczny) stwierdziła: „Artykuł Thompsona i wsp. dostarcza kolejnych istotnych dowodów na skuteczność rzeczywistą szczepień przeciwko grypie u kobiet ciężarnych. Szczepienia przeciwko grypie są zalecane kobietom ciężarnych od 1997 roku przez ACIP, a od 2003 roku przez WHO, ze względu na fakt, iż zachorowanie na grypę w ciąży obarczone jest ryzykiem wystąpienia powikłań i zgonu, zarówno matki jak i dziecka. W opublikowanych wcześniej badaniach wykazano bezpieczeństwo szczepień, stwierdzając jednoznacznie, że szczepienie jest dobrze tolerowane przez kobiety ciężarne. Niepożądane odczyny poszczepienne (głównie łagodne) występują z częstością podobną jak w ogólnej populacji, szczepienie nie wiąże się z częstszym występowaniem wad wrodzonych u płodu, nie zwiększa ryzyka poronienia, porodu przedwczesnego czy konieczności zakończenia ciąży cieciem cesarskim.
Jednym z pierwszych badań określających skuteczność rzeczywistą szczepień przeciwko grypie u ciężarnych było badanie Zamana i wsp. opublikowane w 2008 roku, w którym wzięło udział ponad 300 pacjentek z Bangladeszu (p. Szczepienie przeciwko grypie kobiet w ciąży zmniejsza ryzyko zachorowania na grypę u ich dzieci – przyp. red.). Badanie Thompsona wyróżnia się tym, że: 1) oparte jest na nowoczesnym modelu badania kliniczno-kontrolnego (tzw. „test negative design”), co minimalizuje wystąpienie błędu systematycznego (błędu doboru) i w związku z tym ma istotny wpływ na wiarygodność uzyskanych wyników; 2) określono wpływ szczepienia na liczbę zachorowań na grypę potwierdzonych laboratoryjnie (metodą PCR), a nie jak w poprzednich badaniach – liczbę zachorowań na choroby z objawami grypopodobnymi. Uzyskany wynik, tj. wykazanie, że szczepienie przeciwko grypie kobiet ciężarnych zmniejsza o 50% ryzyka zachorowania na grypę należy uznać za interesujący i warty rozpowszechnienia, co powinno przyczynić się do zwiększenia poziomu zaszczepienia przeciwko grypie w grupie ciężarnych.”
*Spaczyński M.: Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie opieki przedporodowej w ciąży o prawidłowym przebiegu. Ginekol. Pol., 2005; 76: 517–527 (przyp. red.)
