Skróty: analiza ITT – analiza w grupach wyodrębnionych zgodnie z zaplanowanym leczeniem, IChP – inwazyjna choroba pneumokokowa, NIZP–PZH – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego–Państwowy Zakład Higieny, PCV-7 – 7-walentna skoniugowana szczepionka przeciwko pneumokokom, PCV-10 – 10-walentna skoniugowana szczepionka przeciwko pneumokokom, PCV-13 – 13-walentna skoniugowana szczepionka przeciwko pneumokokom, PPSV-23 – 23-walentna polisacharydowa szczepionka przeciwko pneumokokom
Streptococcus pneumoniae to bakteria Gram-dodatnia
kolonizująca błonę śluzową nosa i gardła.
Do tej pory wyróżniono 93 typy serologiczne pneumokoka.
S. pneumoniae wywołuje choroby inwazyjne,
takie jak zapalenie płuc, posocznica i zapalenie
opon mózgowo-rdzeniowych, a także inne
zakażenia nieinwazyjne, w tym ostre zapalenie
ucha środkowego, zapalenie zatok przynosowych
lub spojówek oraz zaostrzenia w przebiegu przewlekłej
obturacyjnej choroby płuc. Na zachorowanie
szczególnie narażone są dzieci <2. roku życia
(zwłaszcza wcześniaki) oraz osoby ≥65. roku życia, u których czynnikiem ryzyka jest współistnienie
chorób przewlekłych oraz często ograniczona
sprawność fizyczna. Większe ryzyko zakażenia
dotyczy również dzieci przebywających w dużych
skupiskach (żłobki, przedszkola, placówki opiekuńczo-wychowawcze)
oraz po wcześniejszym przebyciu zakażenia, zwłaszcza wymagającego
antybiotykoterapii.
W związku z narastaniem oporności bakterii
na antybiotyki, leczenie zakażeń pneumokokowych
stanowi coraz większe wyzwanie.1 Istotną
rolę w zapobieganiu takim zakażeniom odgrywają
szczepienia ochronne.
Na rynku dostępne są 2 typy szczepionek przeciwko
pneumokokom: polisacharydowa (23-walentna
[PPSV-23]) oraz 2 szczepionki skoniugowane
(10-walentna [PCV-10] i 13-walentna [PCV-13]).
PPSV-23 nie jest przeznaczona do stosowania u zdrowych dzieci, a zarejestrowano ją dla pacjentów
po ukończeniu 2. roku życia. U dzieci szczepienie
przeciwko pneumokokom należy wykonywać
preparatami skoniugowanymi, które chronią
przed zakażeniem najczęstszymi typami serologicznymi
pneumokoków odpowiedzialnymi za zachorowania
na inwazyjną chorobę pneumokokową
(IChP). PCV-10, zawierająca antygeny 10 typów
serologicznych pneumokoka (1, 4, 5, 6B, 7F, 9V, 14,
18C, 19F, 23F), jest przeznaczona do stosowania u dzieci od ukończenia 6. tygodnia życia do ukończenia 5 lat. Dodatkowo zapewnia ochronę przed
reagującym krzyżowo serotypem 19A2 i być może,
jak wskazują niektóre badania, serotypem 6A.3,4
Natomiast PCV-13 (wprowadzona w miejsce szczepionki
7-walentnej – PCV-7) zawiera dodatkowo antygeny
serotypów: 3, 6A, 19A i jest przeznaczona
do stosowania u dzieci od 6. tygodnia życia
oraz osób dorosłych.5
Bezpieczeństwo i skuteczność (efficacy) szczepień
ochronnych ocenia się przed ich wprowadzeniem
na rynek w badaniach eksperymentalnych
(badania z randomizacją), natomiast po ich zarejestrowaniu
prowadzi się badania oceniające
skuteczność szczepień w warunkach realnych,
czyli tzw. skuteczność rzeczywistą (effectiveness).
Najczęściej są to epidemiologiczne badania
obserwacyjne z grupą kontrolną – kohortowe i kliniczno-kontrolne.6
Szczepienia przeciwko pneumokokom wprowadzono
do powszechnych programów szczepień w wielu krajach na całym świecie, a liczba tych
krajów stopniowo się zwiększa. Początkowo stosowano PCV-7, którą następnie
zastąpiono szczepionką PCV-10 lub PCV-13.
Dane pochodzące z krajowych systemów nadzoru
epidemiologicznego pozwalają ocenić efekty
programów szczepień w całych populacjach.
Analizy te mają charakter badań opisowych („ekologicznych”).
Epidemiologia inwazyjnej choroby pneumokokowej w Polsce
Zgodnie z ustawą o zapobieganiu i zwalczaniu chorób zakaźnych u ludzi IChP podlega nadzorowi epidemiologicznemu, co oznacza, że prowadzony jest systematyczny i ciągły bierny nadzór nad liczbą zachorowań i zgonów z jej powodu.7 Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego–Państwowego Zakładu Higieny (NIZP–PZH) w 2015 roku zapadalność ogólna na IChP w Polsce wyniosła 2,54/100 000 mieszkańców. Natomiast według Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN) w Narodowym Instytucie Leków, który gromadzi dane i monitoruje sytuację epidemiologiczną w zakresie zakażeń wywołanych przez S. pneumonia poprzez badanie izolatów bakteryjnych pochodzących z zakażeń inwazyjnych oraz materiałów klinicznych pobranych od chorych z podejrzeniem zakażeń inwazyjnych, a także typowanie serologiczne oraz molekularne szczepów bakteryjnych, w 2015 roku potwierdzono 701 zachorowań na IChP. Śmiertelność z powodu IChP wyniosła 35,8% i była największa (46%) w populacji osób >65. roku życia. Wśród dzieci <2. roku życia wyniosła 5,3%, natomiast w grupie 2–4 lat – 0 (p. Epidemiologia inwazyjnej choroby pneumokokowej – przyp. red.).8
Dystrybucja serotypów pneumokoków
Korzystając z danych KOROUN, przedstawiono również dystrybucję typów serologicznych pneumokoka odpowiedzialnych za przypadki IChP w Polsce w latach 2011–2015. W populacji dorosłych (>18. rż.) za zachorowania na IChP najczęściej odpowiadały serotypy: 3 (21%), 14 (7,9%), 4 (6,2%), 19A (5,1%) oraz 9V (5,1%). Natomiast wśród dzieci <2. roku życia najczęstszą przyczyną zakażeń inwazyjnych były serotypy: 6B (15,3%), 14 (15,3%), 19A (12%), 19F (8,7%) i 23F (7,3%). W całej populacji najwięcej zgonów w latach 2011–2015 spowodowały serotypy: 3 (n = 119), 14 (n = 41), 4 (n = 37), 19F (n = 36) i 19A (n = 29). Największy wskaźnik śmiertelności odnotowano dla serotypów: 11A (59,6%), 6C (43,5%), 22F (38,4%), 19F (36,7%) i 3 (35%).
Według danych KOROUN z powodu IChP wywołanej przez serotyp 6B (n = 2), 23F (n = 2), 10A, 18C, 19A i 19F zmarło 8 dzieci (p. Epidemiologia inwazyjnej choroby pneumokokowej – przyp. red.).8 W latach 2012–2015 w przebiegu IChP u dzieci <5. roku życia serotyp 19A wyizolowano w 9,8% przypadków, serotyp 3 w 7,7%, a serotyp 6A w 3%. Natomiast u dzieci <2. roku życia serotyp 19A odpowiadał za 12% zachorowań, serotyp 3 – za 4,7%, a serotyp 6A – za 2,7% (p. Czy 3 dodatkowe typy pneumokoka uwzględnione w szczepionce PCV-13 są częstą przyczyną inwazyjnej choroby pneumokokowej? – przyp. red.).
Cel i metoda
W niniejszym artykule opisano skuteczność rzeczywistą
PCV-10 i PCV-13 w zapobieganiu IChP u indywidualnych pacjentów oraz efekty programów
powszechnych szczepień, w ramach których
stosuje się dane preparaty. Analizę przeprowadzono
na podstawie dostępnych i aktualnych danych
naukowych.
W celu odnalezienia aktualnych, istotnych badań
dotyczących skuteczności rzeczywistej PCV-10 i PCV-13 przeszukano elektroniczną bazę publikacji medycznych Medline via PubMed, używając terminów związanych z effectiveness, pneumococcal
conjugate vaccine oraz invasive pneumococcal
disease. Nie zastosowano ograniczeń językowych
ani czasowych.
Do przeglądu włączono badania z grupą kontrolną:
badania z randomizacją (w tym randomizacją klasterową),
kohortowe i kliniczno-kontrolne, w których
oceniano skuteczność rzeczywistą PCV-10 i PCV-13 w zapobieganiu IChP u indywidualnych
pacjentów.3 Wybrane badania obejmowały populacje
>100 osób.
Do analizy efektów programów powszechnych
szczepień przeciwko pneumokokom włączono badania
opisowe (z prospektywnym lub retrospektywnym
zbieraniem danych) o typie nadzoru epidemiologicznego
(surveillance).
Ostatecznie w przeglądzie uwzględniono 5 badań
kohortowych, 4 kliniczno-kontrolne, 2 badania z randomizacją klasterową oraz 8 badań opisowych.3,4,9-26
Wyniki
Skuteczność rzeczywista PCV-10 i PCV-13 w zapobieganiu IChP u indywidualnych dzieci
Analizę skuteczności rzeczywistej szczepionek przeprowadzono na podstawie 11 badań, z których 10 dostępnych było w pełnej wersji (charakterystykę i wyniki 2 badań fińskich przedstawiono łączenie),3,4,9-14,16,17 a 1 w formie streszczenia z konferencji.15 W 4 badaniach oceniono skuteczność PCV-10, w kolejnych 5 – PCV-13, a w 1 oceniono oba preparaty. Autorzy 2 badań10,11 przeprowadzili randomizację klasterową regionów, a nie poszczególnych pacjentów, dlatego uznano, że oceniono w nich skuteczność rzeczywistą, a nie kliniczną (efficacy).
Wśród ocenianych punktów końcowych znalazły się m.in.: IChP u dzieci niezależnie od typu serologicznego pneumokoka, IChP wywołana przez serotypy pneumokoka uwzględnione w składzie szczepionki oraz IChP w zależności od poszczególnych typów serologicznych. Tylko w 1 badaniu podano szczegółowe informacje na temat serotypów wywołujących IChP w badanej populacji. Najczęściej izolowano serotyp 14 (73 przypadki), 6B (33 przypadki), 19A i 3 (po 28 przypadków), 6A (24 przypadki) i 23F (19 przypadków). Nie odnotowano IChP wywołanej przez serotyp 1 oraz 5 i stwierdzono tylko 1 przypadek zakażenia wywołanego serotypem 7F.4 Charakterystykę badań włączonych do analizy skuteczności PCV-10 i PCV-13 przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Charakterystyka badań obserwacyjnych z grupą kontrolną oceniających skuteczność rzeczywistą PCV-10 i PCV-13 u dzieci <5. roku życiaa | |||||
---|---|---|---|---|---|
Kraj | Metodyka | Populacja | Grupa wiekowa | Ekspozycja (interwencja) | Autor i rok publikacji |
PCV-10 | |||||
Finlandia | kohortoweb | dzieci objęte programem szczepień przeciwko pneumokokom (urodzone w latach 2010–2013) – 334 087 osobolat grupa kontrolna: dzieci nieobjęte programem (urodzone w latach 2003–2008, przed wprowadzeniem powszechnych szczepień przeciwko pneumokokom) | ≤5. rż. (zakres: 3–42 mies.) | PCV-10 w schemacie 2+1 (3., 5. + 12. mż.) | Jokinen i wsp., 2015 |
Brazylia | kohortowec | dzieci, które w latach 2010–2012 zachorowały na IChP wywołaną przez serotypy pneumokoka uwzględnione w PCV-10 grupa kontrolna: dzieci, które zachorowały na IChP wywołaną przez serotypy pneumokoka nieuwzględnione i niezwiązane z PCV-10 | mediana wieku: 13 mies. (zakres: 6–24 mies.) | ≥1 dawka PCV-10 w schemacie 3+1 (2., 4., 6. + 12. mż.) | Verani i wsp., 2015 |
Finlandia | badanie z randomizacją klasterowąd | ponad 30 000 zdrowych dzieci, które otrzymały PCV-10 grupa kontrolna: ponad 15 000 zdrowych dzieci, które otrzymały szczepionkę kontrolną (przeciwko WZW typu A lub B) | od 6 tyg. do 18 mies. | PCV-10: – do 7. mż. w schemacie 3+1 albo 2+1 – 7.–11. mż. w schemacie 2+1 – 12.–18. mż. 2 dawki (szczepienie wychwytujące) | Palmu i wsp., 2014 oraz Palmu i wsp., 2013 |
Brazylia | kliniczno-kontrolne | grupa przypadków: 316 dzieci z IChP potwierdzoną laboratoryjnie grupa kontrolna: 1219 dzieci zdrowych odpowiednio dobranych z populacji wyjściowej | mediana wieku: 13,2 mies. (zakres: 2,6–53,1 mies.) | ≥1 dawka PCV-10 | Domingues i wsp., 2014 |
PCV-13 | |||||
Stany Zjednoczone | kliniczno-kontrolne | grupa przypadków: 722 dzieci, które w latach 2010–2014 zachorowały na IChP potwierdzoną laboratoryjnie grupa kontrolna: 2991 zdrowych dzieci odpowiednio dobranych z populacji wyjściowej | 2–59 mies. (mediana wieku: 21 mies.) | ≥1 dawka PCV-13 w schemacie 2+1 | Moore i wsp., 2016 |
Niemcy | kohortowec | dzieci, które w latach 2010–2015 zachorowały na IChP wywołaną przez serotypy pneumokoka uwzględnione w PCV-13 grupa kontrolna: dzieci, które w latach 2006–2010 zachorowały na IChP wywołaną przez serotypy pneumokoka nieuwzględnione w PCV-13 | 2,5–24 mies. (zakres wieku 74–729 dni) | PCV-13 w schemacie 3+1 (2., 3., 4. + 11.–14. mż.) | van der Linden i wsp., 2016 |
Tajwan | kliniczno-kontrolne | grupa przypadków: 523 dzieci, które w latach 2007–2013 zachorowały na IChP grupa kontrolna: 2086 zdrowych dzieci odpowiednio dobranych z populacji wyjściowej | od 3. mies. do 5. rż. (śr. wieku 28,5 mies.) | ≥1 dawka PCV-13 | Su i wsp., 2015 |
9 państw europejskich | kohortowec | dzieci, które zachorowały na IChP w latach 2012–2014 wywołaną serotypami pneumokoka uwzględnionymi w PCV-13 grupa kontrolna: dzieci, które zachorowały na IChP w latach 2012–2014 wywołaną serotypami pneumokoka nieuwzględnionymi w PCV-13 | >5. rż. | ≥1 dawka PCV-13 | Savulescu i wsp., 2016 |
Anglia, Walia i Północna Irlandia | kohortowec | dzieci, które w latach 2010–2013 zachorowały na IChP wywołaną przez serotypy pneumokoka uwzględnione tylko w PCV-13 (łącznie z 6C) grupa kontrolna: dzieci, które zachorowały na IChP wywołaną przez serotypy pneumokoka uwzględnione w PCV-7 | 2,5–56 mies. | PCV-13 w schemacie 2+1 | Andrew i wsp., 2014 |
PCV-10 i PCV-13 | |||||
Kanada | kliniczno-kontrolne | grupa przypadków: 516 dzieci, które w latach 2005–2013 zachorowały na IChP potwierdzoną laboratoryjnie grupa kontrolna: 1767 zdrowych dzieci dobranych losowo spośród dzieci objętych powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym | 2–59 mies. | ≥1 dawka PCV (wyłącznie PCV-7 lub PCV-10, lub PCV-13) lub ≥2 dawki (PCV-10 lub PCV-13, lub PCV-10 + PCV-13) | Deceuninck i wsp., 2015 |
a uwzględniono badania dotyczące oceny indywidualnej ochrony zaszczepionych dzieci, a nie efektów programów powszechnych szczepień w populacji b z historyczną grupą kontrolną c metoda kohorty pośredniej d podwójnie ślepa próba, analiza ITT IChP – inwazyjna choroba pneumokokowa, PCV-10 – skoniugowana 10-walentna szczepionka przeciwko pneumokokom, PCV-13 – skoniugowana 13-walentna szczepionka przeciwko pneumokokom |
Zakwalifikowane do przeglądu badania pozwoliły
porównać skuteczność rzeczywistą PCV-10 i PCV-13 dla 5 punktów końcowych. Ze względu
na istotne różnice w definicjach nie można było
zestawić wyników badań dla pozostałych punktów
końcowych.
Wyniki badań obserwacyjnych z grupą kontrolną
wskazują, że skuteczność rzeczywista PCV-10 i PCV-13 w zapobieganiu IChP u dzieci niezależnie
od serotypu pneumokoka jest podobna i waha się
od 60 do >90%. Większą, ale podobną skuteczność
(73–100%) obserwuje się w zapobieganiu IChP
wywołanej przez serotypy pneumokoka, których
antygeny uwzględniono w składzie szczepionki
(serotypy „szczepionkowe”).
W badaniu Palmu i wsp. skuteczność rzeczywistą PCV-10 w zapobieganiu IChP niezależnie od serotypu pneumokoka oceniono na 93%, a w zapobieganiu IChP wywołanej przez serotypy „szczepionkowe” – na 100%. Skuteczność rzeczywistą obu szczepionek ocenili tylko Deceuninck i wsp. Autorzy wykazali podobną skuteczność PCV-10 PCV-13 w zapobieganiu IChP niezależnie od serotypu pneumokoka oraz w zapobieganiu IChP wywołanej przez serotypy „szczepionkowe”, która wynosiła odpowiednio: 72 vs 66% oraz 97 vs 86%. W tym samym badaniu wykazano, że PCV-10 i PCV-13 charakteryzują się podobną skutecznością w zapobieganiu IChP wywołanej serotypem 19A, która wynosiła odpowiednio: 71 vs 74%. W pozostałych badaniach ochrona przed zachorowaniem na IChP wywołaną serotypem 19A również była podobna: 62, 82, 86, 86,3 i 88% dla PCV-13 vs 62, 71 i 82% dla PCV-10. Obie szczepionki wykazywały również podobną skuteczność rzeczywistą w zapobieganiu IChP wywołanej serotypem 6A – 100% dla PCV-10 oraz 96% dla PCV-13. W 2 innych badaniach skuteczność PCV-10 i PCV-13 w zapobieganiu IChP wywoływanej przez serotyp 6A oszacowano odpowiednio na 14,7 vs 84%, ale oba wyniki były nieistotne statystycznie,4,13 co mogło wynikać ze zbyt małej liczby przypadków IChP. Skuteczność PCV-13 wobec IChP wywołanej serotypem 3 oceniono w trzech badaniach. Tylko w 1 z nich (Moore i wsp.) skuteczność szczepionki była duża (79,5%) i istotna statystycznie, choć przedział ufności był szeroki.12 Skuteczność PCV-10 w zapobieganiu IChP wywołanej serotypem 3 oceniono tylko w 1 badaniu i wyniosła ona 7,8% (wynik nieistotny statystycznie).4 Podsumowanie charakterystyki i wyników omówionych badań w zapobieganiu IChP u dzieci <5. roku życia przedstawiono w tabelach 2. i 3.
Tabela 2. Skuteczność rzeczywista PCV-10 w zapobieganiu IChP u dzieci <5. roku życia na podstawie opublikowanych badań obserwacyjnych z grupą kontrolnąa | ||||
---|---|---|---|---|
Punkty końcowe | Kraj | Metodyka | Skuteczność (95% CI)b | Autor i rok publikacji |
IChP niezależnie od serotypu pneumokoka | Finlandia | kohortowec | 80% (72–85) | Jokinen i wsp., 2015 |
Kanada | kliniczno-kontrolne | 72% (46–85) | Deceuninck i wsp., 2015 | |
Finlandia | badanie z randomizacją klasterowąd | 93% (75–99) | Palmu i wsp., 2013 | |
IChP wywołana przez serotypy pneumokoka, których antygeny uwzględniono w składzie szczepionki | Brazylia | kohortowee | 72,8% (44,1–86,7) | Verani i wsp., 2015 |
Finlandia | kohortowec | 92% (86–95) | Jokinen i wsp., 2015 | |
Kanada | kliniczno-kontrolne | 97% (84–99) | Deceuninck i wsp., 2015 | |
Finlandia | badanie z randomizacją klasterowąd | 100% (91–100) | Palmu i wsp., 2013 | |
Brazylia | kliniczno-kontrolne | 83,8% (65,9–92,3) | Domingues i wsp., 2014 | |
IChP wywołana przez serotyp 19A | Brazylia | kohortowee | 71,3% (16,6–90,1) | Verani i wsp., 2015 |
Finlandia | kohortowec | 62% (20–85) | Jokinen i wsp., 2015 | |
Kanada | kliniczno-kontrolne | 71% (24–89) | Deceuninck i wsp., 2015 | |
Brazylia | kliniczno-kontrolne | 82,2% (10,7–96,4) | Domingues i wsp., 2014 | |
IChP wywołana przez serotyp 3 | Brazylia | kliniczno-kontrolne | 7,8% (od -271,9 do 77,1) | Domingues, 2014 |
IChP wywołana przez serotyp 6A | Finlandia | kohortowec | 100% (41–100) | Jokinen i wsp., 2015 |
Brazylia | kliniczno-kontrolne | 14,7% (od -311,6 do 82,3) | Domingues i wsp., 2014 | |
a uwzględniono badania dotyczące oceny indywidualnej ochrony zaszczepionych dzieci, a nie efektów programów powszechnych szczepień w populacji b względne zmniejszenie ryzyka (RRR); jeżeli 95% przedział ufności (CI) obejmuje wartość 0 (wartości od ujemnych do dodatnich), wynik nie jest statystycznie istotny c z historyczną grupą kontrolną d podwójnie ślepa próba, analiza ITT e metoda kohorty pośredniej analiza ITT – analiza w grupach wyodrębnionych zgodnie z zaplanowanym leczeniem, IChP – inwazyjna choroba pneumokokowa, PCV-10 – skoniugowana 10-walentna szczepionka przeciwko pneumokokom |
Tabela 3. Skuteczność rzeczywista PCV-13 w zapobieganiu IChP u dzieci <5. roku życia na podstawie opublikowanych badań obserwacyjnych z grupą kontrolnąa | ||||
---|---|---|---|---|
Punkty końcowe | Kraj | Metodyka | Skuteczność (95% CI)b | Autor i rok publikacji |
IChP niezależnie od serotypu pneumokoka | Stany Zjednoczone | kliniczno-kontrolne | 60,2% (46,8–70,3) | Moore i wsp., 2016 |
Tajwan | kliniczno-kontrolne | 76% (61–85) | Su i wsp., 2016 | |
Kanada | kliniczno-kontrolne | 66% (29–83) | Deceuninck i wsp., 2015 | |
IChP wywołana przez serotypy pneumokoka, których antygeny uwzględniono w składzie szczepionki | Stany Zjednoczone | kliniczno-kontrolne | 86% (75,5–92,3) | Moore i wsp., 2016 |
Kanada | kliniczno-kontrolne | 86% (86–95) | Deceuninck i wsp., 2015 | |
Niemcy | kohortowec | 91% (61–99) | van der Linden i wsp., 2016 | |
Anglia, Walia i Północna Irlandia | kohortowec | 75% (58–84) | Andrews i wsp., 2014 | |
9 państw europejskich | kohortowec | 87% (79,9–91,6) | Savulescu i wsp., 2016 | |
IChP wywołana przez serotyp 19A | Stany Zjednoczone | kliniczno-kontrolne | 85,6% (70,6–93,5) | Moore i wsp., 2016 |
Tajwan | kliniczno-kontrolne | 82% (63–91) | Su i wsp., 2016 | |
Kanada | kliniczno-kontrolne | 74% (11–92) | Deceuninck i wsp., 2015 | |
Anglia, Walia i Północna Irlandia | kohortowec | 62% (od -55 do 90) | Andrews i wsp., 2014 | |
Niemcy | kohortowec | 88% (25–99) | van der Linden i wsp., 2016 | |
9 państw europejskich | kohortowec | 86,3% (73,9–92,8) | Savulescu i wsp., 2016 | |
IChP wywołana przez serotyp 3 | Stany Zjednoczone | kliniczno-kontrolne | 79,5% (30,3–94,8) | Moore i wsp., 2016 |
Anglia, Walia i Północna Irlandia | kohortowec | 66% (od -322 do 92) | Andrews i wsp., 2014 | |
Niemcy | kohortowec | 63% (od -393 do 97) | van der Linden i wsp., 2016 | |
IChP wywołana przez serotyp 6A | Anglia, Walia i Północna Irlandia | kohortowec | 96% (41–99,8) | Andrews i wsp., 2014 |
Niemcy | kohortowec | 84% (od -224 do 100) | van der Linden i wsp., 2016 | |
a uwzględniono badania dotyczące oceny indywidualnej ochrony zaszczepionych dzieci, a nie efektów programów powszechnych szczepień w populacji b względne zmniejszenie ryzyka (RRR); jeżeli 95% przedział ufności (CI) obejmuje wartość 0 (wartości od ujemnych do dodatnich c metoda kohorty pośredniej IChP – inwazyjna choroba pneumokokowa, PCV-13 – skoniugowana 13-walentna szczepionka przeciwko pneumokokom |
Efekty programów powszechnych szczepień przeciwko pneumokokom
Do analizy włączono 9 badań opisowych o typie nadzoru epidemiologicznego, w których oceniono efekty programów powszechnych szczepień przeciwko pneumokokom realizowanych za pomocą szczepionki PCV-7, a następnie PCV-10 lub PCV-13 w krajach europejskich, w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych.18-26 Badania przeprowadzono w latach 2012–2016. W ramach punktów końcowych oceniono zapadalność na IChP w różnych grupach wiekowych, zwłaszcza w populacji dzieci <2. i/lub <5. roku życia oraz wśród osób ≥65. roku życia. Dodatkowo przeanalizowano 30-dniową umieralność i częstość hospitalizacji z powodu IChP. Charakterystykę tych badań przedstawiono w tabeli 4.
Tabela 4. Charakterystyka badań opisowych oceniających efekty programów powszechnych szczepień przeciwko pneumokokoma | ||||
---|---|---|---|---|
Kraj | Metodyka | Szczepionka | Populacja | Autor i rok publikacji |
PCV-10 | ||||
Holandia | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danychb | PCV-10c | cała populacja; analizą objęto lata 2004–2012 | Knol i wsp., 2015 |
Kanada (prowincja Quebec) | badanie obserwacyjneb,d | PCV-10c | 349 218 dzieci <2. rż. urodzonych w latach 2007–2010 objętych programem powszechnych szczepień (94% dzieci do 24. mż. otrzymało ≥3 dawki PCV), analizą objęto lata 2001–2011; dzieci urodzone w latach 2007–2008 szczepiono PCV-7, a urodzone w latach 2009–2010 PCV-10 lub PCV-7 + PCV-10 | De Wals i wsp., 2012 |
PCV-13 | ||||
Stany Zjednoczone (10 stanów) | badanie obserwacyjnee | PCV-13f | cała populacja; analizą objęto lata 2005–2013 | Tomczyk i wsp., 2016 |
Wielka Brytania | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danychb | PCV-13f | cała populacja; analizą objęto lata 1996–2013 | Moore i wsp., 2015 |
Włochy (8 regionów) | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danychg | PCV-13f | dzieci <5. rż.; analizą objęto lata 2001–2011 | Fortunato i wsp., 2015 |
Kanada (prowincja Quebec) | badanie obserwacyjneb | PCV-13h | cała populacja; analizą objęto lata 2001–2011 | de Wals i wsp., 2014 |
Dania | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danychb | PCV-13e | cała populacja; analizą objęto lata 2000–2013 | Harboe i wsp., 2014 |
Norwegia | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danychb | PCV-13e | cała populacja; analizą objęto lata 2004–2012 | Steens i wsp., 2013 |
Stany Zjednoczone | badanie obserwacyjne z prospektywnym zbieraniem danychb | PCV-13e | dzieci <60. mż. objęte programem powszechnych szczepień; analizą objęto lata 2007–2011 | Kaplan i wsp., 2013 |
a uwzględniono badania opisowe oceniające efekty programów powszechnych szczepień w populacji, a nie skuteczność szczepienia u indywidualnych osób b dane do badania uzyskano z krajowego system nadzoru epidemiologicznego c zastąpiła PCV-7 d analiza ekologiczna e dane do badania uzyskano z aktywnego systemu nadzoru epidemiologicznego Centers for Disease Control and Prevention – Active Bacterial Core Surveillance (ABCs) f zastąpiła PCV-7 g dane do badania uzyskano z krajowego rejestru hospitalizacji h zastąpiła PCV-7 i PCV-10 PCV-7 – skoniugowana 7-walentna szczepionka przeciwko pneumokokom, PCV-10 – skoniugowana 10-walentna szczepionka przeciwko pneumokokom, PCV-13 – skoniugowana 13-walentna szczepionka przeciwko pneumokokom |
Wyniki analizowanych badań (tab. 4.) wskazują, że programy powszechnych szczepień przeciwko pneumokokom mają istotny wpływ na zmniejszenie zapadalności na IChP w populacji ogólnej, a także w wybranych grupach wiekowych: <2. roku życia, <5. roku życia oraz ≥65. roku życia. Zmniejszenie zapadalności obserwowano już po rozpoczęciu szczepień PCV-7, a jej zamiana na PCV-10 lub PCV-13 skutkowała dalszą redukcją zachorowalności na IChP wywołaną serotypami, których antygeny uwzględniono w PCV-10 lub PCV-13. Harboe i wsp. zaobserwowali znamienne zmniejszenie 30-dniowej umieralności związanej z IChP w populacji ogólnej nieobjętej szczepieniami, a Fortunato i wsp. wykazali zmniejszenie wskaźnika hospitalizacji z powodu IChP. Dostępne dane wskazują również na dodatkowe korzyści ze szczepień w grupach nieszczepionych, co może świadczyć o tzw. ochronie populacyjnej (zbiorowiskowej) dzięki szczepieniom wyłącznie wybranych grup wiekowych (najczęściej dzieci).
Badania nie dostarczyły jednoznacznych wniosków na temat wpływu powszechnych szczepień na liczbę zakażeń serotypami, których antygenów nie uwzględniono w składzie szczepionek. Kaplan i wsp. nie stwierdzili wyraźnego zwiększenia liczby zakażeń serotypami „nieszczepionkowymi”. Z kolei Moore i wsp. zaobserwowali zwiększenie zapadalności na IChP wywołaną serotypami pneumokoka, których antygenów nie uwzględniono w składzie PCV-7, w porównaniu z okresem przed wprowadzeniem powszechnych szczepień. Jednak po wprowadzeniu PCV-13 nastąpiło zmniejszenie zapadalności na IChP wywołaną serotypami „nieszczepionkowymi” zarówno w populacji dzieci ≥2. roku życia (o 19%), jak i <2. roku życia (o 15%), choć w tym przypadku było ono nieistotne statystycznie.
Autorzy większości badań podkreślają, że stałe monitorowanie epidemiologii zakażeń pneumokokami jest konieczne ze względu na zmiany w dystrybucji serotypów w populacji, zwłaszcza tych „nieszczepionkowych”. Efekty programów powszechnych szczepień przeciwko pneumokokom preparatem 10- i 13-walentnym na podstawie opublikowanych badań opisowych przedstawiono odpowiednio w tabeli 5. i 6.
Tabela 5. Efekt programów powszechnych szczepień dzieci 10-walentną szczepionką przeciwko pneumokokom (PCV-10) na podstawie opublikowanych badań opisowycha | ||||
---|---|---|---|---|
Punkty końcowe | Kraj | Metodyka | Efekt | Autor i rok publikacji |
zapadalność na IChP u dzieci <2. rż. | Kanada (prowincja Qubec) | badanie obserwacyjneb | zmniejszenie zapadalności z 64/100 000 w okresie szczepień PCV-7 do 35/100 000 w okresie szczepień PCV-13 zmniejszenie zapadalności z 52/100 000 w okresie szczepień PCV-7 do 24/100 000 w okresie szczepień PCV-7 i PCV-10 (jako dawka przypominająca) | de Wals i wsp., 2012 |
liczba przypadków IChP niezależnie od serotypu pneumokoka u dzieci <2. rż. | Holandia | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danychb | liczba przypadków zmniejszyła się istotnie o 49 i 31% (wynik nieistotny statystycznie), porównując odpowiednio okres przed szczepieniami PCV-10 (2009–2011) z pierwszymi latami szczepień PCV-10 (2011–2013) oraz okres pierwszych lat szczepień PCV-10 (2011–2013) z 3 latami po wprowadzeniu PCV-10 (2013–2014) | Knol i wsp., 2015 |
liczba przypadków IChP wywołanej przez wszystkie serotypy u osób ≥65. rż. | Holandia | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danychb | liczba przypadków zwiększyła się o 6%, porównując okres przed szczepieniami PCV-10 (2009–2011) z pierwszymi latami szczepień PCV-10 (2011–2013), ale zmniejszyła się o 9%, porównując okres pierwszych lat szczepień PCV-10 (2011–2013) z 3 latami po wprowadzeniu PCV-10 (2013–2014), jednak zmiana ta była nieistotna statystycznie. | Knol i wsp., 2015 |
liczba przypadków IChP wywołanej przez serotypy pneumokoka, których antygeny uwzględniono w szczepionce, u dzieci <2. rż. | Holandia | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danychb | liczba przypadków zmniejszyła się istotnie o 49%, porównując okres przed szczepieniami PCV-10 (2009–2011) z pierwszymi latami szczepień PCV-10 (2011–2013) | Knol i wsp., 2015 |
liczba przypadków IChP wywołanej przez serotypy pneumokoka, których antygeny uwzględniono w szczepionce, u osób ≥65. rż. | Holandia | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danychb | liczba przypadków zmniejszyła się o 2%, porównując okres przed szczepieniami PCV-10 (2009–2011) z pierwszymi latami szczepień PCV-10 (2011–2013); zmiana ta była nieistotna statystycznie | Knol i wsp., 2015 |
liczba przypadków IChP wywołanej przez serotypy pneumokoka, których antygenów nie uwzględniono w szczepionce, u dzieci <2. rż. | Holandia | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danychb | liczba przypadków zmniejszyła się istotnie o 56%, porównując okres przed szczepieniami PCV-10 (2009–2011) z pierwszymi latami szczepień PCV-10 (2011–2013), jednak 3 lata po wprowadzeniu PCV-10 zwiększyła się o 3% (wynik nieistotny statystycznie). | Knol i wsp., 2015 |
a uwzględniono badania opisowe oceniające efekty programów powszechnych szczepień w populacji, a nie skuteczność szczepienia u indywidualnych osób b dane do badania uzyskano z krajowego systemu nadzoru epidemiologicznego |
Tabela 6. Efekt programów powszechnych szczepień dzieci PCV-13 na podstawie opublikowanych badań opisowycha | ||||
---|---|---|---|---|
Punkty końcowe | Kraj | Metodyka | Efekt Autor i rok publikacji | |
zapadalność na IChP w populacji ogólnej | Wielka Brytania | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie zapadalności z 10/100 000 osobolat w okresie przed rozpoczęciem szczepień przeciwko pneumokokom (1996–1997) do 7/100 000 osobolat w okresie po rozpoczęciu szczepień PCV-13 (2012–2013) | Moore i wsp., 2015 |
Dania | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie zapadalności o 21% (IRR: 0,79 [0,76–0,83]) w okresie realizacji szczepień PCV-13 (2011–2013), w porównaniu z okresem przed wprowadzeniem szczepień przeciwko pneumokokom (2000–2007) | Harboe i wsp., 2014 | |
Stany Zjednoczone | badanie obserwacyjne z prospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie liczby przypadków IChP o 42% po wprowadzeniu szczepień PCV-13 (2011 r.), w porównaniu z okresem przed szczepieniami PCV-13 (2007–2009) | Kaplan i wsp., 2013 | |
Norwegia | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie zapadalności z 23/100 000 w okresie przed rozpoczęciem szczepień przeciwko pneumokokom (2005 r.) do 15/100 000 w okresie realizacji szczepień PCV-7 (2010 r.), a następnie do 12/100 000 w okresie szczepień PCV-13 (2012 r.) | Steens i wsp., 2013 | |
zapadalność na IChP u dzieci <2. rż. | Norwegia | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie zapadalności z 77/100 000 w okresie przed rozpoczęciem szczepień przeciwko pneumokokom (2005 r.) do 20/100 000 w okresie szczepień PCV-7 (2010 r.), a następnie do 8,1/100 000 w okresie szczepień PCV-13 (2012 r.) | Steens i wsp., 2013 |
Wielka Brytania | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie zapadalności z 37/100 000 osobolat w okresie przed rozpoczęciem szczepień przeciwko pneumokokom (1996–1997) do 14/100 000 osobolat po rozpoczęciu szczepień PCV-13 | Moore i wsp., 2015 | |
Dania | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie zapadalności na IChP o 71% (IRR: 0,29 [95% CI: 0,21–0,37]) w okresie szczepień PCV-13, w porównaniu z okresem przed wprowadzeniem szczepień przeciwko pneumokokom (2000–2007) | Harboe i wsp., 2014 | |
Stany Zjednoczone | badanie obserwacyjne z prospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie liczby przypadków IChP o 53% w okresie szczepień PCV-13 (2011 r.), w porównaniu z okresem przed rozpoczęciem szczepień PCV-13 (2007–2009) | Kaplan wsp., 2013 | |
zapadalność na IChP wywołaną przez serotypy pneumokoka, których antygeny uwzględniono w PCV-13, u dzieci <2. rż. | Norwegia | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie zapadalności z 10/100 000 w okresie szczepień PCV-7 (2010 r.) do 0/100 000 w okresie szczepień PCV-13 (2012 r.) | Steens i wsp., 2013 |
Wielka Brytania | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie zapadalności rocznej po rozpoczęciu szczepień PCV-13 (2010–2013) o 64% (IRR: 0,36 [95% CI: 0,16–0,80]) | Moore i wsp., 2015 | |
Stany Zjednoczone | badanie obserwacyjne z prospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie liczby przypadków IChP o 57% po wprowadzeniu szczepień PCV-13 (2011 r.), w porównaniu z okresem przed szczepieniami PCV-13 (2007–2009) | Kaplan wsp., 2013 | |
zapadalność na IChP wywołaną przez serotypy pneumokoka, których antygeny uwzględniono w PCV-13, u osób ≥2. rż. | Wielka Brytania | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie zapadalności rocznej po rozpoczęciu szczepień PCV-13 (2010–2013) o 46% (IRR: 0,54 [95% CI: 0,46–0,63]) | Moore i wsp., 2015 |
zapadalność na IChP wywołaną przez serotypy pneumokoka, których antygeny uwzględniono w PCV-13, ale nie w PCV-7 (6 serotypów), u dzieci <2. rż. | Dania | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie zapadalności z 13,1/100 000 w okresie przed szczepieniami przeciw pneumokokom (2000–2007) do 2,2/100 000 w okresie szczepień PCV-13 (2011–2013) | Harboe i wsp., 2014 |
zapadalność na IChP wywołaną przez serotypy pneumokoka, których antygeny uwzględniono w PCV-13, ale nie w PCV-7 (6 serotypów), u osób ≥65 rż. | Dania | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie zapadalności z 18,8/100 000 w okresie przed szczepieniami przeciw pneumokokom (2000–2007), do 16,9/100 000 w okresie szczepień PCV-13 (2011–2013) | Harboe i wsp., 2014 |
Norwegia | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie zapadalności z 27/100 000 w okresie szczepień PCV-7 (2010 r.) do 18/100 000 w okresie szczepień PCV-13 (2012 r.) | Steens i wsp., 2013 | Stany Zjednoczone | badanie obserwacyjne zmniejszenie zapadalności z 4,4/100 000 w okresie przed szczepieniami PCV-13 do 1,4/100 000 w okresie szczepień PCV-13 | Tomczyk i wsp., 2016 |
zapadalność na IChP wywołaną przez serotypy pneumokoka o zmniejszonej wrażliwości na antybiotyki (uwzględnione w PCV-13, ale nie w PCV-7) w populacji ogólnej | Stany Zjednoczone | badanie obserwacyjne | zmniejszenie zapadalności z 6,7/100 000 w okresie przed szczepieniami PCV-13 (2009 r.) do 2,2/100 000 w okresie szczepień PCV-13 (2013 r.) | Tomczyk i wsp., 2016 |
zapadalność na IChP wywołaną przez serotypy pneumokoka o zmniejszonej wrażliwości na antybiotyki (uwzględnione w PCV-13, ale nie PCV-7) u dzieci <5. rż. | Stany Zjednoczone | badanie obserwacyjne | zmniejszenie zapadalności z 6,5/100 000 w okresie przed wprowadzeniem szczepień PCV-13 (2009 r.) do 0,5/100 000 w okresie realizacji szczepień PCV-13 (2013 r.) | Tomczyk i wsp., 2016 |
zapadalność na IChP wywołaną przez wielolekooporne serotypy pneumokoka u dzieci <5. rż. | Stany Zjednoczone | badanie obserwacyjne | zmniejszenie zapadalności z 5,2/100 000 w okresie przed wprowadzeniem szczepień PCV-13 (2009 r.) do 0,8/100 000 po wprowadzeniu szczepień PCV-13 (2013 r.) | Tomczyk i wsp., 2016 |
zapadalność na IChP wywołaną przez wielolekooporne serotypy pneumokoka u osób ≥65. rż. | Stany Zjednoczone | badanie obserwacyjne | zmniejszenie zapadalności z 4,2/100 000 w okresie przed wprowadzeniem szczepień PCV-13 (2009 r.) do 1,8/100 000 po wprowadzeniu szczepień PCV-13 (2013 r.) | Tomczyk i wsp., 2016 |
zapadalność na IChP wywołaną przez serotypy pneumokoka, których antygenów nie uwzględniono w składzie PCV-13, u dzieci <5. rż. | Stany Zjednoczone | badanie obserwacyjne | zwiększenie zapadalności z 2,5/100 000 w okresie przed wprowadzeniem szczepień PCV-13 (2009 r.) do 3,1/100 000 po wprowadzeniu szczepień PCV-13 (2013 r.) | Tomczyki wsp., 2016 |
zapadalność na IChP wywołaną przez serotypy pneumokoka, których antygenów nie uwzględniono w składzie PCV-13, u dzieci <2. rż. | Wielka Brytania | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie zapadalności rocznej po wprowadzeniu szczepień PCV-13 (2010–2013) o 15% (IRR: 0,85 [95% CI: 0,51–1,41]) | Moore i wsp., 2015 |
zapadalność na IChP wywołaną przez wielolekooporne serotypy pneumokoka, których antygenów nie uwzględniono w składzie PCV-13, u osób ≥65. rż. | Stany Zjednoczone | badanie obserwacyjne | zwiększenie zapadalności z 6,4/100 000 w okresie przed wprowadzeniem szczepień PCV-13 (2009 r.) do 7,3/100 000 po wprowadzeniu szczepień PCV-13 (2013 r.) | Tomczyk i wsp., 2016 |
zapadalność na pneumokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci <2. rż. | Dania | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie zapadalności o 74% (IRR: 0,26 [95% CI: 0,13–0,46]) w okresie szczepień PCV-13 (2011–2013), w porównaniu z okresem przed wprowadzeniem szczepień przeciwko pneumokokom (2000–2007) | Harboe i wsp., 2014 |
zapadalność na IChP wywołaną serotypami pneumokoka, których antygenów nie uwzględniono w składzie PCV-13, u dzieci ≥2. rż. | Wielka Brytania | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie zapadalności rocznej o 19% (IRR: 0,81 [95% CI: 0,71–0,93]) po wprowadzeniu szczepień PCV-13 (2010–2013) | Moore i wsp., 2015 |
30-dniowa umieralność związana z IChP w ogólnej populacji nieszczepionej | Dania | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie umieralności z 1,3/100 000 przed rozpoczęciem szczepień przeciwko pneumokokom (2000–2007) do 0,4/100 000 w okresie szczepień PCV-13 (MRR: 0,72 [95% CI: 0,63–0,82]) | Harboe i wsp., 2014 |
30-dniowa umieralność związana z IChP u dzieci <2. rż. | Dania | badanie obserwacyjne z retrospektywnym zbieraniem danych | zmniejszenie umieralności z 3,4/100 000 przed wprowadzeniem szczepień przeciwko pneumokokom (2000–2007) do 2,4/100 000 w okresie szczepień PCV-13 (MRR: 0,29 [95% CI: 0,0007–1,96]) | Harboe i wsp., 2014 |
hospitalizacje z powodu IChP u dzieci <5. rż. | Włochy | – w kraju: zmniejszenie wskaźnika hospitalizacji z 6,14/100 000 w okresie przed wprowadzeniem szczepień (2001–2005) do 4,04/100 000 w okresie szczepień PCV-13 (2006–2011; HRR: 0,66 [95% CI: 0,52–0,84]) – w 8 regionach: zmniejszenie wskaźnika hospitalizacji z 5,49/100 000 w okresie przed wprowadzeniem szczepień (2001–2005) do 2,9/100 000 w okresie szczepień PCV-13 (2006–2011; HRR: 0,51 [95% CI: 0,32–0,81]) | Fortunato i wsp., 2015 | |
a uwzględniono badania opisowe oceniające efekty programów powszechnych szczepień w populacji, a nie skuteczność szczepienia u indywidualnych osób IChP – inwazyjna choroba pneumokokowa, IRR – iloraz współczynników zapadalności, MRR – iloraz współczynników umieralności, HRR – iloraz współczynników hospitalizacji, PCV-13 – skoniugowana 13-walentna szczepionka przeciwko pneumokokom |
Podsumowanie
Zarówno PCV-10, jak i PCV-13 charakteryzuje się dużą skutecznością w zapobieganiu IChP niezależnie od wywołującego ją serotypu pneumokoka, a jeszcze większą w odniesieniu do IChP wywołanej przez serotypy, których antygeny uwzględniono w składzie szczepionek. Dostępne badania wskazują ponadto, że PCV-10 zapewnia indywidualną ochronę krzyżową przed zakażeniami typem serologicznym 19A, a w przypadku serotypu 6A wyniki nie są jednoznaczne.
Skuteczność obu szczepionek wobec IChP wywołanej serotypem 19A ma istotne znaczenie praktyczne, ponieważ jest on jedną z najczęstszych przyczyn IChP u dzieci <5. roku życia. Oszacowanie skuteczności obu szczepionek w profilaktyce IChP wywoływanej przez serotypy 19A, 3 i 6A jest jednak mało precyzyjne, ponieważ bezwzględna liczba zachorowań wywołanych przez te serotypy jest nieduża.
Badania oceniające efekty programów powszechnych szczepień przeciwko pneumokokom wskazują również, że prowadzenie szczepień w określonych grupach wiekowych, przede wszystkim u dzieci, może indukować efekt ochrony zbiorowiskowej. Oznacza to, że liczba zakażeń pneumokokami może się zmniejszyć nie tylko w grupie szczepionej, ale również wśród osób nieszczepionych, co jest niezwykle ważne z punktu widzenia zdrowia publicznego. Precyzyjne oszacowanie wielkości tego efektu jest jednak trudne, a uzyskane wyniki niepewne, gdyż metodyka tych badań (badania opisowe o charakterze „ekologicznym”) jest podatna na wpływ wielu czynników zakłócających, które trudno kontrolować.
W opublikowanym w grudniu 2016 roku przeglądzie systematycznym bez metaanalizy potwierdzono dużą skuteczność PCV-10 i PCV-13 w zapobieganiu IChP u dzieci <5. roku życia w krajach Ameryki Południowej.27 Wyłączając podgrupę dzieci w wieku 24–59 miesięcy z jednego z analizowanych badań, w której uzyskano zupełnie inne wyniki niż w pozostałych grupach, skuteczność mieściła się w przedziale 34,7–66,0%.27 Andrade i wsp. w analizie trendów wykazali w Brazylii zmniejszenie liczby przypadków IChP wywołanej przez serotypy pneumokoka uwzględnione w PCV-10 o 41,3% po wprowadzeniu szczepień PCV-10 (w porównaniu z okresem przed wdrożeniem programu szczepień), głównie u dzieci w wielu 2–23 miesięcy, natomiast liczba przypadków IChP wywołanej przez serotypy zawarte w PCV-13, ale nieobjęte PCV-10, zwiększyła się w tym samym okresie o 62,8% we wszystkich grupach wiekowych do 5. roku życia.28 W przeglądzie nie wykazano jednak wyższości żadnej z ocenianych szczepionek w zapobieganiu IChP u dzieci <5. roku życia.27 Autorzy jednocześnie wskazali na liczne ograniczenia przeglądu wynikające m.in. z dużej heterogeniczności badań w zakresie metodologii, zróżnicowanych punktów końcowych i populacji.
Podsumowując, dostępne skoniugowane szczepionki przeciwko pneumokokom zapewniają ochronę indywidualną i populacyjną przed IChP. Rozpoczęcie szczepień za pomocą PCV-7 skutkowało prawie całkowitą eliminacją zakażeń serotypami pneumokoka zawartymi w tej szczepionce, ale nastąpiło przesunięcie i zwiększenie liczby zachorowań wywołanych przez serotypy, których nie uwzględniono w tym preparacie, zwłaszcza serotypem 19A (zjawsko zastępowania serotypów). Odpowiedzią na te zmiany epidemiologiczne było wprowadzenie PCV-10 i PCV-13. Jednak pomimo ewidentnych korzyści ze szczepień przeciwko pneumokokom, konieczne jest prowadzenie ciągłego nadzoru nad występowaniem zakażeń pneumokokowych ze względu na zmiany w rozpowszechnieniu poszczególnych serotypów w populacji.
Piśmiennictwo:
1. Albrecht P., Hryniewicz W., Kuch A. i wsp.: Rekomendacje postępowania w zakażeniach bakteryjnych ośrodkowego układu nerwowego. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczno-profilaktyczne. Warszawa, Narodowy Instytut Leków, 20112. Charakterystyka Produktu Leczniczego Synflorix. www.ema.europa.eu (cyt. 6.01.2017 r.)
3. Jokinen J., Rinta-Kokko H., Siira L. i wsp.: Impact of ten-valent pneumococcal conjugate vaccination on invasive pneumococcal disease in Finnish children – a population-based study. PLoS One, 2015; 10: e0 120 290
4. Domingues C.M., Verani J.R., Montenegro Renoiner E.I. i wsp.: Effectiveness of ten-valent pneumococcal conjugate vaccine against invasive pneumococcal disease in Brazil: a matched case-control study, Lancet Respir. Med., 2014; 2 (6): 464–471
5. Charakterystyka Produktu Leczniczego Prevenar 13. www.ec.europa.eu (cyt. 6.01.2017 r.)
6. Zieliński A.: Epidemiologiczne badanie efektywności szczepień. Przegl. Epidemiol., 2001; 55: 197–205
7. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. 2008, nr 234, poz. 1570)
8. Dane Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN). www.koroun.edu.pl (cyt. 30.12.2016 r.)
9. Verani J.R., Domingues C.M., de Moraes J.C. i wsp.: Indirect cohort analysis of 10-valent pneumococcal conjugate vaccine effectiveness against vaccine-type and vaccine-related invasive pneumococcal disease. Vaccine, 2015; 33: 6145–6148
10. Palmu A.A., Jokinen J., Niemien H. i wsp.: Vaccine effectiveness of the pneumococcal Haemophilus infl uenzae protein D conjugate vaccine (PhiD-CV10) against clinically suspected invasive pneumococcal disease: a cluster-randomised trial. Lancet Respir. Med., 2014; 2: 717–727
11. Palmu A.A., Jokinen J., Borys D. i wsp.: Effectiveness of the ten-valent pneumococcal Haemophilus influenzae protein D conjugate vaccine (PHiD-CV10) against invasive pneumococcal disease: a cluster randomised trial. Lancet, 2013; 381: 214–222
12. Moore M.R., Link-Gelles R., Schaffner W. i wsp.: Effectiveness of 13-valent pneumococcal conjugate vaccine for prevention of invasive pneumococcal disease in children in the USA: a matched case-control study. Lancet Respir. Med., 2016; 4: 399–406
13. van der Linden M., Falkenhorst G., Perniciaro S. i wsp.: Effectiveness of pneumococcal conjugate vaccines (PCV7 and PCV13) against invasive pneumococcal disease among children under two years of age in Germany. PLoS One, 2016; 11: e0 161 257
14. Su W.J., Lo H.Y., Chang Ch.H. i wsp.: Effectiveness of pneumococcal conjugate vaccines of different valences against invasive pneumococcal disease among children in Taiwan. Pediatr. Infect. Dis. J., 2016; 35: e124–e133
15. Savulescu C., Krizova P., Espenhain L. i wsp.: PCV13 effectiveness and overall effect of higher valency pneumococcal conjugate vaccination programmes in children under five years from nine European countries: results of SpIDnet multicenter studies. European Scientific Conference on Applied Infectious Disease Epidemiology. 28–30 November 2016, Stockholm, Sweden
16. Andrews N.J., Waight P.A., Burbidge P. i wsp.: Serotype-specific effectiveness and correlates of protection for the 13-valent pneumococcal conjugate vaccine: a postlicensure indirect cohort study. Lancet Infect. Dis., 2014; 14: 839–846
17. Deceuninck G., de Serres G., Bouliane N. i wsp.: Effectiveness of three pneumococcal conjugate vaccines to prevent invasive pneumococcal disease in Quebec, Canada. Vaccine, 2015; 33: 2684–2689
18. Tomczyk S., Lynfield R., Schaffner W. i wsp.: Prevention of antibiotic-nonsusceptible invasive pneumococcal disease with the 13-valent pneumococcal conjugate vaccine. Clin. Infect. Dis., 2016; 62: 1119–1125
19. Moore C.E., Paul J., Foster D. i wsp.: Reduction of invasive pneumococcal disease 3 years after the introduction of the 13-valent conjugate vaccine in the Oxfordshire region of England. J. Infect. Dis., 2014; 210: 1001–1011
20. Fortunato F., Martinelli D., Cappelli M.G. i wsp.: Impact of pneumococcal conjugate universal routine vaccination on pneumococcal disease in Italian children. J. Immunol. Res., 2015; 2015: 206 757
21. de Wals P., Lefebvre B., Markowski F. i wsp.: Impact of 2 + 1 pneumococcal conjugate vaccine program in theprovince of Quebec, Canada. Vaccine, 2014; 32: 1501–1506
22. Harboe Z.B., Dalby T., Weinberger D.M. i wsp.: Impact of 13-valent pneumococcal conjugate vaccination in invasive pneumococcal disease incidence and mortality. Clin. Infect. Dis., 2014; 59: 1066–1073
23. Steens A., Bergsaker M.A., Aaberge I.S. i wsp.: Prompt effect of replacing the 7valent pneumococcal conjugate vaccine with the 13-valent vaccine on the epidemiology of invasive pneumococcal disease in Norway. Vaccine, 2013; 31: 6232–6238
24. Kaplan S.L., Barson W.J., Ling Lin P. i wsp.: Early trends for invasive pneumococcal infections in children after the introduction of the 13-valent pneumococcal conjugate vaccine. Pediatr. Infect. Dis. J., 2013; 32: 203–207
25. de Wals P., Lefebvre B., Defay F. i wsp.: Invasive pneumococcal diseases in birth cohorts vaccinated with PCV-7 and/or PHiD-CV in the province of Quebec, Canada. Vaccine, 2012; 30: 6416–6420
26. Knol M.J., Wagenvoort G.H.J., Sanders E.A.M. i wsp.: Invasive pneumococcal disease 3 years after introduction of 10-valent pneumococcal conjugate vaccine, the Netherlands. Emerg. Infect Dis., 2015; 21: 2040–2044
27. de Oliveira L.H., Camacho L.A., Coutinho E.S. i wsp.: Impact and effectiveness of 10 and 13-valent pneumococcal conjugate vaccines on hospitalization and mortality in children aged less than 5 years in Latin American Countries: a systematic review. PLoS One, 2016; 11: e0166 736
28. Andrade A.L., Minamisava R., Policena G. i wsp.: Evaluating the impact of PCV-10 on invasive pneumococcal disease in Brazil: a time-series analysis. Hum. Vaccin. Immunother., 2016; 12: 285-292. doi: 10.1080/21645515.2015.1117713