Różyczka

Data utworzenia:  18.11.2013
Aktualizacja: 14.11.2018
dr hab. n. med. Leszek Szenborn, prof. UM
Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

dr n. med. Bożena Dubiel
Kraków

Etiologia i patogeneza

   1. Czynnik etiologiczny: wirus różyczki; wrota zakażenia – górne drogi oddechowe. Wirus przenika do okolicznych węzłów chłonnych, gdzie się replikuje, powodując wiremię i mogąc zakażać większość komórek i tkanek (np. limfocyty, monocyty, spojówki, błonę maziową, szyjkę macicy, łożysko).
   2. Rezerwuar i droga przenoszenia: ludzie są wyłącznym rezerwuarem. Zakażenie przenosi się głównie drogą kropelkową, także przez kontakt bezpośredni z materiałem zakaźnym (głównie wydzielina górnych dróg oddechowych, także mocz, krew, kał) i przez łożysko (zakażenie wrodzone).
   3. Okres wylęgania i zakaźności: okres wylęgania wynosi 12–23 dni (najczęściej 16–18); duża zakaźność podczas dłuższego lub częstego kontaktu z chorym (również w przypadkach bezobjawowych): od 7 dni przed wystąpieniem osutki do 6 dni po jej wystąpieniu. Do zakażenia płodu dochodzi w okresie pierwotnej wiremii u ciężarnej – ryzyko 85–100%, gdy osutka pojawi się u ciężarnej w ciągu pierwszych 12 tyg. ciąży, 54% – od 13. do 16. tyg., 25% – od 17. do 22. tyg. Ryzyko zakażenia płodu podczas reinfekcji jest możliwe, ale bardzo małe. Dzieci z zespołem różyczki wrodzonej wydalają wirusa w moczu i przez drogi oddechowe bardzo długo, nawet >12 mies. (50% do 6 mies., niektóre do 2 lat).

Obraz kliniczny

Często (~50%) zakażenie przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo.
W pozostałych przypadkach objawy różyczki pojawiają się kolejno (nie wszystkie muszą występować):
   1) objawy zwiastunowe (trwają kilka dni) – gorsze samopoczucie, ból głowy i mięśni, zapalenie gardła, nieżyt nosa, suchy kaszel, zapalenie spojówek (bez światłowstrętu), niewysoka gorączka, utrata łaknienia
   2) powiększenie i bolesność węzłów chłonnych karkowych, potylicznych, zausznych, szyjnych – występuje 1 dzień przed pojawieniem się osutki i może być jedynym objawem zakażenia; może się utrzymywać kilka tygodni
   3) okres osutkowy – plamista lub plamisto-grudkowa, różowa osutka o zmiennym charakterze; początkowo na twarzy (zwykle najpierw za uszami) i tułowiu, po 1–2 dniach na kończynach; na twarzy przypomina odrową (wykwity się zlewają), ale zajmuje również skórę między fałdami policzkowymi (trójkąt Fiłatowa), na tułowiu bardziej podobna do osutki płoniczej. Może występować świąd. Zanika po 2–3 dniach, nie pozostawia przebarwień, może wystąpić nieznaczne łuszczenie się skóry.
   4) inne objawy (występują rzadziej) – powiększenie śledziony, zapalenie gardła, czerwone plamki na podniebieniu miękkim, przemijające zapalenie wątroby.

Różyczka wrodzona – objawy zależą od tygodnia ciąży, w którym doszło do zakażenia:
   1) zakażenie w pierwszych tygodniach może prowadzić do obumarcia płodu i poronienia
   2) zakażenie w I lub II trymestrze może powodować liczne wady wrodzone (im wcześniejsze zakażenie, tym rozleglejsze zmiany, do śmierci płodu włącznie)
   3) zakażenie po 22. tyg. ciąży nie jest niebezpieczne dla płodu.

Rozpoznanie

Badania pomocnicze

Wskazane u kobiet w ciąży i w przypadku podejrzenia różyczki wrodzonej.
   Identyfikacja czynnika etiologicznego:
1) badanie serologiczne (ELISA, test immunofluorescencji pośredniej) – jest podstawową metodą potwierdzenia zakażenia nabytego, ma znaczenie epidemiologiczne:

  • swoiste przeciwciała przeciwko wirusowi różyczki w klasie IgM w surowicy (zdarzają się wyniki fałszywie dodatnie) – pojawiają się w 2. dobie osutki, utrzymują przez ~1 mies., pojawiają się ponownie podczas reinfekcji
  • >4-krotne zwiększenie miana swoistych przeciwciał w klasie IgG w surowicy w odstępie 2–4 tyg.; stabilne stężenie IgG świadczy o przebytym zakażeniu i odporności
2) izolacja wirusa (hodowla) lub jego RNA (RT-PCR) z gardła (wymaz) lub nosogardła (popłuczyny), moczu, krwi lub płynu mózgowo-rdzeniowego – pomocne w rozpoznaniu różyczki wrodzonej.

Kryteria rozpoznania

Rozpoznanie różyczki tylko na podstawie obrazu klinicznego jest bardzo niepewne, ale możliwe. W większości przypadków badania pomocnicze nie są potrzebne. Rozpoznanie różyczki u osoby uprzednio zaszczepionej, nawet 1 dawką szczepionki, jest mało prawdopodobne. W obecnej sytuacji epidemiologicznej w Polsce zachorowania są możliwe i prawdopodobne u młodych nigdy nieszczepionych mężczyzn.

Rozpoznanie różnicowe

Inne choroby z uogólnioną osutką:
1) zakażenia – odra, płonica, zakażenia enterowirusami, adenowirusami, parwowirusem B19, EBV, mykoplazmą
2) choroby nieinfekcyjne – osutki polekowe, osutki alergiczne.

Leczenie

Wyłącznie objawowe:
1) zapalenie stawów – NSLPZ
2) istotna klinicznie małopłytkowość – prednizon (1 mg/kg mc.), ew. koncentrat krwinek płytkowych
3) zapalenie mózgu

Powikłania

   1) zapalenie stawów (częściej u młodzieży i dorosłych, głównie dziewcząt i młodych kobiet; częstość 1–25%) – występuje pod koniec okresu osutkowego do kilku tygodni po ustąpieniu osutki, obejmuje zwłaszcza drobne stawy dłoni i nadgarstka, rzadziej staw kolanowy i inne; objawy utrzymują się 5–10 dni (rzadko kilka tygodni); ustępuje samoistnie bez następstw
   2) skaza krwotoczna małopłytkowa (częstość <1/3000) – utrzymuje się przez kilkanaście dni (rzadko do 6 mies.), ustępuje samoistnie
   3) zapalenie mózgu (częstość 1/5000) – pojawia się w ciągu 7 dni po wystąpieniu osutki, rokowanie dobre, zwykle ustępuje bez następstw w ciągu tygodnia, śmiertelność mała
   4) inne rzadkie: zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie nerwu wzrokowego, zespół Guillaina i Barrégo, aplazja szpiku

Rokowanie

W różyczce nabytej rokowanie jest dobre; w zdecydowanej większości przypadków po zakażeniu nabywa się odporność na całe życie. W różyczce wrodzonej rokowanie jest złe (śmiertelność >15%, opóźnienie rozwoju psychofizycznego, wady i inne trwałe następstwa).

Zapobieganie

Metody swoiste

   1. Szczepienie ochronne: p. Immunoprofilaktyka chorób infekcyjnych u dorosłych; podstawowa metoda profilaktyki.
   2. Immunoprofilaktyka bierna (gammaglobulina): kontrowersyjna, stosowana tylko w wyjątkowych sytuacjach (p. Immunoprofilaktyka chorób infekcyjnych u dorosłych).

Metody nieswoiste

   1. Izolacja chorych (zwłaszcza od kontaktu z kobietami w wieku prokreacyjnym): w przypadku różyczki nabytej – do 7 dni po wystąpieniu osutki; w przypadku różyczki wrodzonej – do ukończenia 12. mies. lub uzyskania 2-krotnie ujemnego wyniku izolacji wirusa z nosogardła i moczu po 3. mż.; dzieci hospitalizowane z powodu zaćmy wrodzonej należy traktować jako potencjalnie zakaźne do ukończenia 3 lat.
   2. Obowiązek zgłaszania do PSSE: w każdym przypadku podejrzenia lub rozpoznania różyczki i zespołu różyczki wrodzonej.

Badanie przesiewowe

Przesiewowe badania serologiczne wykonuje się u nieszczepionych młodych kobiet (w razie braku lekarskiej dokumentacji szczepienia). Jeśli się nie stwierdzi swoistych IgG, wskazane jest pilne szczepienie.

Zobacz także
Wybrane treści dla pacjenta
  • Różyczka
  • Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce
  • Krwiste lub fusowate wymioty
  • Krwawienie z odbytu
  • Różyczka u dorosłych

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań