Czy przeciwciała matczyne chronią niemowlęta przed ciężkimi zakażeniami do 8.–9. miesiąca życia?

Czy przeciwciała matczyne chronią niemowlęta przed ciężkimi zakażeniami do 8.–9. miesiąca życia? Czy to jest powód, aby opóźniać szczepienia?

Przeciwciała matczyne w postaci immunoglobulin klasy G są przekazywane płodowi przez łożysko od około 16. tygodnia ciąży, jednak do największego transferu dochodzi w ostatnich 4 tygodniach ciąży. Przeciwciała matczyne istotnie przyczyniają się do ochrony dziecka w pierwszych miesiącach życia. Skuteczność ochrony zależy od ich stężenia u matki i efektywności przekazywania przez łożysko. Ponieważ transfer ma charakter czynny, stężenie (miano) przeciwciał może być większe u noworodka niż u matki. Natomiast pod względem składu antygenowego przekazywane przeciwciała nie różnią się od przeciwciał matczynych. Oznacza to, że matka nie przekaże noworodkowi odporności przeciwdrobnoustrojowej, której sama nie posiada. Przykładowo, jeżeli matka nie chorowała na ospę wietrzną, to nie przekaże odporności dziecku. Podobnie, jeżeli chorowała w odległej przeszłości, to miano swoistych przeciwciał może być bardzo małe, niewystarczające do skutecznej ochrony noworodka przed zakażeniem. Szczególnym przypadkiem są swoiste przeciwciała wytworzone po szczepieniu. Ich miano jest z reguły mniejsze niż po naturalnym przechorowaniu i szybko zmniejsza się wraz z upływem czasu. Podobnie przeciwciała przekazane płodowi z czasem stopniowo zanikają. Uważamy, że bierna odporność związana z przeciwciałami matczynymi utrzymuje się maksymalnie do 6 miesięcy. Przykładowo biernie przekazana odporność przeciwko odrze i ospie wietrznej (po szczepieniu matki) utrzymuje się przez około 3 miesiące, a przeciwko różyczce – około 4 miesiące.

Odporność bierna przeciwko bakteriom jest zwykle mało skuteczna i krótkotrwała. Tłumaczymy to preferencyjnym przekazywaniem przez łożysko przeciwciał podklas IgG1 oraz IgG3, a słabym podklasy IgG2, która odpowiada za ochronę przed antygenami polisacharydowymi, charakterystycznymi dla bakterii otoczkowych. Przykładowo, jeżeli matka była szczepiona w dzieciństwie na przykład przeciwko krztuścowi i nie przyjęła dawki przypominającej w ostatnim trymestrze ciąży (zgodne z zaleceniami np. Advisory Committee on Immunization Practices [ACIP]), to zwykle nie przekaże noworodkowi przeciwciał w stężeniu wystarczającym do ochrony przed zachorowaniem na krztusiec. W badaniach holenderskich oceniających stężenie przeciwciał przeciwkrztuścowych we krwi pępowinowej ochronne stężenia przeciwciał przeciwko toksynie krztuścowej, pertaktynie i hemaglutyninie włókienkowej stwierdzano odpowiednio u 37, 38 i 66% noworodków. Jak wspomniałem, odporność bierna wobec bakterii otoczkowych zwykle jest słaba i zostaje przekazana dziecku, tylko jeśli wcześniej nabyła je matka. W cytowanych badaniach holenderskich ochronne stężenia przeciwciał przeciwko meningokokom grupy C (>2 mg/ml) występowały we krwi pępowinowej 11% noworodków, a przeciwko Haemophilus influenzae typu b (>0,15 mg/ml) – 76%. Dla porównania ochronne stężenia przeciwciał przeciwko toksynie tężcowej i błoniczej (antygeny białkowe) stwierdzono aż u 96–97% noworodków.

Podsumowując, przeciwciała matczyne, które zapewniają ochronę noworodkom w pierwszych miesiącach życia, stosunkowo słabo chronią przed zakażeniami wywoływanymi przez bakterie otoczkowe, odpowiedzialne za zakażenia inwazyjne, takie jak meningokoki, pneumokoki i H. influenzae typu b. Większość noworodków jest wrażliwa na zakażenia inwazyjne zanim zostanie zaszczepiona po raz pierwszy w 2. miesiącu życia. Dla skutecznej ochrony niemowlęcia niezbędne są terminowe szczepienia, których opóźnianie naraża niemowlę na niepotrzebne ryzyko poważnego zachorowania.