Technika wykonania szczepienia BCG

Data utworzenia:  25.06.2010
Aktualizacja: 07.09.2012
Hanna Majewska Zalewska
Pietrzyk J.J., Szajewska H., Mrukowicz J.: ABC zabiegów w pediatrii. Podręcznik dla studentów madycyny, pielęgniarek i lekarzy. Medycyna Praktyczna, Kraków 2010

Szczepionka BCG jest „żywą” szczepionką bakteryjną przygotowaną z atenuowanego mutanta prątka gruźlicy typu bydlęcego. Mutant ten wyhodowali po 231 pasażach na specjalnych podłożach dwaj francuscy lekarze – Calmette i Guérin (stąd nazwa BCG, czyli Bacillus Calmette Guérin). Okazało się, że zachowuje on szczątkową zjadliwość. Jest niechorobotwórczy dla człowieka, ale ma wyraźne właściwości antygenowe i alergizujące. W Polsce szczepionka BCG produkowana jest w Lubelskiej Wytwórni Surowic i Szczepionek z podszczepu brazylijskiego, należącego do podszczepów słabych.

Szczepionka jest preparatem liofilizowanym, powstałym w wyniku zamrożenia, a następnie wysuszenia w warunkach próżni. Szczepionka w postaci kremowego proszku znajduje się na dnie ampułki; jest konfekcjonowana w ampułkach zawierających 1 mg szczepionki (20 dawek) lub 0,5 mg (10 dawek). Do opakowania dołączone są ampułki z rozpuszczalnikiem – 2 mililitrowe do ampułek z 20 dawkami szczepionki i 1 mililitrowe do ampułek z 10 dawkami szczepionki.

Szczepionkę należy przechowywać w lodówce, w temperaturze 4–6°C, i transportować w chłodzonym pojemniku. Okres ważności podany jest na etykiecie opakowania i etykiecie każdej ampułki.

Wskazania

Szczepienie rutynowe noworodków, najczęściej w 1. dobie życia, jednocześnie ze szczepieniem przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Jeżeli dziecka nie zaszczepiono w pierwszych dniach po urodzeniu lub później, jedną dawkę szczepionki należy podać jak najszybciej (dotyczy dzieci do 15. roku życia).

Przeciwwskazania

1) mała urodzeniowa masa ciała <2000 g
2) ciężkie urazy okołoporodowe (wylew wewnątrzczaszkowy, zamartwica)
3) ciężkie wady rozwojowe
4) intensywna żółtaczka nasuwająca podejrzenie konfliktu serologicznego

Po ustąpieniu powyższych przeciwwskazań noworodka lub niemowlę należy zaszczepić BCG.
Noworodka urodzonego przez matkę nosicielkę wirusa HIV zwykle można zaszczepić BCG; w takich przypadkach kwalifikację do szczepienia prowadzą specjalistyczne poradnie. Szczepienie jest natomiast przeciwwskazane w niedoborze odporności (ryzyko uogólnionego zakażenia BCG). W razie dodatniego wywiadu rodzinnego (potwierdzony ciężki niedobór odporności u bliskiego krewnego; nagłe, niewyjaśnione zgony z powodu zakażeń w bliskiej rodzinie) należy odroczyć szczepienie do momentu potwierdzenia prawidłowej odporności dziecka.

Niezbędny sprzęt

1) strzykawki jednorazowe o pojemności 1 ml z podziałką co 0,01 ml, których tłok wyposażony jest w idealnie szczelny pierścień z gumy (ryc. 1)
2) strzykawki jednorazowe o pojemności 2 ml
3) igły jednorazowe do wstrzyknięć śródskórnych – krótkie, ostre
4) sprawdzona ampułka ze szczepionką BCG


Ryc. 1. Strzykawka tuberkulinowa

Opis zabiegu

Przygotowanie szczepionki

1. Przed rozpuszczeniem szczepionki przeczytaj na etykiecie informacje na temat rodzaju szczepionki, liczby dawek w ampułce oraz sprawdź datę ważności preparatu.
   Uwaga: Nie wolno używać szczepionki z uszkodzonych ampułek lub ampułek z uszkodzonymi etykietami.
2. Szyjkę ampułki z rozpuszczalnikiem i ampułki ze szczepionką zdezynfekuj wacikiem zwilżonym spirytusem, odczekaj do ich samoistnego wyschnięcia i otwórz ampułki przez odłamanie szyjki.
3. Z ampułki z rozpuszczalnikiem pobierz 2 mililitrową strzykawką 1 ml rozpuszczalnika (gdy planujesz rozpuszczenie 10 dawek szczepionki) lub 2 ml rozpuszczalnika (jeśli planujesz rozpuszczenie 20 dawek).
4. Pobrany rozpuszczalnik wstrzykuj powoli, po ściance, do ampułki zawierającej liofilizowaną szczepionkę. Następnie całą zawartość ampułki pobierz do strzykawki, a potem delikatnie wprowadź ponownie do ampułki.
5. Zawartość ampułki wymieszaj spokojnym ruchem okrężnym aż do uzyskania równomiernej zawiesiny.
   Uwaga: Nie wolno wstrząsać ampułką, gdyż może to spowodować spienienie zawiesiny (może to doprowadzić do wytworzenia strątu). Jeśli w ampułce znajduje się strąt, szczepionka nie nadaje się do użytku i należy ją zniszczyć.
6. Przed pobraniem kolejnej dawki szczepionki zawiesinę w ampułce bardzo dokładnie wymieszaj ruchem okrężnym.
7. Rozpuszczoną szczepionkę zużyj w ciągu 4 godzin od przygotowania. W tym czasie chroń ją przed działaniem światła i ciepła. Otwartą ampułkę zabezpiecz wyjałowioną folią aluminiową i przechowuj w lodówce.

Technika szczepienia

1. Używaj tylko jednorazowych, jałowych strzykawek i igieł, stosując zasadę: 1 igła, 1 strzykawka, 1 dawka dla każdego dziecka.
2. Przed szczepieniem odkaź skórę spirytusem i odczekaj, aż wyschnie.
3. Wstrzykuj powoli 0,1 ml szczepionki śródskórnie w 1/3 zewnętrzną górną część lewego ramienia (ryc. 2). Szczegółowy opis zabiegu – p. rozdz. „Technika wstrzyknięć domięśniowych, podskórnych i śródskórnych”.
   Uwaga: Nie należy wykonywać szczepienia na szczycie ramienia, ponieważ w tym miejscu gojenie przebiega niekorzystnie.
4. Po prawidłowym (nie za głębokim!) śródskórnym wstrzyknięciu szczepionki powstaje białawy pęcherzyk o średnicy 5–10 mm (ryc. 5C), który znika po kilku minutach.
   Po 2–3 tygodniach w miejscu szczepienia powstaje naciek, a na jego szczycie pojawia się krosta, przekształcająca się następnie w owrzodzenie wielkości 2–5 mm. Zmiana goi się po 2–4 miesiącach, pozostawiając żyworóżową, stopniowo bledniejącą bliznę o średnicy 3–8 mm. Blizna o średnicy >3 mm uważana jest za dowód prawidłowo technicznie wykonanego szczepienia, a więc można się wówczas spodziewać, że wytworzyła się właściwa alergia poszczepienna.


Ryc. 2A–C. Miejsce i technika szczepienia BCG

Powikłania

Szczepionka BCG – jedna z najbezpieczniejszych szczepionek (pod warunkiem prawidłowego wykonania szczepienia) – stosunkowo rzadko powoduje niepożądane odczyny poszczepienne (NOP), które zazwyczaj ustępują samoistnie. Ryzyko i nasilenie miejscowych i regionalnych NOP po BCG jest większe, gdy szczepionkę przypadkowo wstrzyknięto podskórnie lub domięśniowo.
Według Klasyfikacji Międzynarodowej Unii Przeciwgruźliczej po szczepieniu występują następujące NOP:
1. zmiany w miejscu wstrzyknięcia

  • duże owrzodzenie w miejscu szczepienia, u niemowląt >10 mm, utrzymujące się >2 miesięcy
  • duży ropień w miejscu szczepienia (o średnicy jak wyżej)
  • ropień podskórny

2. zmiany w regionalnych węzłach chłonnych (pachowych lewych lub nadobojczykowych)

  • znaczne powiększenie węzłów z serowaceniem lub bez niego
  • zmiany ropne w węzłach chłonnych

   Uwaga: Nieznaczne powiększenie węzłów pachowych, ewentualnie rzadziej węzłów nadobojczykowych, należy do prawidłowej reakcji poszczepiennej, a nie NOP.

3. zmiany uogólnione – sporadycznie

  • uogólniony rozsiew prątka (prosówka BCG, BCG-itis)
  • zapalenie kości o etiologii BCG.

Piśmiennictwo:

1. Majewska-Zalewska H.: Konsultacja specjalisty. Interpretacja odczynu tuberkulinowego. Med. Prakt. Pediatr., 1999; 4: 7–8
2. Menzies D.: What does tuberculin reactivity after Bacille Calmette-Guerin vaccination tell us? Clin. Inf. Dis., 2000; 31 (supl. 3): S71–S74
3. National Advisory Committee on Immunization: Canadian immunization guide. Wyd. 7; Public Health Agency of Canada, Infectious Disease and Emergency Preparedness Branch, Centre for Infectious Disease Prevention and Control; Ottawa 2006
4. Szczuka I.: Niepożądane odczyny po szczepieniu BCG w Polsce w latach 1994–1995. Próba oceny skali problemu. Ped. Pol., 1997; 10: 947–955
5. Szczuka I.: Epidemiologia gruźlicy. W: Rowińska Zakrzewska E. (red.): Gruźlica w praktyce lekarskiej. PZWL, Warszawa 2000
6. Szczuka I.: Gruźlica i choroby układu oddechowego w Polsce w roku 2003. Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc 2004
7. Szczuka I.: Gruźlica i choroby układu oddechowego w Polsce w roku 2005. Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc 2006
8. UK Department of Health: Immunisation against infectious disease (Green book). Salisbury D., Ramsay M., Noakes K. (red.): The Stationery Office, Norwich 2010

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań