Nowelizacja ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi

Data utworzenia:  15.10.2012
Aktualizacja: 16.10.2012
dr n. prawn. Rafał Kubiak
Zakład Prawa Medycznego Katedry Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

13 lipca 2012 roku uchwalono ustawę o zmianie ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. poz. 892). Wprowadzone w jej wyniku modyfikacje przepisów wskazanych ustaw weszły w życie z dniem 3 września 2012 roku.

Z uzasadnienia do projektu noweli wynika, że jej uchwalenie było konieczne ze względu na „zmieniające się potrzeby nadzoru epidemiologicznego oraz zwalczanie chorób zakaźnych”. Ponadto wskutek omawianej nowelizacji wprowadzono nowe zasady finansowania zadań Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz dostosowano terminologię do regulacji przyjętych w ustawie z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej (np. zastępując pojęcie „zakład opieki zdrowotnej” zwrotem „podmiot leczniczy” – art. 14 ust. 1–3). Zmiany dotyczą także załącznika do ustawy, który zawiera wykaz zakażeń i chorób zakaźnych. Zdaniem projektodawców modyfikacja ta miała na celu skorygowanie terminologii i usunięcie „oczywistych błędów redakcyjnych” w nazewnictwie poszczególnych chorób (np. w pierwotnym brzmieniu punkt 18. stanowił o „grypie, w tym ptasiej grypie u ludzi”, natomiast w nowym ujęciu jest mowa o „grypie ptaków u ludzi”; z kolei w punkcie 38. słowo „płonnica” zostało zastąpione wyrazem „płonica”).

Oprócz korekty redakcyjnej nowelizacja zawiera wiele rozwiązań uszczegóławiających i porządkujących.

Na wstępie można wskazać zmiany w art. 5, który definiuje obowiązki ciążące na osobach przebywających na terytorium RP z zakresu profilaktyki i zakażeń chorobami zakaźnymi. Poza czytelniejszym wyliczeniem tych powinności, w nowym ujęciu nieco zmodyfikowano zakres obowiązku poddania się szczepieniom ochronnym. Dotychczasowy art. 5 ust. 1 pkt 2 stanowił bowiem o takim nakazie, ale jedynie w odniesieniu do szczepień w ramach Narodowego Programu Szczepień Ochronnych. Ograniczenie to usunięto z aktualnej wersji, wskazując na szczepienia ochronne, ale bez ich bliższego określenia. Prima facie mogłoby się więc wydawać, iż zakres tego obowiązku uległ zmianie (poszerzeniu). Jednak według projektodawców dotąd obowiązujące unormowanie nie obejmowało wszystkich sytuacji zobowiązujących do poddania się szczepieniu, a które były wskazane w innych częściach ustawy. Przykładowo powinność taka mogła być nałożona na zasadach art. 46 ust. 3, który dotyczy obowiązku szczepień w przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. Obecna redakcja jest zatem bardziej uniwersalna i zmniejsza ewentualne wątpliwości interpretacyjne. Uważa się więc, że omawiana nowelizacji przyczyni się do zwiększenia liczby sytuacji stanowiących zobowiązanie do zaszczepienia się. Każdorazowe bowiem nałożenie na obywateli takich powinności musi wynikać z konkretnego przepisu, rangi ustawowej (dotyczy to w szczególności sankcji za niewykonanie danego obowiązku). Wymóg ten wynika choćby z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Przepis ten stanowi bowiem, że ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ponadto ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Wracając do nowej treści art. 5, warto podkreślić, że w punkcie 4. enumeratywnie wskazano krąg podmiotów, którym należy udzielać danych i informacji (np. organom Państwowej Inspekcji Sanitarnej, właściwym państwowym inspektorom sanitarnym itd.), a także dookreślono cel, w jakim mają one być przekazywane. W dotychczasowym brzmieniu ustawa jedynie ogólnie nakazywała udzielać informacji oraz niezbędnych danych „podmiotom sprawującym nadzór epidemiologiczny”. Z uzasadnienia do projektu wynika, że nowe rozwiązanie ma lepiej służyć ochronie danych osobowych, a zawłaszcza danych szczególnie wrażliwych, jakimi są m.in. informacje o stanie zdrowia. W tym kontekście mieści się również dodany art. 32a, który precyzuje krąg osób i zbiór danych ich dotyczących, gromadzonych przez Państwowego lub Głównego Inspektora Sanitarnego, uzyskiwanych w związku z prowadzonym dochodzeniem epidemiologicznym.

Następna zmiana w art. 5 polega na uchyleniu ust. 3, który dotyczył zwolnienia z obowiązku poddania się szczepieniu ochronnemu osób przebywających na terytorium RP przez krócej niż 3 miesiące. Likwidacja tego przepisu sugerowałaby, że również takie osoby zobowiązane są się zaszczepić. Należy jednak zauważyć, iż przepis ten został przeniesiony do dalszej części ustawy i obecnie jest ujęty w art. 17 ust. 1a, ale w nieco zmienionym brzmieniu. W dotychczasowej redakcji unormowanie to zawierało wyjątek, z którego wynikało, że osoby takie muszą się poddać szczepieniom przeciwko wściekliźnie i tężcowi „u osób ze styczności”. W nowym ujęciu mowa jest o „szczepieniach poekspozycyjnych”. Przeniesienie omawianej regulacji w inne miejsce ustawy spowodowało konieczność dostosowania odesłań zawartych w innych przepisach. Uległ więc zmianie art. 28 pkt 3, z którego wynika, że lekarz podejrzewający lub rozpoznający chorobę szczególnie niebezpieczną i bardzo zakaźną, stanowiącą zagrożenie dla zdrowia publicznego, lub stwierdzający zgon w wyniku takiej choroby, musi pouczyć osobę chorą lub osobę sprawującą prawną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną albo opiekuna faktycznego, osoby najbliższe oraz osoby, o których mowa w art. 17a ust. 1a, o obowiązkach wynikających z art. 5 ust. 1. Dotychczas mowa była zaś o osobach wskazanych w art. 5 ust. 3. Oznacza to, że w tym zakresie nie uległ zmianie obowiązek informacyjny ciążący na lekarzu. Na marginesie należy odnotować, że pewne poszerzenie tego obowiązku nastąpiło w art. 26 ust. 1. Zgodnie bowiem z jego nową treścią, lekarz, który podejrzewa lub rozpoznaje zakażenie lub chorobę zakaźną, jest obowiązany pouczyć zakażonego lub chorego na chorobę zakaźną lub osobę sprawującą prawną pieczę nad zakażoną lub chorą na chorobę zakaźną (dodano tę frazę w celu uszczegółowienia, o jaką osobę chodzi) osobą małoletnią lub bezradną albo opiekuna faktycznego, nie tylko o środkach stosowanych w celu zapobiegania przeniesieniu zakażenia na inne osoby, ale również o obowiązkach wskazanych w art. 5 ust. 1 pkt 3 (czyli konieczności stosowania się do nakazów i zakazów organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej) oraz o powinności wynikającej z art. 5 ust. 1 pkt 4 lit. 1, a więc o obowiązku przekazywania danych i informacji podmiotom wymienionym w tym przepisie. Ponadto utrzymano unormowanie, iż lekarz informuje także o powinnościach określonych w art. 6 ust. 1 pkt. 1, 2, 4 i 5 (przepis ten zaś dotyczy obowiązkowych badań sanitarno-epidemiologicznych).

Istotne z praktycznego punktu widzenia jest uchylenie przepisów nakładających na lekarzy obowiązek prowadzenia rejestrów zgłoszeń podejrzeń lub rozpoznań zakażeń, chorób zakaźnych lub zgonów z powodu zakażenia lub choroby zakaźnej. Unormowanie takie zawarte było dotychczas w art. 27 ust. 3 oraz ust. 5–6. Posunięcie to jest następstwem uchylenia przepisów dotyczących refundacji kosztów takich zgłoszeń. Zgodnie z obowiązującym dotąd art. 27 ust. 7, koszty te były pokrywane z budżetu państwa. Z Oceny Skutków Regulacji dołączonej do projektu ustawy wynika, że refundacje takie byłyby zbyt kosztowne dla budżetu państwa (a ściślej: wojewodów, którzy w nowym modelu mają finansować działalność stacji sanitarno-epidemiologicznych). Z kolei wspomniane rejestry miały służyć kontroli rozliczeń finansowych w zakresie dokonywanych refundacji kosztów zgłoszeń. Skoro nastąpiła likwidacja tej refundacji, bezprzedmiotowe byłoby prowadzenie takich rejestrów przez lekarzy.

W aspekcie szczepień ochronnych warto zwrócić uwagę na zmianę, jaka została wprowadzona w art. 19 ust. 6. Dla porządku można przypomnieć, iż powołany artykuł dotyczy szczepień zalecanych. Jego ust. 6 zawiera natomiast odesłanie do odpowiednich przepisów regulujących przeprowadzanie szczepień obowiązkowych, czyli do art. 17. W dotychczasowej redakcji odpowiednie zastosowanie miały ust. 2, 3 i 5 (a więc dotyczące badań kwalifikacyjnych). W nowym brzmieniu katalog tych przepisów został uzupełniony o ust. 4 i 6. Oznacza to, że w przypadku szczepień zalecanych po przeprowadzeniu badania kwalifikacyjnego lekarz jest także zobowiązany do wydania zaświadczenia ze wskazaniem daty i godziny przeprowadzenia tego badania (ust. 4) oraz że szczepienia zalecane mogą przeprowadzać jedynie lekarze lub felczerzy, pielęgniarki, położne i higienistki szkolne, posiadający odpowiednie kwalifikacje określone w przepisach wykonawczych (obecnie kwestie te reguluje § 6 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych, Dz. U. Nr 182, poz. 1086).

Warto również odnotować, że uchylono art. 21 ust. 9, który zawierał delegację ustawową dla Rady Ministrów do wydania przepisów określających sposób finansowania kosztów zgłoszeń podejrzenia lub rozpoznania niepożądanego odczynu poszczepiennego. W wykonaniu tej delegacji zostało wydane rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 marca 2012 roku w sprawie sposobu i trybu finansowania kosztów zgłoszeń podejrzenia lub rozpoznania wystąpienia niepożądanego odczynu poszczepiennego (Dz. U. poz. 327). Określało ono m.in. zasady refundacji takich kosztów, co następowało na wniosek lekarza złożony w terminie 14 dni od dokonania zgłoszenia. Ze względu na uchylenie delegacji ustawowej, rozporządzenie to również straciło moc. Posunięcie to jest konsekwencją odejścia od refundowania lekarzom kosztów takich zgłoszeń (podobnie jak w przypadku omówionego już art. 27 ust. 7).

Następne zmiany dotyczą ograniczenia praw i wolności osób, u których podejrzewa się lub rozpoznano chorobę zakaźną. W tym kontekście można zwrócić uwagę na art. 33 ust. 7, który dotyczy izolacji i kwarantanny oraz związanych z tym obowiązków wojewody (np. zapewnienia odpowiednich pomieszczeń i wyposażenia). W pierwotnym brzmieniu regulacja ta dotyczyła jedynie osób chorych na choroby nowe, dotychczas nierozpoznane w Polsce (art. 33 ust. 5). Nową regulacją objęto natomiast wszystkie osoby, u których podejrzewa się lub rozpoznaje zakażenie, lub zachorowanie na taką chorobę (poprzez odesłanie do art. 33 ust. 1).

W grupie przepisów odnoszących się do ograniczeń wolności w związku ze zwalczaniem chorób zakaźnych, warto odnotować rozwiązania dotyczące stosowania przymusu. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 36 ust. 2, lekarz nie tylko decyduje o jego zastosowaniu, ale również powinien określić rodzaj środka przymusu bezpośredniego i nadzorować jego wykonanie. Dookreślono także, że przymus ten może być realizowany jedynie przez osoby wykonujące zawody medyczne.

Kolejne nowe regulacje dotyczą obowiązkowego leczenia gruźlicy płuc, kiły i rzeżączki. Unormowanie to ujęto w ust. 1a–1c dodanych do artykułu 40. Przepisy te definiują obowiązki lekarza w przypadku podejrzenia lub rozpoznania zakażenia, lub jednej z wymienionych chorób zakaźnych. Lekarz musi w takim przypadku pouczyć pacjenta o obowiązku poddania się leczeniu. Wykonanie powinności informacyjnej należy następnie odnotować w dokumentacji medycznej chorego i potwierdzić podpisem. Jeśli następuje zmiana podmiotu, który udziela pacjentowi świadczeń zdrowotnych w związku ze wspomnianymi chorobami, lekarz prowadzący pacjenta jest zobowiązany wystawić mu skierowanie do podmiotu, gdzie będzie kontynuowane leczenie. Ponadto ma obowiązek zawiadomić o tej zmianie Państwowego Inspektora Sanitarnego, właściwego miejscowo ze względu na miejsce dotychczas udzielanego świadczenia zdrowotnego. Lekarz musi również powiadomić inspektora, jeśli chory uchyla się od obowiązku leczenia. Zdaniem projektodawców tych rozwiązań, są one ukierunkowane na usprawnienie przepływu informacji, co z kolei pozwoli na skuteczniejsze i szybsze egzekwowanie obowiązkowego leczenia wobec chorych, którzy nie chcą się mu poddać. Jak wskazano w uzasadnieniu, jest to szczególnie istotne w przypadku gruźlicy, „ponieważ przerwanie przyjmowania leków może prowadzić do powstania szczepów wielolekoopornych, które nie poddają się skutecznemu leczeniu”.

Kolejna zmiana, która zasługuje na uwagę, dotyczy art. 42. Generalnie przepis ten jest poświęcony możliwości nakładania przez Ministra Zdrowia na określone podmioty (np. szpitale, oddziały zakaźne, poradnie) zadań z zakresu ochrony zdrowia publicznego przed zakażeniami i chorobami zakaźnymi. Zadania te mogą być zlecane na podstawie umów zawieranych przez Ministra Zdrowia z tymi podmiotami. Jednym z tych zadań, zdefiniowanym w art. 42 ust. 2 pkt 2, jest utrzymanie gotowości do zwiększania liczby wykonywanych świadczeń zdrowotnych w tym obszarze. Według dotychczasowych przepisów wspomniane podmioty były zobligowane do utrzymywania takiej gotowości w liczbie świadczeń nie mniejszej niż 200% liczby świadczeń objętych umową zawartą z NFZ. W nowej redakcji rozwiązanie to jest bardziej elastyczne. Obecnie zakres dodatkowych świadczeń oraz ich liczbę będzie określała umowa między Ministrem Zdrowia a wspomnianymi podmiotami. Z uzasadnienia do projektu ustawy wynika, że rozwiązanie to pozwoli na odpowiednie ukształtowanie zakresu zadań w zależności od możliwości szpitala (innych podmiotów) oraz potrzeb w danym regionie.

Na zakończenie warto zauważyć, że pewnym zmianom redakcyjnym uległ art. 52, który typizuje wykroczenia związane z niewykonaniem niektórych obowiązków określonych w ustawie. Modyfikacje dotyczą punktu 3., w którym przewidziano grzywnę za niewykonanie powinności w sferze zgłoszenia określonych zdarzeń. Przepis ten w obecnym brzmieniu został rozdzielony na 3 odrębne jednostki: pkt 3–5. Odpowiednio opisują one niezgłoszenie:

  • niepożądanego odczynu poszczepiennego (zgodnie z art. 21 ust. 1.);
  • zakażenia, zachorowania na chorobę zakaźną lub zgonu z powodu zakażenia lub choroby zakaźnej albo ich podejrzenia (na zasadach określonych w art. 27 ust. 1 lub 2);
  • dodatniego wyniku badania w kierunku biologicznych czynników chorobotwórczych, które wywołują zakażenie lub chorobę zakaźną (wg reguł ujętych w art. 29 ust. 1).

Za wykroczenia te grozi grzywna w wysokości do 5000 zł.

W drodze omawianej nowelizacja dokonano modyfikacji szeregu innych przepisów, w tym dotyczących zadań i kompetencji oraz struktury Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Warto zatem się zapoznać z całością prezentowanej ustawy (a zwłaszcza ze zmianami w załączniku określającym wykaz zakażeń i chorób zakaźnych), której tekst można znaleźć m.in. w serwisie Medycyny Praktycznej dotyczącym szczepień ochronnych (www.mp.pl/szczepienia).

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań