Pytanie 1. Czy rodzice dziecka, którego nie można zaszczepić z powodu przeciwwskazań medycznych lub upośledzenia odporności (słabsza odpowiedź na szczepienie), mogą uzyskać informację, czy w żłobku, przedszkolu lub szkole są dzieci nieszczepione (potencjalnie stanowiące źródło zakażenia dla ich dziecka)? Czy w Polsce istnieją podstawy prawne, aby do przedszkoli i szkół przyjmować tylko dzieci zaszczepione zgodnie z programem szczepień obowiązkowych?
Imienny wykaz osób uchylających się od obowiązkowych szczepień ochronnych dziecka przygotowuje lekarz podstawowej opieki zdrowotnej sprawujący opiekę nad dzieckiem i przekazuje tylko do państwowej inspekcji sanitarnej.1 Informacji tej nie wysyła się do szkoły, w której niezaszczepiony uczeń pobiera naukę, a więc szkoła nie posiada takich informacji.2
Informacja na temat stanu zdrowia każdego dziecka jest objęta tajemnicą, a jej ujawnienie osobom trzecim (np. innym rodzicom lub dyrektorowi szkoły czy przedszkola) wymaga wyraźnej, ustawowej podstawy prawnej lub zgody opiekuna prawnego dziecka, którego informacja dotyczy. Prawo do zachowania w tajemnicy danych o szczepieniu dziecka jest chronionym prawem pacjenta.3 Nie ma instrumentów prawnego przymusu, aby żądać od rodziców okazywania w szkole, przedszkolu czy żłobku książeczki szczepień ich dziecka.
Obecnie nie ma podstaw prawnych, aby do przedszkoli i szkół przyjmować tylko dzieci zaszczepione zgodnie z programem szczepień obowiązkowych. Takie kryterium kwalifikacji uczniów nie jest obecnie przewidziane w ustawie o systemie oświaty i byłoby nielegalne, ponieważ ograniczenie konstytucyjnej zasady równego dostępu do edukacji wymaga podstawy prawnej rangi ustawy.4 W niektórych przypadkach ustawa daje pierwszeństwo przyjęcia uczniów z problemami zdrowotnymi, ograniczającymi możliwości wyboru kierunku kształcenia ze względu na stan zdrowia. Natomiast przy przyjęciu do szkół profilowanych (np. artystycznych lub sportowych) ustawa wyraźnie wprowadza jako niezbędne kryterium kwalifikacji bardzo dobry stan zdrowia potwierdzony orzeczeniem lekarskim.5
Przypisy:
1. § 13, załącznik nr 4 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz. U. Nr 182, poz. 1086 z późn. zm.)2. Z dostępnych analiz informacji statystycznych na ten temat wynika, że w Polsce od szczepień obowiązkowych uchyla się stosunkowo mało osób (w 2013 r. było to 0,97/1000 osób w wieku 0–19 lat). Zob. opracowanie: Zgliczyński W.S., Cianciara D.: Szczepienia ochronne dzieci i młodzieży w Polsce – wybrane zagadnienia. Biuro Analiz Sejmowych, „Analizy”, 2015; 2 (122): 8
3. Art. 13, art. 14 ust. 2 pkt 2) ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 159 z późn. zm.). W wyjątkowych przypadkach tajemnica lekarza nie obowiązuje, m.in. tylko w przypadku, gdy zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób. Zob. Karkowska D.: Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz. Warszawa 2010, komentarz do art. 14, s. 206–207.
4. Zob. art. 70 i por. z art. 68 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).
5. Por. art. 20f ust. 3 z art. 20h ust. 1 pkt 1), art. 20h i ust. 2 i 5 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.).
Pytanie 2. Czy i od kogo rodzice dziecka, którego nie można zaszczepić z powodu przeciwwskazań medycznych lub upośledzenia odporności (słabsza odpowiedź na szczepienie), mogą dochodzić odszkodowania w razie zachorowania ich dziecka w wyniku zarażenia się od niezaszczepionego kolegi w przedszkolu lub szkole?
Dzieci niezaszczepione należy traktować tak samo jak dzieci zdrowe i nie powinno się ich uważać za potencjalne źródło zakażenia dla innych osób. Dopiero w razie wystąpienia u dziecka objawów zakażenia lub podejrzenia choroby zakaźnej lekarz ma obowiązek niezwłocznego (do 48 h) zgłoszenia każdego takiego przypadku do inspekcji sanitarnej właściwej dla miejsca wykrycia zakażenia.1 Na lekarzu ciąży wówczas obowiązek podjęcia szeregu różnych działań zapobiegających rozprzestrzenianiu się zachorowań, obowiązek udzielania opiekunom stosownych pouczeń na temat środków zapobiegawczych, a w razie takiej potrzeby – zalecenia izolacji i leczenia pacjenta lub osób z kontaktu.
Lekarz przekazuje imienną informację o rozpoznaniu choroby zakaźnej u pacjenta do państwowej inspekcji sanitarnej, bez udostępniania informacji na ten temat szkole lub innym rodzicom dzieci uczęszczających do szkoły. Raport do sanepidu o wykryciu zakażenia zawiera jednak dane z wywiadu lekarskiego na temat nazwy i adresu żłobka, przedszkola, szkoły, do której uczęszcza chore dziecko, ale tylko do wiadomości organów sanitarnych.2 Dane ze zgłoszeń pojedynczych przypadków są gromadzone w rejestrze zakażeń i zachorowań na chorobę zakaźną, zgonów z powodu zakażenia lub choroby zakaźnej, ich podejrzeń oraz przypadków stwierdzenia dodatniego wyniku badania laboratoryjnego. Dostęp do tych danych mają tylko upoważnione ustawą służby sanitarne i ich jednostki.3
Trudno abstrakcyjnie ocenić, bez analizy okoliczności konkretnego przypadku, od kogo rodzice dziecka mogą dochodzić odszkodowania za zakażenie ich dziecka. Muszą być spełnione podstawowe przesłanki przypisania odpowiedzialności cywilnej, tzn. działanie lub zaniechanie sprawcy (np. niedopełnienie obowiązków) musi pozostawać w adekwatnym związku przyczynowo-skutkowym z wywołaną tym zachowaniem szkodą. Ponadto, zakres odpowiedzialności odszkodowawczej jest pochodną zakresu obowiązków ciążących na sprawcy szkody. Przy analizie przyczyn zakażeń drobnoustrojami chorobotwórczymi wystarczy duże prawdopodobieństwo wywołania zakażenia (tzw. dowód prima facie).4 Zawsze kluczowym parametrem oceny jest zgodność podejmowanych czynności profilaktycznych i leczniczych z aktualną wiedzą medyczną.
Przypisy:
1. Na podstawie art. 27 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 947 z późn. zm.)2. Pkt III 3 załącznika nr 2 (formularz ZLK-1 zgłoszenie podejrzenia lub rozpoznania zakażenia lub choroby zakaźnej) do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2013 r. w sprawie zgłoszeń podejrzenia lub rozpoznania zakażenia, choroby zakaźnej lub zgonu z powodu zakażenia lub choroby zakaźnej (Dz. U. z 2013 r., poz. 848)
3. Podmioty, o których mowa w art. 30 ust. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 947 z późn. zm.), tj.: państwowi powiatowi inspektorzy sanitarni, państwowi wojewódzcy inspektorzy sanitarni lub wskazane przez nich specjalistyczne jednostki, właściwe ze względu na rodzaj zakażenia lub choroby zakaźnej, oraz Główny Inspektor Sanitarny lub wskazane przez niego krajowe specjalistyczne jednostki, właściwe ze względu na rodzaj zakażenia lub choroby zakaźnej. Podmioty te mają zapewniony nieodpłatny wgląd do rejestru na podstawie § 5 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 maja 2010 r. w sprawie sposobu prowadzenia rejestru zakażeń i zachorowań na chorobę zakaźną oraz zgonów spowodowanych zakażeniem lub chorobą zakaźną, ich podejrzeń, przypadków stwierdzenia dodatniego wyniku badania laboratoryjnego oraz wzorów i terminów przekazywania raportów zawierających te informacje (Dz. U. Nr 94, poz. 610)
4. Szerzej na ten temat: Nesterowicz M.: Prawo medyczne. Komentarze i glosy do orzeczeń sądowych. Warszawa, 2012: 243–247; Dzienis P.: Dowodzenie w procesie cywilnym w sprawach medycznych. [W:] Leksykon prawa medycznego. 100 podstawowych pojęć. Warszawa, 2012: s. 25–29; Borysiak. W.: Odpowiedzialność na zasadzie słuszności. [W:] Safjan M. (red.): Prawo wobec medycyny i biotechnologii. Zbiór orzeczeń z komentarzami. Warszawa, 2011: 229–234
