Opracowała dr n. med. Bożena Dubiel
Skróty: CI – przedział ufności, DT – skojarzona szczepionka
przeciwko błonicy i tężcowi, DTP – skojarzona szczepionka przeciwko
błonicy, tężcowi i krztuścowi, Hg – rtęć, MMR – skojarzona
szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce, OR – iloraz szans
Metodyka: przegląd systematyczny z metaanalizą badań kliniczno-kontrolnych (5) i kohortowych (5)
Populacja: 1 266 327 dzieci ze Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Japonii i Polski
Interwencja (ekspozycja): podanie MMR lub szczepionek zawierających tiomersal
Kontrola: dzieci nieszczepione (w badaniach kohortowych) lub dzieci bez autyzmu dobrane pod względem płci i daty urodzenia do każdego chorego dziecka (w badaniach kliniczno-kontrolnych)
Punkt końcowy: autyzm (w tym postać z regresem rozwoju) lub inne całościowe zaburzenia rozwoju (tzw. choroby ze spektrum autyzmu)
Wyniki: Metaanaliza danych z 5 badań kohortowych (1 256 407 dzieci) nie wykazała, aby podanie MMR, szczepionek zawierających tiomersal lub całkowita dawka Hg pochodzącej z tiomersalu zwiększała ryzyko zachorowania na autyzm lub całościowe zaburzenia rozwoju (analiza łączna – OR: 0,98 [95% CI: 0,91–1,04]; dla samego autyzmu – OR: 0,99 [95% CI: 0,92–1,06]; dla całościowych zaburzeń rozwoju – OR: 0,91 [95% CI: 0,68–1,20]). Wyniki analizy w podgrupach wyodrębnionych w zależności od ocenianej interwencji były podobne (dla MMR – OR: 0,84 [95% CI: 0,70– 1,01]; dla tiomersalu – OR: 1,0 [95% CI: 0,77–1,31]; dla sumarycznej dawki Hg z tiomersalu – OR: 1,0 [95% CI: 0,93–1,07]).
Metaanaliza danych z 5 badań kliniczno-kontrolnych (9920 dzieci) również nie wykazała związku pomiędzy zachorowaniem na autyzm lub całościowe zaburzenia rozwoju a wcześniejszym podaniem MMR, szczepionek zawierających tiomersal lub całkowitą dawką Hg z tiomersalu (analiza łączna – OR: 0,90 [95% CI: 0,83–0,98]; dla samego autyzmu – OR: 0,69 [95% CI: 0,54–0,88]; dla całościowych zaburzeń rozwoju – OR: 0,94 [95% CI: 0,86–1,03]). Wyniki analizy w zależności od ocenianej ekspozycji były podobne – nie wykazano związku między wystąpieniem całościowych zaburzeń rozwoju a szczepieniem (dla MMR – OR: 0,69 [95% CI: 0,53–0,90]; dla tiomersalu – OR: 0,89 [95% CI: 0,78–1,00]; dla szczepionki przeciwko odrze – OR: 1,00 [95% CI: 0,59–1,67]).
Wnioski: Wyniki metaanalizy potwierdzają, że szczepienia (w tym MMR i szczepionki zawierające tiomersal) nie zwiększają ryzyka zachorowania na autyzm lub całościowe zaburzenia rozwoju.
Komentarz redakcji: To pierwsza metaanaliza na ten temat, w której wyniki badań podsumowano nie tylko – jak do tej pory – jakościowo, ale również ilościowo, wyliczając ryzyko. Jej zaletą jest duża populacja dzieci, dzięki czemu ryzyko oszacowano bardzo precyzyjnie (wąski przedział ufności), maksymalnie redukując wątpliwości, że związek taki rzeczywiście nie istnieje. Zakwalifikowano do niej wszystkie badania opublikowane do kwietnia 2014 roku, w których uwzględniono adekwatnie dobraną grupę kontrolną, rozpoznanie ustalono na podstawie powszechnie przyjętych kryteriów diagnostycznych, a dane o ekspozycji (w badaniach kliniczno-kontrolnych) lub interwencji (badania kohortowe) uzyskano z indywidualnej dokumentacji lekarskiej pacjentów. Są to już dokładniejsze, analityczne badania obserwacyjne, które służą weryfikacji wstępnych hipotez, spełniające minimum metodologicznych kryteriów wiarygodności (jakości). Autorzy wykluczyli z metaanalizy badania opisowe lub takie, w których analizowano dane uzyskane wyłącznie z ogólnodostępnej bazy amerykańskiego systemu rejestracji zdarzeń nieporządanych po szczepieniach (VAERS), bez ich weryfikacji. Stąd spośród 159 publikacji wyszukanych w 4 bazach (w tym Medline) i wstępnie zakwalifikowanych na podstawie streszczeń, metaanalizą ostatecznie objęto 10 z nich. To pokazuje skalę „szumu informacyjnego” na ten temat, przez którą trudno się przebić do prawdy nie tylko rodzicom i pacjentom, ale również większości praktykujących lekarzy. Nieliczne badania i inne artykuły, w których sugerowano związek szczepień z zachorowaniem na autyzm, nie spełniły omówionych powyżej jakościowych kryteriów kwalifikacji. Metaanaliza dostarcza lekarzom cennych argumentów do rozmowy z rodzicami zaniepokojonymi plotkami o rzekomym związku szczepień z autyzmem i pozwala wreszcie postawić „kropkę nad i”. Sztuka polega „tylko” na zrozumiałym i przekonującym przekazaniu rodzicom tych wniosków.
