Opracowała mgr Małgorzata Ściubisz
Skróty: BCG – szczepionka przeciwko gruźlicy, CI* – przedział ufności,
IGRA – test wydzielania interferonu γ, RR* – ryzyko względne
* Kryteria wyboru badań, opis procesu kwalifikacji oraz słownik podstawowych pojęć używanych w opisie badań klinicznych znajdują się na stronie internetowej Medycyny Praktycznej w zakładce Artykuły (www.mp.pl/artykuly/slownik) oraz w Med. Prakt. Szczepienia. 1/2015, s. 44–45.
Metodyka: przegląd systematyczny z metaanalizą badań kohortowych (14); przeszukano 3 elektroniczne bazy publikacji medycznych za okres do 2013 roku
Populacja: 3855 dzieci w wieku <16 lat z Wielkiej Brytanii (4), Gambii (2), Hiszpanii (2), Grecji (1), Włoch (1), Indonezji (1), Turcji (1), Kambodży (1) i RPA (1), które miały kontakt z osobami chorymi na gruźlicę płucną
Interwencja: szczepienie BCG
Kontrola: dzieci nieszczepione przeciwko gruźlicy
Wyniki: Analizą objęto 14 badań kohortowych, w których uczestniczyło prawie 4000 dzieci w wieku
<16 lat. We wszystkich badaniach zakwalifikowanych
do analizy zakażenie prątkiem gruźlicy
oceniano za pomocą testu IGRA (QuantiFERON
lub ELISpot).
W grupach szczepionych BCG, w porównaniu z grupami kontrolnymi, stwierdzono (tab. 1.):
– mniejsze ryzyko zakażenia prątkiem gruźlicy,
niezależnie od zastosowanego w diagnostyce
testu IGRA;
– mniejsze ryzyko rozwoju czynnej gruźlicy;
– mniejsze ryzyko przejścia zakażenia prątkiem
gruźlicy w czynną gruźlicę.
| Tabela 1. Skuteczność rzeczywista (efektywność) szczepionki BCG, w porównaniu z grupą kontrolną, w zapobieganiu zakażeniom prątkiem gruźlicy i rozwojowi czynnej gruźlicy | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Punkty końcowe | Liczba badań | Liczba pacjentów | Grupa szczepiona (%) | Grupa kontrolna (%) | RRR (%) (95% CI) |
| zakażenie prątkiem gruźlicya | 14 | 3855 | 35,2 | 44,6 | 19 (8–29) |
| ocena w teście QuantiFERONb | 10 | 2356 | 36,9 | 50,2 | 22 (4–36) |
| ocena w teście ELISpotb | 4 | 1499 | 34,2 | 40,8 | 17 (od -2 do 32) |
| zakażenie prątkiem gruźlicyc | 6 | 1745 | 34,4 (408/1185)d | 46,8 (262/560)d | 27 (13–39) |
| aktywna gruźlicac | 6 | 1745 | 2,4 (29/1185)d | 11,8 (66/560)d | 71 (42–85) |
| progresja zakażenia utajonego do aktywnej gruźlicyc | 6 | 670 | 7,1 (29/408)d | 25,2 (66/262)d | 58 (23–77) |
| a podstawowa analiza, którą objęto wszystkie badania, niezależenie od zastosowanego testu IGRA b analiza w podgrupach w zależności od zastosowanego testu IGRA c dodatkowa analiza, którą objęto tylko te badania, w których oceniono skuteczność rzeczywistą BCG w zapobieganiu przejścia zakażenia prątkiem gruźlicy w czynną gruźlicę d w nawiasie podano liczbę pacjentów BCG – szczepionka przeciwko gruźlicy | |||||
Komentarz Redakcji
W odróżnieniu od wcześniejszej metaanalizy badań z randomizacją, która wykazała dużą skuteczność szczepienia BCG w profilaktyce czynnej gruźlicy, w tym zwłaszcza postaci rozsianych i gruźliczego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (p. Skuteczność szczepienia przeciwko gruźlicy szczepionką BCG – przegląd systematyczny – przyp. red.), komentowana metaanaliza badań kohortowych objęła nowsze publikacje, w których do rozpoznania zakażenia M. tuberculosis zastosowano nowoczesny test IGRA. Umożliwiło to autorom ocenę skuteczności rzeczywistej (efektywności) BCG w profilaktyce nie tylko czynnej gruźlicy, ale i samego zakażenia prątkiem gruźlicy, co nie było możliwe w przypadku wcześniejszych badań, w których w diagnostyce zakażenia wykorzystywano próbę tuberkulinową (wynik dodatni uzyskiwano także u szczepionych BCG i zakażonych prątkami niegruźliczymi).
Okazało się, że BCG zmniejsza nie tylko ryzyko zachorowania na czynną gruźlicę czy progresji zakażenia, ale także ryzyko samego zakażenia. Ten wynik ma istotne znaczenie w realizacji programów szczepień przeciwko gruźlicy, wskazuje bowiem na korzyści z wczesnego szczepienia noworodków i niemowląt, aby jak najwcześniej ochronić je przed zakażeniem M. tuberculosis. Podobnie jak we wcześniejszej metaanalizie (p. wyżej), także i w komentowanej pracy skuteczność BCG była większa w krajach o klimacie umiarkowanym niż w strefie klimatu zwrotnikowego i podzwrotnikowego. Wadą metaanalizy jest kwalifikacja badań obserwacyjnych, kohortowych, które z definicji są narażone na większe ryzyko błędu systematycznego niż badania z randomizacją.
