Tiomersal zawarty w szczepionkach nie wpływa istotnie na rozwój neuropsychologiczny

Ocena rozwoju neuropsychologicznego dzieci 10 lat po podaniu szczepionek zawierających tiomersal

Data utworzenia:  07.09.2009
Aktualizacja: 14.11.2014
omówienie artykułu: Neuropsychological performance 10 years after immunization in infancy wth thimerosal-containing vaccines
A.E. Tozzi, P. Bisiacchi, V. Tarantino, B. De Mei, L. D’Elia, F. Chiarotti, S. Salmaso
Pediatrics, 2009; 123: 475–482

Skróty: DT – szczepionka przeciwko błonicy i tężcowi, DTaP – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krzuścowi (bezkomórkowa), HBV – szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B

opracowała dr med. Bożena Dubiel
konsultował prof. dr hab. med. Andrzej Zieliński
Zakład Epidemiologii
Państwowy Zakład Higieny w Warszawie

Wprowadzenie

Od lat toczy się dyskusja dotycząca ewentualnego związku pomiędzy szczepieniami wykonywanymi we wczesnym dzieciństwie a różnymi zaburzeniami rozwoju neuropsychologicznego. Najwięcej kontrowersji wzbudza tiomersal – stosowany w wielu szczepionkach składnik stabilizujący, który zawiera etylowy związek rtęci. W piśmiennictwie pojawiają się doniesienia sugerujące potencjalny związek między tiomersalem a występowaniem autyzmu, zespołu tików, upośledzenia umysłowego i zespołu ADHD. Doniesienia te nie są jednak oparte na wiarygodnych danych.

Pytanie kliniczne

Czy tiomersal zawarty w szczepionkach podawanych dzieciom w pierwszych miesiącach życia wpływa na występowanie zaburzeń rozwoju neuropsychicznego w ciągu 10 lat życia dziecka, i czy wpływ ten jest uzależniony od łącznej dawki tiomersalu?

Metodyka

kontynuacja wieloośrodkowego badania z randomizacją, prowadzonego w latach 1992–1993; ocena po 10 latach

Lokalizacja

1 spośród 4 regionów we Włoszech, w których przeprowadzano badanie pierwotne

Badani

Kryteria kwalifikujące do badania pierwotnego: zdrowe niemowlęta w 2. miesiącu życia.
Kryteria kwalifikujące do obecnej analizy: uczestniczące w badaniu pierwotnym dzieci w wieku 10 lat.
Oceniane grupy nie różniły się znamiennie pod względem cech demograficznych i klinicznych (tab. 1.).

Tabela 1. Charakterystyka ocenianej populacjia

wiek11,8 roku
chłopcy 51%
urodzeniowa masa ciała 3349 g
liczba posiadanego rodzeństwa 2

a wybrane cechy, przybliżone wartości średnie dla obu grup
_____________________________________________________________

Interwencja

W badaniu pierwotnym dzieci przydzielano losowo do jednej z 2 grup, w których otrzymywały odpowiednio:
– (1) 3 dawki szczepionki skojarzonej przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (bezkomórkowej; DTaP), zawierającej po 50 µg tiomersalu na dawkę (czyli 25 µg etylowego związku rtęci), w 2., 4. i 6. miesiącu życia; (2) 3 dawki szczepionki przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (HBV), zawierającej po 25 µg tiomersalu na dawkę (czyli 12,5 µg etylowego związku rtęci), w 2., 4. i 11. miesiącu życia oraz (3) 1 dawkę szczepionki przeciwko błonicy i tężcowi (DT), zawierającej 50 µg tiomersalu (czyli 25 µg etylowego związku rtęci), w 11. miesiącu życia – grupa zwiększonej zawartości tiomersalu (łącznie 137,5 µg etylowego związku rtęci);
– (1) 3 dawki szczepionki DTaP, niezawierającej tiomersalu, w 2., 4. i 6. miesiącu życia; (2) 3 dawki szczepionki HBV, zawierającej po 25 µg tiomersalu na dawkę (czyli 12,5 µg etylowego związku rtęci), w 2., 4. i 11. miesiącu życia oraz (3) 1 dawkę szczepionki DT, zawierającej 50 µg tiomersalu (czyli 25 µg etylowego związku rtęci), w 11. miesiącu życia – grupa mniejszej zawartości tiomersalu (łącznie 62,5 µg etylowego związku rtęci).
Dzieci nie otrzymywały innych szczepionek zawierających tiomersal w ciągu pierwszych 6 miesięcy życia.
Kohortę dzieci uczestniczących w badaniu pierwotnym poddano ocenie w 10.–11. roku życia.

Punkty końcowe lub oceniane zmienne

(1) pamięć i zdolność uczenia się, (2) umiejętność koncentracji uwagi, (3) zdolność rozumienia i wykonywania zadań, (4) funkcje wzrokowo-przestrzenne, (5) język, (6) sprawność manualna, (7) autyzm, (6) tiki ruchowe lub dźwiękowe.
Metody pomiaru:
– punkty końcowe 1.–6. oceniano za pomocą 11 wystandaryzowanych testów neuropsychologicznych podczas jednorazowego, trwającego 2 godziny badania przeprowadzonego w szkole w godzinach lekcyjnych.

Wyniki

Spośród 3399 dzieci uczestniczących w badaniu pierwotnym w 4 regionach do analizy w 10. roku życia zakwalifikowano 1979 dzieci (z jednego regionu). Ostatecznie oceną objęto 1403 dzieci (71% zaplanowanej kohorty), w tym: 697 otrzymywało szczepionki ze zwiększoną dawką tiomersalu, a 706 – szczepionki z mniejszą dawką tiomersalu.
Ocena przeprowadzona w 10.–11. roku życia w grupie, która podczas szczepień wykonanych w 1. roku życia otrzymała większą dawkę tiomerosalu (łącznie 137,5 µg etylowego związku rtęci), w porównaniu z grupą, która otrzymała szczepionki z mniejszą dawką tiomerosalu (łącznie 62,5 µg etylowego związku rtęci), wykazała:
– podobne wyniki testów oceniających pamięć i zdolność uczenia się, umiejętność koncentracji uwagi, zdolność rozumienia i wykonywania zadań, funkcje wzrokowo-przestrzenne oraz język;
– nieznacznie gorszy wynik testu wystukiwania palcami (finger-tapping) dla dominującej ręki (różnica śr.: 1,01 pkt [95% CI: 0,30–1,73]), ale podobne wyniki pozostałych testów oceniających sprawność manualną;
– podobną częstość występowania tików ruchowych (2,91 vs 2,56%; RR: 1,13 [95% CI: 0,60–2,13]) i dźwiękowych (0,87 vs 0,43%; RR: 2,04 [95% CI: 0,51–8,13]).
Autyzm rozpoznano tylko u 1 dziecka, które otrzymało mniejszą dawkę tiomersalu. Dodatkowa analiza w podgrupach zależnych od płci wykazała, że istotnie gorsze wyniki w grupie otrzymującej większą dawkę tiomersalu występowały tylko w podgrupie dziewczynek i dotyczyły 2 testów: testu wystukiwania palcami dla dominującej ręki oceniającego sprawność manualną (różnica śr.: 1,08 pkt [95% CI: 0,11–2,05]) i Bostońskiego Testu Nazywania, badającego kompetencje językowe (różnica śr.: 0,16 pkt [95% CI: 0,02–0,29]).

Wnioski

Zwiększona dawka tiomersalu zawartego w szczepionkach podawanych dzieciom w pierwszych miesiącach życia może nieznacznie wpłynąć na sprawność manualną dominującej ręki u dziewczynek, jednak – co podkreślają autorzy badania – różnica ta jest niewielka i nie wiadomo, czy ma znaczenie kliniczne. Nie wykazano związku między dawką tiomersalu a występowaniem autyzmu, tików i innych zaburzeń rozwoju neuropsychologicznego.

Komentarz

Związki rtęci w dużych dawkach działają neurotoksycznie. Tiomersal – składnik stabilizujący wielu preparatów szczepionkowych – zawiera etylowy związek rtęci. Fakt ten stanowił podstawę do postawienia hipotezy, zgodnie z którą tiomersal zawarty w szczepionkach może powodować różne neurologiczne zespoły zaburzające prawidłowy rozwój dziecka, w tym może być jedną z przyczyn autyzmu. Pojawiły się dość liczne publikacje, często oparte na błędnych założeniach metodologicznych, polegających na tzw. błędzie ekologicznym, w których narażenie i efekt badany przypisuje się populacjom, a nie indywidualnym uczestnikom badania.

Niestety "lobby antyszczepionkowe" wykorzystują te badania jako dowody związku przyczynowego między szczepieniami a autyzmem i powołują się na nie, by uzasadnić swoje przekonania. Zaistniała zatem potrzeba zweryfikowania tej hipotezy w poprawnie przeprowadzonych badaniach na odpowiednio dużej liczbie osób. Wśród tych badań na szczególną uwagę, ze względu na jakość metodologiczną i liczebność próby, zasługuje kohorta blisko pół miliona osób, obserwowana w Danii między 1 stycznia 1990 roku a 31 grudnia 1996.[1] Wyniki badania potwierdziły, że nie ma podstaw do przyjęcia związku przyczynowego między szczepionkami zawierającymi tiomersal a autyzmem. Podobne wyniki uzyskano w kolejnych badaniach i przeglądzie badań przeprowadzonym w 2003 roku.[2,3]

Komentowana praca wpisuje się w nurt badań, których wyniki nie potwierdzają istnienia wspomnianego związku przyczynowego. Badanie przeprowadzono poprawnie, chociaż na dość skromnym materiale liczbowym. Jego zaletą jest 10-letni okres retrospektywnej obserwacji i stosunkowo duża liczba analizowanych punktów końcowych, określających różne płaszczyzny rozwoju dziecka. Wnioski z pracy stanowią jeszcze jeden przyczynek do argumentacji na rzecz bezpieczeństwa szczepień. Z tego względu należy uznać ją za pożyteczną. Jednak nie wnosi ona wiele nowego do dobrze już udokumentowanego zagadnienia braku związku między zastosowaniem szczepionek zawierających tiomersal a autyzmem. Ze względu na dużą liczbę ocenianych zmiennych, uzyskane w tej pracy wyniki statystycznie znamienne powinny być traktowane ostrożnie i wymagają sprawdzenia w dalszych badaniach. Stosowanie przez autorów różnych dawek narażenia na tiomersal (co pozwala na badanie relacji dawka–odpowiedź) dodatkowo potwierdza poprawność wniosków, jednak nie stanowi istotnego novum w stosunku do uprzednio opublikowanych prac.

prof. dr hab. med. Andrzej Zieliński
Zakład Epidemiologii
Państwowy Zakład Higieny w Warszawie

Piśmiennictwo do komentarza

1. Hviid A., Stellfeld M., Wohlfahrt J., Melbye M.: Association between thimerosal-containing vaccine and autism. JAMA, 2003; 290 (13): 1763–1766
2. Madsen K.M., Lauritsen M.B., Pedersen C.B. i wsp.: Thimerosal and the occurrence of autism: negative ecological evidence from Danish population-based data. Pediatrics, 2003; 112 (3): 604–606
3. Parker S.K., Schwartz B., Todd J., Pickering L.K.: Thimerosal-containing vaccines and autistic spectrum disorder: a critical review of published original data. Pediatrics, 2004; 114 (3): 793–804

Wybrane treści dla pacjenta
  • Krwawienia śródczaszkowe u noworodków
  • Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce
  • Obrzęk naczynioruchowy u dziecka
  • Choroba krwotoczna noworodków
  • Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego u dzieci
  • Toksoplazmoza u dzieci
  • Astma oskrzelowa u dzieci
  • Kamica pęcherzyka żółciowego u dzieci
  • Krztusiec (koklusz) u dziecka
  • Choroby pasożytnicze układu oddechowego

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań