×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Co warto wiedzieć na temat aloesu zwyczajnego?

mgr Mateusz Durbas
dietetyk kliniczny i sportowy
www.mateuszdurbas.pl

Wstęp

Aloes to roślina szczególnie popularna w tradycyjnej chińskiej, arabskiej i ajurwedyjskiej medycynie. Znalazła tam powszechne zastosowanie jako środek przeczyszczający w leczeniu zaparć, a także remedium na ból głowy, infekcje, choroby skóry, hemoroidy, gojenie się ran, zapalenie spojówek czy pasożyty wewnętrzne [1]. Jedynie niewielka liczba spośród ponad 400 gatunków aloesu, w tym najpopularniejszy i zarazem najczęściej badany Aloe Vera L., czyli aloes zwyczajny, jest szeroko rozpowszechniona w handlu na kontynencie afrykańskim i w regionie wschodnioeuropejskim; obecnie ten zasięg się powiększa i obejmuje niemal cały świat [2, 3].


Fot. pixabay.com

W ostatnich latach obserwuje się wyraźny wzrost zainteresowania miłośników zdrowego stylu życia suplementami diety zawierającymi sok z aloesu i/lub miąższ aloesowy bądź ekstrakt z aloesu standaryzowany na obecność polisacharydów, a także licznymi preparatami kosmetycznymi z dodatkiem aloesu. Ponadto znacznie się poszerza przeznaczenie produktów aloesowych. Na przykład stosunkowo często można się spotkać z opiniami, zwłaszcza w środowisku entuzjastów medycyny naturalnej, sugerującymi korzyści ze stosowania aloesu w profilaktyce i leczeniu kamieni nerkowych, choroby wrzodowej żołądka, zespołu jelita nadwrażliwego, dysfunkcji układu immunologicznego, nawracającego aftowego zapalenia jamy ustnej czy nawet zakażenia wirusem HIV. Aloes zwyczajny niejednokrotnie bywa zaliczany do kategorii żywności „superfoods” o nadzwyczajnych właściwościach biologicznych i działaniu antyoksydacyjnym, przeciwzapalnym, przeciwdemencyjnym, oczyszczającym, wspomagającym proces trawienia czy adaptogennym. Warto zatem dokonać przeglądu fachowego piśmiennictwa, aby zweryfikować powyższe poglądy i upewnić się, czy rzeczywiście istnieją wystarczające dowody naukowe na poparcie jakże popularnej praktyki stosowania kuracji aloesowej [1-4].

Skład chemiczny Aloe Vera L.

Aloes należy do rodzaju jednoliściennych sukulentów liściowych, które są przystosowane do życia na obszarach o małej dostępności wody, cechuje je bowiem duża zawartość tkanki magazynującej wodę [2]. Soczyste liście aloesu stanowią tę część rośliny, która jest najczęściej stosowana w medycynie ze względu na obecność licznych związków fenolowych o małej masie cząsteczkowej, takich jak alkaloidy, antrachinony, antrony, benzen i pochodne furanu, chromony, kumaryny, flawonoidy, fitosterole, pirany oraz pirony – które cechują się znaczną aktywnością przeciwutleniającą [3]. Aloe Vera L. jest także źródłem 19 z 20 wszystkich aminokwasów, w tym również egzogennych, których bieżąca podaż jest obligatoryjnie wymagana przez organizm człowieka, a ich odpowiednie spożycie gwarantuje właściwe funkcjonowanie złożonego układu enzymatycznego.

Wykazano ponadto, że liście poszczególnych roślin w obrębie tego samego gatunku mogą zawierać bardzo różne bioaktywne substancje fitochemiczne, co może istotnie wpływać na właściwości fizjologiczne ekstraktów z aloesu. Z całą pewnością jednak główną cechą Aloe Vera L. jest znaczna zawartość wody – 99,0–99,5%. Pozostałe 0,5–1,0% stałego materiału roślinnego stanowi ponad 75 różnych potencjalnie aktywnych biologicznie związków, w tym witamin rozpuszczalnych zarówno w wodzie, jak i w tłuszczach, składników mineralnych, enzymów, polisacharydów, związków fenolowych i kwasów organicznych [2]. Badając kompozycję składników strukturalnych liści aloesu zwyczajnego, odnotowano, że skórka to z reguły 20–30%, a miąższ aż 70–80% całej masy liści. W przeliczeniu na suchą masę zawartość procentowa poszczególnych składników skórki i miąższu przedstawia się następująco: nieskrobiowe polisacharydy i ligniny, ogólnie nazywane również błonnikiem pokarmowym – odpowiednio 62,3% i 57,6%, białka – 6,3% i 7,3% i lipidy – 2,7% i 4,2%. Polisacharydy, dominujący składnik tzw. substancji śluzowych żelu aloesowego, składają się z liniowych łańcuchów glukozy i cząsteczek mannozy; mannoza jest bardziej skoncentrowana niż glukoza, stąd molekuły te są określane jako polimannany. Główny wielocukier występujący w roślinie Aloe Vera L. to acemannan, któremu przypisuje się szereg różnorodnych właściwości leczniczych, takich jak chociażby działanie osteogenne, czyli zapewniające integralność struktury kostnej, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne, przyspieszanie gojenia się zmian skórnych czy aktywność przeciwwirusową oraz przeciwnowotworową in vivo poprzez aktywację odpowiedzi immunologicznej [6].

Warto podkreślić, że zdecydowana większość dostępnych obecnie publikacji naukowych dotyczących aloesu zwyczajnego wskazuje, że potrzebne są dalsze badania w tej materii, aby potwierdzić terapeutyczne i korzystne efekty zdrowotne oraz ostatecznie wyjaśnić mity krążące od lat wokół tej magicznej rośliny pustynnej [1-6].

Właściwości prozdrowotne aloesu zwyczajnego – przegląd piśmiennictwa

Powszechnie uważa się, że aloes zwyczajny wykazuje właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwzapalne i wspomagające gojenie się ran. Przekonania te przyczyniły się do szerokiej dostępności na rynku licznych preparatów przeznaczonych do higieny jamy ustnej, które zawierają w swoim składzie miąższ aloesowy i/lub ekstrakt z aloesu. W opublikowanej pod koniec ubiegłego roku pracy przeglądowej, obejmującej badania kliniczne dotyczące skuteczności produktów ziołowych w zapaleniu dziąseł, potwierdzono działanie Aloe Vera L. jako środka wspomagającego higienę jamy ustnej i zmniejszającego zapalenie dziąseł w wyniku redukcji krwawienia, tworzenia się płytki nazębnej oraz poprawy licznych wskaźników stanu zdrowia jamy ustnej. Na takie działanie wskazują liczne dowody, choć jeszcze kilka lat wcześniej brakowało wystarczających danych potwierdzających tę opinię [7, 8]. Dodatkowo w udostępnionej ostatnio systematycznej pracy przeglądowej, uwzględniającej 6 kontrolowanych badań z randomizacją, przeprowadzonych z udziałem 1358 osób, dokonano oceny efektywności wpływu płukania jamy ustnej aloesem na płytkę nazębną i stan zapalny dziąseł i wykazano, że aloes skutecznie zmniejsza akumulację płytki nazębnej i zapalenie dziąseł. Po porównaniu z chlorheksydyną okazało się, że płyn zawierający aloes zwyczajny był równie jak ona skuteczny w łagodzeniu zapalenia dziąseł, lecz gorszy w hamowaniu tworzenia się płytki nazębnej [9]. Ponadto wyniki przytoczonej pracy pokazały, że aloes nie wykazywał żadnych działań niepożądanych lub stwierdzano jedynie minimalne skutki uboczne jego stosowania. Natomiast u leczonych chlorheksydyną w tym badaniu występowały znaczące efekty uboczne, włączając przebarwienia zębów i czasowe zaburzenia smaku.

Ze względu na swoje potencjalne właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, antyseptyczne, przyspieszające gojenie ran i stanowiące ochronę dla skóry Aloe Vera L. jest rośliną tradycyjnie stosowaną od wieków w celu poprawy integralności skóry [10-12]. Rezultaty opublikowanego na początku obecnego roku systematycznego przeglądu, obejmującego 23 próby kliniczne, wskazują, że aloes zwyczajny może być stosowany w celu utrzymania odpowiedniej wilgotności i integralności skóry, a także zapobiegania wrzodom skóry z uwagi na zawartość mukopolisacharydów, aminokwasów, cynku i wody. Składniki te prawdopodobnie przyspieszają gojenie się ran i obok innych metod stanowią leczenie uzupełniające [12]. Należy jednak zachować ostrożność, ponieważ do dotychczas opublikowanych systematycznych prac przeglądowych włączono badania słabej jakości. Nadal więc brakuje wysokiej jakości dowodów klinicznych potwierdzających skuteczność środków zawierających aloes zwyczajny do stosowania miejscowego lub opatrunków w leczeniu ostrych i przewlekłych ran [10–12].

Roślina Aloe Vera L. jest także powszechnie wykorzystywana jako silny środek przeczyszczający i poprawiający motorykę przewodu pokarmowego. Nierzadko sugeruje się, że jest to potencjalny lek do stosowania u pacjentów z zaparciową postacią zespołu jelita nadwrażliwego lub zaparciem czynnościowym stolca. W jedynej opublikowanej dotychczas systematycznej pracy przeglądowej i metaanalizie, obejmującej tylko 3 trwające do 5 miesięcy prospektywne badania kliniczne z randomizacją, którymi objęto 151 uczestników, odnotowano, że krótkotrwałe regularne spożywanie soku aloesowego bądź ekstraktu z aloesu zwyczajnego było skuteczne pod względem poprawy symptomów IBS, w porównaniu z placebo, i zarazem bezpieczne u pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego. Może jest to spowodowane obecnością probiotyków, takich jak szczep Lactobacillus brevis, pochodzący z liści rośliny, który prawdopodobnie selektywnie hamuje wzrost szkodliwych enteropatogenów w jelitach. I w tym przypadku konieczne jest przeprowadzenie kolejnych dobrze zaprojektowanych badań klinicznych, aby potwierdzić obiecujące wstępne doniesienia [2, 13].

W innej pracy przeglądowej, uwzględniającej zarówno kontrolowane badania kliniczne, jak i badania obserwacyjne oraz studia przypadków, stwierdzono, że istnieją ograniczone dane sugerujące, że doustne podawanie aloesu zwyczajnego może być skuteczne w zmniejszaniu stężenia glukozy we krwi u chorych na cukrzycę oraz zmniejszaniu stężenia lipidów u pacjentów z hiperlipidemią [14]. Co więcej, wydaje się, że miejscowe stosowanie aloesu nie zapobiega uszkodzeniom skóry wywołanym promieniowaniem UV, może się natomiast okazać użyteczne w leczeniu opryszczki narządów płciowychłuszczycy.

Konkludując: dowody dotyczące wpływu aloesu zwyczajnego na proces gojenia się ran są sprzeczne; dotyczy to także wielu innych jego popularnych zastosowań. Dodatkowo może zaskakiwać niedostatek kontrolowanych badań klinicznych oraz znaczna liczba dotychczas opublikowanych prac naukowych obarczonych błędami metodologicznymi i innymi wyraźnymi ograniczeniami jak chociażby brak randomizacji, brak zaślepienia, niewielka liczebność próby badawczej, brak analizy całej populacji zgodnej z zamiarem leczenia i brak wyliczenia mocy testu statystycznego. Ponadto warto zauważyć tendencję do włączania do badań tych samych grup badawczych; brakuje natomiast niezależnych replikacji badań. Trudno więc wyciągnąć jednoznaczne wnioski z dotychczas przeprowadzonych badań i niewątpliwie potrzebne są liczniejsze i lepszej jakości dane z badań klinicznych, które pozwolą dokładniej określić skuteczność kliniczną tego popularnego ziołowego suplementu diety.

Bezpieczeństwo, interakcje i działania niepożądane

Powstaje kluczowe pytanie: czy długotrwałe stosowanie aloesu jest bezpieczne dla człowieka. Przeprowadzone badania z udziałem myszy nie wykazały wprawdzie toksyczności ostrej w dawkach terapeutycznych, jednak już w większych dawkach zaobserwowano zmniejszenie aktywności ośrodkowego układu nerwowego. Podczas przewlekłego leczenia liczba krwinek czerwonych uległa zmniejszeniu, a plemniki znaczącemu uszkodzeniu [2, 14]. Z kolei trwające do 2 lat eksperymenty z udziałem zarówno szczurów, jak i myszy dowiodły, że ekspozycja na wodę pitną z dodatkiem ekstraktu aloesu zwyczajnego o różnym stężeniu (0,5–3,0%) wiązała się z rozwojem raka jelita grubego oraz rozrostem błony śluzowej jelita grubego, jelita cienkiego, żołądka i węzłów chłonnych u samic i samców badanych zwierząt. Wskazuje to na różnorodne reakcje, które mogą wystąpić w przewodzie pokarmowym w wyniku długotrwałego spożycia ziołowego środka, który konsumenci z reguły uznają za bezpieczny, ponieważ jest to naturalny produkt roślinny [15,16].

Na podstawie tych wyników badań ekstrakt z całych liści aloesu zwyczajnego Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem uznała za potencjalny czynnik rakotwórczy dla człowieka i zakwalifikowała do grupy 2B [17]. Niemniej jednak w żadnym z przytoczonych powyżej badań z udziałem ludzi nie zgłoszono ani jednego przypadku wycofania uczestnika z powodu niekorzystnego działania aloesu zwyczajnego lub poważnych działań niepożądanych stosowanego leczenia. W kilku pracach odnotowano, że niektórzy pacjenci odczuwali pieczenie po miejscowym zastosowaniu aloesu i/lub stwierdzono kontaktowe zapalenie skóry oraz łagodne swędzenie, aczkolwiek wszystkie działania niepożądane były odwracalne, a roślina była generalnie bardzo dobrze tolerowana [14].

W opublikowanej w 2016 roku pracy przeglądowej dotyczącej toksyczności i klinicznych działań niepożądanych Aloe Vera L. stwierdzono, że spożycie preparatów aloesowych jest najczęściej powiązane z występowaniem biegunki, hipokaliemii, niewydolności nerek, zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, utraty masy ciała, reakcji nadwrażliwości, odczynów fototoksycznych, a także melanozy okrężnicy na skutek nadużywania środków o działaniu przyspieszającym pasaż jelitowy, w tym również lateksu aloesowego, który jest zarejestrowany przez Agencję Żywności i Leków do łagodzenia zaparć [17,18]. Lateks uzyskiwany z mięsistych liści Aloe Vera L. jest również stosowany jako gorzki środek aromatyzujący w przemyśle spożywczym, któremu notabene przypisuje się działanie genotoksyczne, potencjalnie mutagenne i związane z rozwojem raka jelita grubego [18]. Ponadto podejrzewa się, że związki zawarte w lateksie aloesowym wchodzą w interakcje z niektórymi doustnymi lekami konwencjonalnymi, w szczególności kortykosteroidami i glikozydami nasercowymi. Co bardzo ważne, należy podkreślić, że stosowanie ziołowych środków przeczyszczających w czasie ciąży może również wykazywać potencjalne działanie teratogenne i toksyczne na ludzki zarodek oraz płód, dlatego między innymi Agencja ds. Żywności i Leków w 2002 roku wydała zakaz stosowania aloesu jako składnika przeczyszczającego w lekach bez recepty. Spożycie aloesu niekiedy się wiąże z uciążliwym działaniem przeczyszczającym, które powoduje zaciśnięcie i przekrwienie miednicy. W dodatku przyjmowanie lateksu aloesowego oraz ekstraktów z całych liści aloesu zwyczajnego może prowadzić do uszkodzenia nerek u matki i płodu oraz zwiększyć perystaltykę jelit u płodu, przyczyniając się do uwalniania smółki do płynu owodniowego.

Warto również wspomnieć, że w ostatnich latach w piśmiennictwie odnotowano kilka przypadków toksycznego uszkodzenia wątroby po doustnym stosowaniu preparatów Aloe Vera L., chociaż w większości opisanych sytuacji po odstawieniu produktów enzymy wątrobowe powróciły po pewnym czasie do normalnego poziomu [19–21].

Mając na uwadze przytoczone publikacje naukowe, zasadne jest zachowanie dużej dozy ostrożności w przypadku stosowania produktów ziołowych, w tym preparatów aloesowych nie tylko u dzieci, kobiet w ciąży i karmiących piersią oraz osób starszych, lecz w całej populacji, mogą się one bowiem okazać potencjalnym czynnikiem wywołującym ostre uszkodzenie wątroby.

Mateusz Durbas
Magister dietetyki o specjalności dietetyka kliniczna, szkoleniowiec, autor setek artykułów na temat żywienia i suplementacji w branżowych czasopismach oraz chętnie odwiedzanych przez entuzjastów zdrowego stylu życia portalach internetowych. Pasjonuje się szczególnie dietetyką kliniczną i sportową.
Współpracuje na co dzień ze swoimi podopiecznymi w poradni dietetycznej zlokalizowanej w śródmieściu Krakowa, jak również regularnie prowadzi konsultacje żywieniowe w formie online.
Otwarty umysł, który uwielbia zgłębiać wiedzę z dziedziny żywienia, medycyny i psychologii.
Miłośnik modelu diety śródziemnomorskiej, ćwiczeń siłowych, gimnastycznych i stretchingowych, leśnych wędrówek oraz trekkingu górskiego. Codziennie praktykuje trening uważności i metody terapii poznawczej, ponieważ ma świadomość, że ćwiczyć warto nie tylko ciało, lecz również umysł.

Piśmiennictwo

1. Ulbricht C., Armstrong J., Basch E. i wsp.: An evidence-based systematic review of Aloe vera by the natural standard research collaboration. J. Herb. Pharmacother. 2007; 7 (3–4): 279–323. doi: 10.1080/15228940802153339.
2. Radha M.H., Laxmipriya N.P.: Evaluation of biological properties and clinical effectiveness of Aloe vera: A systematic review. J. Tradit. Complement. Med. 2014; 5 (1): 21–26. doi: 10.1016/j.jtcme.2014.10.006.
3. Cock I.E.: The Genus Aloe: Phytochemistry and Therapeutic Uses Including Treatments for Gastrointestinal Conditions and Chronic Inflammation. Prog. Drug Res. 2015; 70: 179–235. doi: 10.1007/978-3-0348-0927-6_6.
4. E. Cieślik., Turcza K.: Właściwości prozdrowotne aloesu zwyczajnego Aloe vera (L.) Webb. (Aloe barbadensis Mill.). Post Fitoter. 2015; (16) 2: 117–124.
5. Rodríguez Rodríguez E., Darias Martín J., Díaz Romero C.: Aloe vera as a functional ingredient in foods. Crit. Rev. Food Sci. Nutr. 2010; 50 (4): 305–326. doi: 10.1080/10408390802544454.
6. Sierra-García G.D., Castro-Ríos R., González-Horta A. i wsp.: Acemannan, an extracted polysaccharide from Aloe vera: A literature review. Nat. Prod. Commun. 2014; 9 (8): 1217–1221.
7. Dhingra K.: Aloe vera herbal dentifrices for plaque and gingivitis control: a systematic review. Oral Dis. 2014; 20 (3): 254–267. doi: 10.1111/odi.12113.
8. Safiaghdam H., Oveissi V., Bahramsoltani R. i wsp.: Medicinal plants for gingivitis: a review of clinical trials. Iran J. Basic ed.. Sci. 2018; 21 (10): 978–991. doi: 10.22038/IJBMS.2018.31997.7690.
9. Al-Maweri S.A., Nassani M.Z., Alaizari N. i wsp.: Efficacy of aloe vera mouthwash versus chlorhexidine on plaque and gingivitis. A systematic review. Int. J. Dent. Hyg. 2019 Mar 4. doi: 10.1111/idh.12393.
10. Maenthaisong R., Chaiyakunapruk N., Niruntraporn S., Kongkaew C.: The efficacy of aloe vera used for burn wound healing: a systematic review. Burns. 2007; 33 (6): 713–718. doi: 10.1016/j.burns.2006.10.384.
11. Dat A.D., Poon F., Pham K.B., Doust J.: Aloe vera for treating acute and chronic wounds. Cochrane Database Syst Rev. 2012 Feb 15; (2): CD008762. doi: 10.1002/14651858.CD008762.pub2.
12. Hekmatpou D., Mehrabi F., Rahzani K., Aminiyan A.: The Effect of Aloe Vera Clinical Trials on Prevention and Healing of Skin Wound: A Systematic Review. Iran J. ed.. Sci. 2019; 44 (1): 1–9.
13. Hong S.W., Chun J., Park S. i wsp.: Aloe vera Is Effective and Safe in Short-term Treatment of Irritable Bowel Syndrome: A Systematic Review and Meta-analysis. J. Neurogastroenterol. Motil. 2018; 24 (4): 528–535. doi: 10.5056/jnm18077.
14. Samarh S.N., Khalaf N.A., Hajhamad M.M.: Evidence based medical use of aloe vera extracts, short review of literature. Int. J. Res. ed.. Sci. 2017; 5 (10): 4198–4202. doi: 10.18203/2320-6012.ijrms20174547.
15. Boudreau M.D., Mellick P.W., Olson G.R. i wsp.: Clear evidence of carcinogenic activity by a whole-leaf extract of Aloe barbadensis miller (aloe vera) in F344/N rats. Toxicol. Sci. 2013; 131 (1): 26–39. doi: 10.1093/toxsci/kfs275.
16. Boudreau M.D., Beland F.A., Nichols J.A., Pogribna M.: Toxicology and carcinogenesis studies of a nondecolorized [corrected] whole leaf extract of Aloe barbadensis Miller (Aloe vera) in F344/N rats and B6C3F1 mice (drinking water study). Natl. Toxicol. Program Tech. Rep. Ser. 2013; (577): 1–266.
17. Guo X., Mei N.: Aloe vera: A review of toxicity and adverse clinical effects. J. Environ Sci. Health C Environ. Carcinog. Ecotoxicol. Rev. 2016; 34 (2): 77–96. doi: 10.1080/10590501.2016.1166826.
18. Boudreau M.D., Beland F.A.: An evaluation of the biological and toxicological properties of Aloe barbadensis (miller), Aloe vera. J. Environ. Sci. Health C Environ. Carcinog. Ecotoxicol. Rev. 2006; 24 (1): 103–154. doi: 10.1080/10590500600614303.
19. Yang H.N., Kim D.J., Kim Y.M. i wsp.: Aloe-induced toxic hepatitis. J. Korean. ed.. Sci. 2010; 25 (3): 492–495. doi: 10.3346/jkms.2010.25.3.492.
20. Lee J., Lee M.S., Nam K.W.: Acute toxic hepatitis caused by an aloe vera preparation in a young patient: a case report with a literature review. Korean. J. Gastroenterol. 2014; 64 (1): 54–58. doi: 10.4166/kjg.2014.64.1.54.
21. Parlati L., Voican C.S., Perlemuter K., Perlemuter G.: Aloe vera-induced acute liver injury: A case report and literature review. Clin. Res. Hepatol. Gastroenterol. 2017; 41 (4): e39-e42. doi: 10.1016/j.clinre.2016.10.002.
15.07.2019
Zobacz także
  • Imbir – właściwości lecznicze, zdrowotne działanie imbiru
  • Zielona herbata
  • Nasiona chia
  • Oliwa z oliwek
  • Spirulina
  • Kurkumina i jej prozdrowotne działanie
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta