×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Urazy oka (mechaniczne urazy gałki ocznej)

prof. dr hab. Zbigniew Zagórski
Ośrodek Chirurgii Oka Prof. Zbigniewa Zagórskiego, Nałęczów

Co to jest i jakie są przyczyny?

Urazami oka nazywamy uszkodzenia tkanek oka wskutek działania czynników zewnętrznych: mechanicznych, chemicznych, termicznych, promieniowania elektromagnetycznego itd. W tym rozdziale zajmiemy się mechanicznymi urazami gałki ocznej.

Urazy mechaniczne dzieli się na zamknięte i otwarte.

Urazy zamknięte to stłuczenia oraz rany warstwowe (niepełnej grubości), a także najczęstsze powierzchowne ubytki nabłonka rogówki (erozje).

Erozja rogówki
Ryc. Erozja rogówki – obraz po wybarwieniu rogówki roztworem fluoresceiny w białym (A) i niebieskim (B) świetle lampy szczelinowej

Do urazów otwartych zalicza się:

  • pęknięcia gałki (po urazie tępym),
  • rany penetrujące gałkę oczną (rana wlotowa i wylotowa są w tym samym miejscu),
  • rany perforujące gałkę oczną (rana wlotowa i wylotowa są w różnych miejscach) oraz
  • ciała obce wewnątrzgałkowe.

Jak często występuje?

Do drobnych urazów oka (ciała obce pod powieką i w rogówce, erozje nabłonka rogówki) dochodzi często i są one jedną z głównych przyczyn zgłaszania się na ostry dyżur okulistyczny.

Z kolei poważne urazy (zranienia penetrujące gałkę oczną, pęknięcia gałki ocznej, ciała obce wewnątrzgałkowe, oparzenia chemiczne) zdarzają się znacznie rzadziej, jednak są bardzo groźne i nierzadko prowadzą do utraty widzenia lub gałki ocznej. W Polsce nie ma dokładnych statystyk urazów oka. W Stanach Zjednoczonych dochodzi rocznie do ponad 2 milionów urazów, z czego kilkadziesiąt tysięcy określa się jako poważne. W różnych krajach liczba ciężkich urazów na 100 tys. mieszkańców waha się od kilku do kilkunastu rocznie.

Jak się objawia?

Objawy są różne i zależą od rodzaju i ciężkości urazu. Charakterystyczne, iż ciężkość urazu jest odwrotnie proporcjonalna do występującego przy nim bólu. Nawet drobne i z reguły szybko gojące się uszkodzenia nabłonka rogówki (erozja rogówki) powodują silny ból. Z kolei poważne urazy, np. związane z penetracją i perforacją gałki ocznej, mogą wywoływać łagodniejsze objawy bólowe, ale stanowią zagrożenie dla integralności gałki ocznej i prowadzą do całkowitej utraty widzenia. Jednak przy właściwym postępowaniu, nawet w przypadku braku poczucia światła, istnieje szansa uratowania nie tylko oka, ale także umożliwiającego funkcjonowanie widzenia.

Częstym objawem poważnych urazów są krwotoki zarówno podspojówkowe (zob. Wylew podspojówkowy), jak i do komory przedniej (zob. Krwistek) i ciała szklistego. Może też dochodzić do wypadnięcia tkanek (zwłaszcza tęczówki i ciała szklistego, ale także soczewki i siatkówki) na zewnątrz gałki ocznej. Objawem urazu otwartego często jest niskie ciśnienie wewnątrzgałkowe, ale po zasklepieniu rany ciśnienie może się podwyższyć i prowadzić do jaskry wtórnej.

Możliwymi następstwami poważnych urazów gałki ocznej są: zmętnienia i zniekształcenia rogówki, zaćma urazowa (zob. Zaćma), jaskra wtórna (zob. Jaskra), krwotoki do ciała szklistego, odwarstwienie siatkówki (zob. Odwarstwienie siatkówki) lub witreoretinopatia proliferacyjna. Ta ostatnia jest jednym z najpoważniejszych powikłań i może prowadzić do odwarstwienia siatkówki, hipotonii i zaniku gałki ocznej.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

Jeśli uraz powoduje objawy bólowe, zaczerwienienie gałki ocznej lub pogorszenie widzenia, trzeba niezwłocznie zgłosić się do okulisty. Przy poważnych urazach należy natychmiast udać się do szpitala z oddziałem okulistycznym.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Po zebraniu wywiadu lekarz dokonuje oględzin oka, a następnie bada je w lampie szczelinowej. Ważna jest również ocena ostrości wzroku oraz ciśnienia wewnątrzgałkowego. Przy powierzchownych urazach rogówki (erozje) zakres ubytku ocenia się, po zabarwieniu fluoresceiną (zob. Barwienie powierzchni oka fluoresceiną, różem bengalskim lub zielenią lizaminową), w świetle niebieskim – obszar ubytku nabłonka będzie się barwił na zielono wskutek nagromadzenia w nim barwnika. Lekarz zawsze musi odwrócić i zbadać wewnętrzną stronę powieki górnej i dolnej, przyczyną uszkodzenia może być bowiem tkwiące pod powieką ciało obce, które trzeba usunąć. Postępowanie z ciałami obcymi rogówki zostało omówione w rozdziale o ciałach obcych.

Przy poważnych urazach koniecznie należy wykonać badania dodatkowe, zwłaszcza obrazowanie gałki ocznej. Istotne jest wykluczenie (lub potwierdzenie) obecności ciała obcego wewnątrz oka lub oczodołu. W tym celu wykonuje się zdjęcie RTG lub tomografię komputerową (TK), a także badanie ultrasonograficzne (USG), w którym można wykryć ciała obce niewidoczne w badaniach rentgenowskich (zob. RTG oczodołu, Tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny w okulistyce oraz Ultrasonografia w prezentacji B). Badanie USG jest też bardzo ważne dla oceny stanu ciała szklistego (krwotok) i siatkówki (odwarstwienie).

Jakie są sposoby leczenia?

Leczenie urazów powierzchownych (erozji) polega na stosowaniu kropli lub maści z antybiotykiem, a zmiany obserwuje się do czasu ich całkowitego wygojenia. Większość erozji ulega regeneracji w ciągu 48 godzin. Czas ten wydłuża się u chorych na cukrzycę lub z zespołem suchego oka. Przy urazie, który spowodował materiał roślinny lub podrapanie przez zwierzę, istnieje niebezpieczeństwo zakażenia, dlatego też kontrolne wizyty u okulisty są konieczne do czasu całkowitego wygojenia się erozji. Oka nie trzeba zaklejać opatrunkiem, gdyż może to wydłużyć czas leczenia.

Powierzchowne zranienia spojówki zwykle nie wymagają szycia chirurgicznego, ale trzeba upewnić się, czy nie maskują one zranienia twardówki. Warstwowe rany rogówki mogą być albo zszyte, jeśli przyleganie brzegów nie jest optymalna, albo pozostawione do obserwacji. Można też założyć opatrunkową soczewkę kontaktową.

Przy stłuczeniu gałki ocznej, o ile nie pękła, może powstać krwotok do komory przedniej, uszkodzenie kąta przesączania, zaćma urazowa, uszkodzenie siatkówki lub krwotok do ciała szklistego. Początkowo wskazane jest zwykle leczenie zachowawcze. Jednak pacjentów z krwotokiem do ciała szklistego powinno się kwalifikować do witrektomii wcześniej, aby móc ocenić i ewentualnie leczyć uszkodzenia siatkówki. Może być też wskazane leczenie operacyjne zaćmy, a w przypadku nieskuteczności leczenia zachowawczego – także jaskry wtórnej.

Rany rogówki pełnej grubości zwykle wymagają zszycia, chyba że są absolutnie wodoszczelne i nie zaburzają krzywizny rogówki. Przy większych ranach rogówki, zwłaszcza jeśli towarzyszy im wypadnięcie tęczówki, konieczna jest odpowiednio przeprowadzona rekonstrukcja, gdyż nieoptymalnie zszyta rana pozostawia trwałe negatywne skutki, pogarszające widzenie. W przeciwieństwie do dawniejszych standardów, w ostatnich latach zaleca się zakładanie szwów rogówkowych pełnej grubości, w odpowiedniej kolejności oraz o odpowiednim napięciu. Nie tylko przyspiesza to właściwe gojenie rany oraz odzyskanie przejrzystości rogówki, ale również zapewnia zachowanie naturalnej krzywizny. Szycie ran z towarzyszącym wypadnięciem tęczówki wymaga zastosowania właściwej techniki, aby nie wytworzyły się zrosty tęczówki z rogówką (leucoma adhaerens), co przy nieoptymalnej technice występuje często.

Urazy otwarte przedniego i tylnego odcinka są największym wyzwaniem dla chirurga i wymagają wielkiego doświadczenia zarówno w chirurgii rogówki, jak i witrektomii. Dlatego niewiele jest ośrodków, w których można optymalnie leczyć ciężkie urazy oka. Możliwość kompleksowego leczenia przedniego i tylnego odcinka oka podczas pierwotnej operacji występuje rzadko. Po zszyciu ran rogówki i/lub twardówki chory jest zazwyczaj kierowany na operację tylnego odcinka (witrektomia). Trzeba pamiętać, że optymalny czas przeprowadzenia witrektomii obejmuje okres 4–7 dni od powstania urazu. Stąd lekarz prowadzący powinien zapewnić choremu transport i przyjęcie do ośrodka, gdzie takie operacje można przeprowadzić. Opinie, zgodnie z którymi po ciężkim urazie chory nie może podróżować i powinien leżeć w łóżku, są archaiczne. Jeśli lekarz wyraża takie stanowisko i jeśli odpowiednia pomoc nie może być udzielona na miejscu, chory powinien domagać się wczesnej konsultacji w wyspecjalizowanym ośrodku. Nieprzestrzeganie tych reguł prowadzi często do nieodwracalnych zmian i utraty widzenia, a nawet oka. Bez zasięgnięcia konsultacji u specjalisty od urazów oka chory nie powinien zgadzać się na usunięcie gałki ocznej. Nawet jeśli używa się argumentu, że taki zabieg zapobiega wystąpieniu zapalenia współczulnego w drugim, zdrowym oku. Jest to zapalenie błony naczyniowej drugiego oka wywołane reakcją immunologiczną na antygeny z oka zranionego. W przeszłości zbyt pochopnie usuwano zranione gałki oczne, które obecnie, przy stosowaniu optymalnych technik, można uratować, nawet jeśli zaraz po urazie w oku nie ma poczucia światła. Wprawdzie istnieje ryzyko zapalenia współczulnego, ale jest ono minimalne i w większości przypadków może być skutecznie leczone.

Leczenie po ciężkich urazach może trwać bardzo długo i wymagać wielu operacji naprawczych i rekonstrukcyjnych oraz intensywnego leczenia farmakologicznego. Głównym zagrożeniem leczenia są powikłania oraz nieuzyskanie dobrego wyniku. Ryzyko takie jest znacznie większe, jeśli operacje przeprowadzają chirurdzy niemający odpowiedniego doświadczenia w leczeniu poważnych urazów oka.

W przypadku zanieczyszczonych ran, w których istnieje ryzyko wystąpienia tężca, osobom niemającym aktualnych szczepień należy podać antytoksynę.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Przy poważnych urazach całkowite wyleczenie zwykle nie jest możliwe. Istnieją metody oceny rokowania po urazie w zależności od szeregu czynników (odpowiednie informacje można uzyskać w ośrodkach specjalizujących się w urazach). Końcowa ostrość wzroku może wahać się od zupełnej ślepoty do pełnej ostrości wzroku. Jednak warto pamiętać, że nawet w około 50% oczu, w których bezpośrednio po urazie nie ma poczucia światła, można uratować gałkę oczną i uzyskać widzenie umożliwiające funkcjonowanie. W większości wypadków powrót do normalnej aktywności jest możliwy, ale zależy od końcowej ostrości wzroku (np. wymagania zawodowe).

Co trzeba robić po zakończeniu leczenie?

Po zakończeniu leczenia należy się zgłaszać na okresowe kontrole według ustaleń lekarza, aktywność fizyczna powinna być dostosowana do stanu oka. Jeśli pojawią się dolegliwości (zaczerwienienie, pogorszenie widzenia, ból), należy niezwłocznie zgłosić się do okulisty.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Profilaktyka urazów ma fundamentalne znaczenie. Przyczyniają się do niej odpowiednie regulacje prawne. Stosowanie okularów ochronnych zmniejszyło radykalnie odsetek wypadków w pracy. Pasy bezpieczeństwa wpłynęły na spadek liczby i ciężkości urazów komunikacyjnych. Stosowanie kasków i masek chroniących twarz przy uprawianiu sportu również znacznie ogranicza liczbę urazów oka. Wskazany jest też zdrowy rozsądek i ostrożność przy obserwowaniu lub odpalaniu ogni sztucznych lub petard, otwieraniu butelek szampana (korek osiąga prędkość 160 km/godz.) oraz we wszystkich sytuacjach o dużym ryzyku powstania urazu oka.

21.10.2015
Zobacz także
  • Ciała obce w oku
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta