×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zapalenie rogówki

prof. zw. dr hab.n. med Edward Wylęgała
Oddział Kliniczny Okulistyki II Wydziału Lekarskiego z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym w Zabrzu
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Co to jest i jakie są przyczyny?

Zapalenie rogówki (łac. keratitis, ang. keratitis) wywołują drobnoustroje chorobotwórcze (bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki), które wnikają w jej obręb. Powstają wówczas nacieki zapalne powodujące utratę jej przeźroczystości. Stan zapalny rogówki może być również związany z obecnością antygenu alergizującego lub uszkodzeniem unerwienia rogówki. Wyróżnia się dwie postacie zapalenia rogówki: niewrzodziejącą i wrzodziejącą. W pierwszej z nich nabłonek rogówki nie jest uszkodzony, w drugiej dochodzi do jego uszkodzenia.

Najczęstszą przyczyną zapalenia rogówki jest przerwanie ciągłości nabłonka rogówki (zob. Urazy oka), noszenie soczewek kontaktowych, zaburzenia w składzie i wydzielaniu filmu łzowego (zob. Zespół suchego oka), stosowanie zakażonych leków okulistycznych, niedomykalność powiek, niedobory odpornościowe organizmu.

Jak często występuje?

Częstość zapalenia rogówki jest zależna od przyczyny (etiologii). Można przyjąć, że 85% zapaleń ma pochodzenie bakteryjne, 10% wirusowe, 2% grzybicze, 2% alergiczne, 1% neurotroficzne i pierwotniakowe.

Jak się objawia?

Zapalenie rogówki charakteryzuje się bólem (zob. Ostry ból oka), światłowstrętem i obniżeniem ostrości wzroku. Oko jest czerwone (zob. Zaczerwienienie oka) i tkliwe, powieki są obrzęknięte i najczęściej pojawia się wydzielina śluzowo-ropna w worku spojówkowym (zob. Wydzielina w oku). Na rogówce widoczna jest biała lub szara plama, a cała powierzchnia staje się matowa. Proces zapalny może nieodwracalnie zniszczyć miąższ rogówki, prowadząc do jej ścieńczenia i powstania przepukliny błony Descemeta (histologiczna blaszka graniczna tylna rogówki), w konsekwencji czego rogówka może pęknąć. W zawansowanej postaci choroby może pojawić się ropa (ropostek, łac. hypopyon) w przedniej komorze oka (przestrzeń pomiędzy tylną powierzchnią rogówki a tęczówką); zob. Ropa w przedniej komorze oka (ropostek). Niekiedy rogówka staje się nieprzeźroczysta oraz unaczyniona.

Co robić w razie wystąpienia objawów?

W przypadku wystąpienia objawów konieczna jest wizyta u okulisty. Założenie opatrunku na powieki oraz zastosowanie ciemnych okularów ochronnych może przynieść ulgę na okres przed wizytą u okulisty.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Obraz kliniczny zapalania rogówki jest charakterystyczny, jednak rozstrzygnięcie właściwej przyczyny (etiologii) choroby może być trudne. W rozpoznaniu pomocny jest wywiad, wygląd zmiany oraz badania mikrobiologiczne.

Bakteryjne zapalenie występuje zwykle po uszkodzeniu nabłonka rogówki, chociaż niektóre bakterie powodują zapalenie, mimo że nie doszło do uszkodzenia nabłonka (np. Neisseria gonorrhoeae, Haemophilus influenzae). Ograniczone zmętnienie rogówki koloru białego wywołuje gronkowiec złocisty (Staphylococus aureus), a pałeczka ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa) martwicę całej rogówki z gęstą wydzieliną śluzowo-ropną.

Wirusowe zapalenie może dotyczyć pacjentów z obniżoną odpornością. Jest ono wywołane przez adenowirusy lub wirusy Herpes. Zapalenie nagminne rogówki i spojówki (keratoconiunctivitis epidemica) wywołane adenowirusami typ 8, 19 lub 37 charakteryzuje się wystąpieniem objawów prodromalnych (poprzedzających): złego samopoczucia, bólów głowy i powiększenia węzłów chłonnych przyusznych (zob. Wirusowe zapalenia spojówek). Początkowo zajęta jest spojówka, która przyjmuje bardzo intensywny czerwony kolor, przy czym mogą nawet wystąpić krwawe wybroczyny. Po kilku dniach na rogówce pojawiają się liczne koliste zmętnienia (średnicy 1 mm), które powodują upośledzenie widzenia (rozpraszanie światła). Spojówka zdrowieje szybko (około tygodnia), jednak objawy rogówkowe mogą trwać wiele miesięcy. Półpasiec oczny (Herpes zoster ophthalmicus) to wirusowe zapalenie rogówki, które ma postać punktowatych, pieniążkowatych ubytków nabłonka rogówki (zob. Zapalenie spojówek w przebiegu półpaśca lub ospy wietrznej). Towarzyszy im obecność pęcherzyków na skórze na obszarze unerwienia gałęzi ocznej nerwu trójdzielnego (powieki, nos, czoło). Wirusowe zapalenie rogówki wywołane wirusem opryszczki typ I (keratitis herpetica) powoduje charakterystyczne ubytki nabłonka rogówki w kształcie drzewka lub głębokie zapalenie tarczowatemiąższowe zapalenie martwicze (zob. Opryszczkowe zapalenie spojówek).

Zakażenie grzybicze rogówki (keratomycosis) ma obraz kraterowatego białoszarego owrzodzenia z suchym centralnym dnem oraz puszystymi białymi strzępkami. Związane jest często z kontaktem rogówki z drewnem (np. uraz podczas pracy na roli) lub zakażonymi płynami pielęgnacyjnymi do soczewek kontaktowych.

Pierwotniakowe zapalenie rogówki (keratitis Acanthamoeba) wiąże się z noszeniem soczewek kontaktowych. Charakteryzuje się silnym bólem po potarciu ręką powiek oraz występowaniem pierścieniowatego przymglenia rogówki.

Głębokie zapalenie rogówki może występować w kile, gruźlicy, brucelozie. Soczewkowaty w kształcie ubytek nabłonka rogówki z zajęciem miąższu może wystąpić w zapaleniu porażennym rogówki (keratitis neroparlityca), np. w porażeniu nerwu twarzowego.

W diagnostyce wykonuje się dodatkowo przede wszystkim badania mikrobiologiczne. Istnieje możliwość hodowli bakterii. Znacznie trudniejsza jest hodowla grzybów i pierwotniaków, natomiast w praktyce klinicznej nie hoduje się wirusów. Preparat bezpośredni z odcisku rogówki lub zeskrobiny również umożliwia potwierdzenie rozpoznania (wykonuje się w przypadku bakterii, grzybów i pierwotniaków). W przypadku wyhodowania drobnoustrojów stosuje się chemioterapeutyk zgodnie z ich wrażliwością.

Pomocnymi badaniami dodatkowymi są: optyczna tomografia koherentna, mikroskopia konfokalna, ultrasonografia (zob. Ultrabiomikroskopia) i zdjęcie rogówki w biomikroskopie (zob. Badanie w lampie szczelinowej [biomikroskopia]).

Jakie są sposoby leczenia?

Leczenie obejmuje stosowanie miejscowo, a w wyjątkowych przypadkach ogólnie, chemioterapeutyków. Jeśli dodatkowo ma miejsce proces (komponent) immunologiczny, stosuje się kortykosteroidy. Przy odczynie ze strony ciała rzęskowego (przekrwienie oka i formowanie się zrostów tęczówkowych) konieczne jest włączenie kropli rozszerzających źrenicę (mydriatyków), np. atropiny; zob. Zapalenie błony naczyniowej oka oraz Zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej.

W bakteryjnym zapaleniu rogówki stosuje się początkowo chemioterapeutyk (fluorochinolony, np. cyprofloksacyna), a jeśli nie ma poprawy, konieczne jest wykonanie wymazu i zastosowanie antybiotyku zgodnie z antybiogramem.

Epidemiczne (nagminne) zapalenie spojówki i rogówki leczy się jedynie objawowo (krople nawilżające, antybiotyki), ponieważ nie opracowano jeszcze leku hamującego replikację (namnażanie się) adenowirusów. Zapalenie wirusowe z grupy Herpes leczy się maścią oczną (np. acyklowir, gancyklowir), a w ciężkich przypadkach klinicznych podaje się doustnie acyklowir.

W grzybiczym zapaleniu rogówki stosuje się leki przeciwgrzybicze w postaci kropli, maści oraz leków do podawania ogólnego (np. natamycna, amfoterycyna B, flucytozyna).

Pierwotniakowe zapalenie rogówki leczy się maścią z propamidyny oraz kroplami biguanidu poliheksametylenowego.

W ciężkich postaciach zapalenia rogówki z zajęciem miąższu może dojść do pęknięcia rogówki i konieczności wykonania przeszczepienia rogówki „na gorąco”, to znaczy w trybie natychmiastowym. Również centralne blizny rogówki, które upośledzają ostrość wzroku, mogą wymagać przeszczepienia rogówki po ustąpienie procesu zapalnego. Brak postępów leczenia przy zajęciu całej rogówki procesem chorobowym może być wskazaniem do terapeutycznego przeszczepienia rogówki.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Powierzchowne zapalenie rogówki (niewrzodziejące) przy prawidłowym leczeniu nie prowadzi do powstawania blizn, natomiast wrzodziejące postaci zawsze się goją, pozostawiając po sobie blizny. Jeżeli blizna mieści się w centrum rogówki, może upośledzać ostrość wzroku. Trzeba jednak zrobić wszystko, aby nie było konieczne wykonywanie przeszczepu rogówki, który w takiej sytuacji klinicznej zawsze może dać wiele niepożądanych reakcji.

Co trzeba zrobić po zakończeniu leczenia?

Po zakończeniu leczenia trzeba okresowo (raz na kwartał) zgłaszać się na badanie kontrolne do okulisty. Szczególnie należy zwracać uwagę na objawy oczne przy stanach osłabienia organizmu (zakażenia organizmu), ponieważ może dojść do ponownego stanu zapalnego rogówki.

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

W celu uniknięcia zachorowania należy stosować okulary ochronne przy wszelkiego rodzaju pracach mogących spowodować uraz rogówki. W przypadku noszenia soczewek kontaktowych należy stosować płyny pielęgnujące zgodnie z zaleceniami lekarza. Należy unikać snu w soczewkach kontaktowych oraz zachować zasady higieny (mycie rąk) przy zakładaniu soczewek. W przypadku wystąpienia epidemicznego (nagminnego) zapalenia spojówek i rogówki należy unikać kontaktu z osobami narażonymi (przedszkola, gabinety lekarskie) i bezwzględnie używać osobnych ręczników kąpielowych (możliwość zakażenia przez kontakt). Jeżeli jest upośledzona funkcja wydzielania łez, należy nawilżać oczy sztucznymi łzami oraz nosić okulary ochronne (a w ciężkich przypadkach całkowitego braku wydzielania nawet gogle).

29.09.2015
Wybrane treści dla Ciebie
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta