Pytanie nadesłane do redakcji
Jak monitorować efekt leczenia bólu przewlekłego w trakcie kolejnych wizyt za pomocą np. skali VAS – czy pacjent powinien wiedzieć, jaki był jego poprzedni ”wynik”, czy za każdym razem należy określać go na nowo? Korzyści i ograniczenia płynące z obu praktyk wydają się oczywiste, ale czy istnieją oficjalne zalecenia, które wskazują, jakie postępowanie pozwala pacjentowi dokładniej określić rzeczywisty poziom bólu i dzięki temu uzyskać lepsze efekty leczenia? Czy w dłuższej perspektywie jest to użyteczne, czy może zupełnie nie ma znaczenia?
Odpowiedziała
dr hab. n. med. Anna Przeklasa-Muszyńska
Zakład Badania i Leczenia Bólu Katedry Anestezjologii i Intensywnej Terapii UJCM, Kraków
Ocenę bólu należy przeprowadzić w trakcie pierwszej wizyty i powtarzać ją w celu określenia zmian w dolegliwościach, skuteczności zaproponowanej terapii lub przeciwnie – braku jej skuteczności. Ponieważ ból jest doznaniem subiektywnym i wielowymiarowym, jego ocena w głównej mierze opiera się na informacjach uzyskiwanych od pacjenta. W ocenie nasilenia bólu zarówno ostrego, jak i przewlekłego najczęściej wykorzystywane są jednowymiarowe skale, które pozwalają na szybkie oszacowanie jego natężenia.
Najczęściej stosuje się następujące skale: numeryczne, słowne, wzrokowo-analogowe i obrazkowe. Skala numeryczna (numerical rating scale – NRS) – łatwa w zastosowaniu i rozumiana przez większość pacjentów – w porównaniu z innymi skalami charakteryzuje się znaczną czułością i rzetelnością. Może być przedstawiana w formie graficznej lub słownej (liczby 0–10). Ze względu na łatwość używania jest najczęściej stosowana w ocenie zarówno bólu przewlekłego, jak i ostrego. W przypadku zastosowania skali wzrokowo-analogowej (visual analogue scale – VAS) należy poprosić pacjenta o zaznaczenie stopnia nasilenia bólu na odcinku długości 10 cm. Wynik uzyskuje się w centymetrach i milimetrach. W porównaniu ze skalą numeryczną dla około 10% chorych nie jest ona zrozumiała i nie potrafią wybrać odpowiedniego dla siebie punktu na linii.
Oceniając zmiany w nasileniu bólu i efektywność stosowanego leczenia, przy każdym kolejnym badaniu należy korzystać z tej samej skali. Informacje uzyskane od pacjenta mogą być bardziej wiarygodne, jeśli pacjent przedstawia na kolejnej wizycie swoje obecne subiektywne doznanie. Możliwość wglądu w poprzedni wynik można uznać za sugerowanie odpowiedzi. Wynik z poprzedniej wizyty przedstawia się pacjentowi po dokonaniu aktualnej oceny. Jest to zarówno dla pacjenta, jak i lekarza możliwość oceny skuteczności leczenia.
Należy także pamiętać, że w całościowej ocenie bólu trzeba uwzględnić nie tylko jego natężenie, ale także wpływ bólu na jakość życia (sen, samopoczucie, ogólną sprawność).