Przetrwały ból pooperacyjny to patologiczny, przewlekły ból utrzymujący się po operacji pomimo wygojenia się tkanek.
Kryteria rozpoznania przetrwałego bólu pooperacyjnego zaproponowane przez Wernera i Kongsgaarda w 2014 roku obejmują ból:
- rozwijający się lub nasilający po procedurze chirurgicznej
- trwający przynajmniej 3–6 miesięcy i znacznie wpływający na jakość życia
- stanowiący kontynuację ostrego bólu pooperacyjnego lub rozwijający się po okresie bezbólowym
- zlokalizowany w miejscu operowanym, zgodnie z zakresem unerwienia nerwu w miejscu operowanym lub rzutujący się dermatomalnie (po zabiegu w obrębie tkanek głębokich lub trzewnych)
- którego inne przyczyny zostały wykluczone (np. nawrót nowotworu, miejscowy stan zapalny).
Najczęściej występujące rodzaje przetrwałego bólu pooperacyjnego; ból po:
- amputacji
- torakotomii
- mastektomii
- cholecystektomii
- nieskutecznej operacji kręgosłupa z powodu dyskopatii
- histerektomii
- operacjach przepukliny pachwinowej
- alloplastyce stawu biodrowego.
Czynniki wpływające na rozwój przetrwałego bólu pooperacyjnego:
- związane z pacjentem:
młodszy wiek, płeć żeńska, czynniki genetyczne, czynniki psychiczne, depresja, lęk, katastrofizowanie, nasilenie bólu przedoperacyjnego, stres, brak wsparcia socjalnego - związane z zabiegiem operacyjnym:
rodzaj znieczulenia, stopień uszkodzenia tkanek, anatomiczne miejsce operacji, czas trwania zabiegu, technika zabiegu (laparoskopowa vs otwarta), okołooperacyjne uszkodzenie nerwów - związane z leczeniem:
nasilenie bólu pooperacyjnego, rodzaj analgezji okołooperacyjnej, następowa radio- lub chemioterapia.
Przetrwały ból pooperacyjny najczęściej ma charakter bólu neuropatycznego, ale wraz z czasem jego trwania może wystąpić jego komponent ośrodkowy, funkcjonalny.
Metody zapobiegania:
- precyzyjna, oszczędzająca, małoinwazyjna technika chirurgiczna
- w przypadku zabiegów w obrębie klatki piersiowej – techniki oszczędzające n. międzyżebrowe i n. międzyżebrowo-ramienny
- okołooperacyjne postępowanie anestezjologiczne; potwierdzono skuteczność metod, do których należą:
o znieczulenie zewnątrzoponowe
o blokady n. obwodowych
o ciągła infiltracja rany pooperacyjnej
o dożylne wlewy lidokainy - jakość uśmierzania bólu ostrego:
o analgetyki nieopioidowe, opioidy
o COX-2 inhibitory, GKS, gabapentynoidy, ketamina, deksmedetomidyna – dotychczas nie udowodniono jednoznacznych korzyści z okołooperacyjnego podawania tych leków w prewencji przetrwałego bólu pooperacyjnego.
Leczenie:
- wielokierunkowe z uwzględnieniem metod psychologicznych
- uwzględniające mechanizm i nasilenie bólu.