Chondrokalcynoza, w której kryształy dwuwodnego pirofosforanu wapniowego odkładają się w chrząstce szklistej i włóknistej, przebiega bezobjawowo (zmiany widoczne na zdjęciu RTG) lub występuje w postaci ostrego zapalenia stawów indukowanego kryształami (dna rzekoma) czy przewlekłej artropatii. Częstość występowania objawów chondrokalcynozy zwiększa się z wiekiem do niemal 33% chorych po 75. rż., u których stwierdza się radiologiczne objawy chondrokalcynozy stawów kolanowych.
Niektóre choroby metaboliczne, np. nadczynność przytarczyc, hemochromatoza, obniżenie stężenia fosforu i magnezu we krwi i prawdopodobnie niedoczynność tarczycy, wtórnie prowadzą do rozwoju chondrokalcynozy. Napad dny rzekomej może wystąpić w każdej z tych chorób, podobnie jak i u zdrowej osoby w starszym wieku. W hemochromatozie dochodzi nie tylko do chondrokalcynozy i dny rzekomej, ale również do przewlekłych zmian destrukcyjnych stawów. Mniej przekonujące są dane świadczące o współwystępowaniu chondrokalcynozy z dną stawową, cukrzycą, chorobą Wilsona i ochronozą.
Kryształy pirofosforanu wapnia tworzą się w przypadku podwyższenia stężenia wapnia lub fosforanów nieorganicznych. Stężenie pirofosforanów w płynie stawowym jest podwyższone u chorych z nadczynnością przytarczyc, hemochromatozą i obniżonym stężeniem magnezu. Odkładanie się kryształów pirofosforanu wapnia w chrząstce w nadczynności przytarczyc spowodowane jest nie tylko zwiększonym stężeniem pirofosforanów w płynie stawowym, ale również zwiększonym stężeniem wapnia. Wapń równie łatwo przechodzi do chrząstki, jak się z niej uwalnia. W przypadku hipokalcemii może dochodzić do uwalniania się z chrząstki kryształów pirofosforanu wapnia, które dostając się do jamy stawowej, wywołują ostry odczyn zapalny, czyli napad dny rzekomej (pseudodny).
Na zdjęciu RTG widoczne są punktowe i linijne zagęszczenia w chrząstce szklistej i włóknistej w obrębie stawów. W stawie kolanowym złogi pirofosforanu wapnia odkładają się w chrząstce stawowej, łąkotkach i torebce stawowej. Zmiany lokalizują się również w chrząstce włóknistej nadgarstka, spojenia łonowego, obrąbka panewkowego stawu biodrowego oraz pierścienia włóknistego krążków międzykręgowych.
W przypadku chondrokalcynozy zawsze należy oznaczyć stężenie wapnia, fosforu, fosfatazy zasadowej, magnezu i hormonów tarczycy. U mężczyzn poniżej 55. rż. należy wykluczyć hemochromatozę. Bezobjawowa chondrokalcynoza nie wymaga leczenia. Atak dny rzekomej, jak u opisanej chorej, leczy się za pomocą NSLPZ lub dostawowych wstrzyknięć glikokortykosteroidów.* Leczenie chorób metabolicznych wtórnie wywołujących chondrokalcynozę nie wpływa na odkładanie się kryształów pirofosforanu wapnia w stawach.
Zastosowanie NSLPZ u omawianej chorej spowodowało ustąpienie dolegliwości stawowych; stężenie wapnia we krwi powróciło do normy.
* W leczeniu napadów dny rzekomej stosuje się również kolchicynę (Meed S.D., Spilberg I.: Successful use of colchicine in acute polyarticular pseudogout. J. Rheumatol., 1981; 8: 689). Okazała się ona także przydatna w zapobieganiu napadom (Alvarellos A., Spilberg I.: Colchicine prophylaxis in pseudogout. J. Rheumatol., 1986;13: 804; Bowles C. Harrington T., Zinsmeister A.I., et al.: Colchicine prevents recurrent pseudogout: multicentral trial. Arthritis Rheum., 1986; 29 [suppl.]: s. 38).
Warto zapamiętać:
- Chondrokalcynoza polega na odkładaniu się kryształów dwuwodnego pirofosforanu wapniowego w chrząstce szklistej i włóknistej.
- Zapadalność na chondrokalcynozę wzrasta z wiekiem; chondrokalcynoza stawów kolanowych występuje u ponad 30% osób powyżej 75. rż.
- Chondrokalcynoza i napady dny rzekomej występują wtórnie do chorób metabolicznych: nadczynności przytarczyc, hemochromatozy, hipomagnezemii, hipofosfatemii i prawdopodobnie niedoczynności tarczycy.
- Badanie RTG w przypadku podejrzenia chondrokalcynozy obejmuje stawy kolanowe, miednicę ze spojeniem łonowym i stawami biodrowymi oraz nadgarstki i dłonie.
- Napad dny rzekomej po resekcji gruczolaka przytarczyc jest wynikiem przejściowej hipokalcemii, która powoduje uwalnianie się kryształów pirofosforanu wapnia z chrząstki stawowej i przechodzenie ich do płynu stawowego.