Postępowanie w fibromialgii – główne przesłania z najnowszych wytycznych

16.06.2017
Management of fibromyalgia: practical guides from recent evidence-based guidelines
Winfried Häuser, Jacob Ablin, Serge Perrot, Mary-Ann Fitzcharles
Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej, 2017; 127: 47–56

Tłumaczyła dr n. med. Aleksandra Tuchocka-Kaczmarek
Konsultował prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Samborski, Katedra Fizjoterapii, Reumatologii i Rehabilitacji, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu

Od Redakcji: W. Häuser i S. Perrot są współautorami najnowszych wytycznych EULAR dotyczących postępowania w fibromialgii. Jak cytować: Häuser W., Ablin J., Perrot S., Fitzcharles M.-A.: Postępowanie w fibromialgii – główne przesłania z najnowszych wytycznych. Med. Prakt., 2017; 3: 59–70

Skróty: FSQ – Fibromyalgia Survey Questionnaire, NSLPZ – niesteroidowe leki przeciwzapalne, PBU – przewlekły ból uogólniony, SSS (Symptom Severity Scale) – skala nasilenia objawów, WPI (Widespread Pain Index) – wskaźnik rozległości bólu

Streszczenie

Fibromialgia jest częstą i kosztowną chorobą, występującą u około 2% populacji ogólnej. Aktualne wytyczne, oparte na dowodach naukowych i uzgodnionej opinii ekspertów, opracowane w Kanadzie, Niemczech i Izraelu oraz przez Europejską Ligę do Walki z Chorobami Reumatycznymi (EULAR) mają na celu wsparcie lekarzy w kompleksowym postępowaniu diagnostycznym u pacjentów z przewlekłym bólem uogólnionym (PBU) oraz we wspólnym podejmowaniu przez lekarzy i pacjentów decyzji co do sposobu leczenia.
U każdego pacjenta z PBU podczas pierwszego kontaktu z lekarzem należy przeprowadzić pełne badanie podmiotowe i przedmiotowe oraz wykonać określone badania laboratoryjne (morfologia krwi oraz stężenia CRP, wapnia, kinazy kreatynowej, TSH i 25-OH-D3 w surowicy) w celu wykluczenia metabolicznych i zapalnych przyczyn PBU. Wykonanie jakichkolwiek dodatkowych badań laboratoryjnych i radiologicznych zależy od stwierdzenia „czerwonych flag” wskazujących na inną przyczynę dolegliwości. Rozpoznanie opiera się na wywiadzie ujawniającym charakterystyczny zespół objawów (PBU, sen nieprzynoszący odpoczynku, zmęczenie fizyczne i/lub psychiczne), których nie można przypisać innej chorobie.
Optymalne leczenie powinno się rozpoczynać edukacją pacjenta w zakresie aktualnej wiedzy na temat fibromialgii (w tym przekazanie informacji pisemnej). Leczenie należy prowadzić w sposób stopniowany, tak aby poprawić jakość życia związaną ze zdrowiem. Na wstępie należy zadbać o to, aby pacjenci aktywnie podejmowali czynności związane ze zdrowym stylem życia. Ćwiczenia aerobowe oraz wzmacniające siłę mięśniową powinny stanowić podstawę leczenia niefarmakologicznego.
Terapie poznawczo-behawioralne powinno się rozważać u chorych z zaburzeniami nastroju lub nieradzących sobie. Leczenie farmakologiczne jest zarezerwowane dla chorych z ciężkim bólem (duloksetyna, pregabalina, tramadol) lub z zaburzeniami snu (amitryptylina, cyklobenzapryna, pregabalina). U chorych z ciężką niesprawnością z powodu fibromialgii należy rozważyć złożone programy terapeutyczne.

Wprowadzenie

Fibromialgia jest chorobą częstą, generującą duże koszty i wzbudzającą kontrowersje.1 Częstość występowania zależy od przyjętych kryteriów rozpoznania i badanej populacji. W jednym z przeglądów piśmiennictwa średnią częstość występowania na świecie oszacowano na 2,7% (0,4–9,3%), ze średnią w obu Amerykach 3,1%, w Europie 2,5%, a w Azji 1,7%.2 Częstość występowania fibromialgii w Polsce nie jest znana. Choroba jest częstsza u kobiet niż u mężczyzn – 3:1 w badaniach epidemiologicznych,2 ale aż 8–10:1 w badaniach klinicznych.1
Ankiety przeprowadzone w USA3 i w Niemczech4 wykazały, że większość chorych stosuje bardzo różne metody leczenia farmakologicznego i niefarmakologicznego. Koszty związane z fibromialgią mogą być znaczne (z czego ponad 75% to koszty pośrednie wynikające z utraty zdolności do pracy) i rosną wraz z ciężkością choroby.5

Istota fibromialgii wciąż wzbudza dyskusje zarówno wśród badaczy, jak i praktykujących lekarzy. Postępy w neuroobrazowaniu czynnościowym w ostatnim 20-leciu, jak również wyniki innego rodzaju eksperymentów w dziedzinie fizjologii zwróciły uwagę na rolę ośrodkowej sensytyzacji (lub centralizacji bólu), tj. nasilonego przetwarzania bólu, jako głównego procesu patogenetycznego w fibromialgii (i pokrewnych zaburzeniach).6,7 Inne doniesienia natomiast wskazują na zaburzenia o charakterze bardziej obwodowym, ze zmianami odpowiadającymi neuropatii drobnych włókien nerwowych.8 W psychiatrii i medycynie psychosomatycznej objawy fibromialgii określa się jako czynnościowy zespół somatyczny lub zaburzenie somatyzacyjne.9 Niektórzy psychiatrzy kwestionują nawet wartość przypisywania konkretnemu pacjentowi diagnostycznej „etykietki”.10

W przypadku nakładania się objawów z innymi zespołami bólu przewlekłego obecnie używa się określenia „przewlekłe nakładające się zespoły bólowe” (chronic overlapping pain conditions – COPC) wprowadzonego przez Kongres USA i National Institutes of Health.11 Do chorób nakładających się z fibromialgią należą: choroby stawu skroniowo-żuchwowego, zespół jelita drażliwego, migrena przewlekła i napięciowy ból głowy oraz zespół bolesnego pęcherza.11 Co więcej, International Association for the Study of Pain wnioskowało o uznanie fibromialgii przede wszystkim za zespół bólowy.12 W ankiecie przeprowadzonej wśród europejskich lekarzy w 2008 roku stwierdzono niepewność dotyczącą rozpoznawania objawów fibromialgii, różnicowania jej z chorobami o podobnym obrazie klinicznym i planowania leczenia.13

W celu wypełnienia tej luki w postępowaniu w fibromialgii w ciągu ostatnich 5 lat opublikowano 4 wytyczne oparte na danych naukowych, mające ułatwić lekarzom właściwe rozpoznanie choroby oraz wspólne podejmowanie przez pacjentów i lekarzy decyzji co do wyboru metody leczenia.14-18
Celem niniejszego artykułu jest podsumowanie zaleceń dotyczących rozpoznawania fibromialgii zawartych w wytycznych opracowanych w Kanadzie,15 w Niemieczech16-17 i w Izraelu14 oraz zaleceń European League Against Rheumatism (EULAR) dotyczących postępowania w tej chorobie.18

Piśmiennictwo:

1. Häuser W., Ablin J., Fitzcharles M.A. et al.: Fibromyalgia. Nature Reviews Disease Primers, 2015; 1: 15 022
2. Queiroz L.P.: Worldwide epidemiology of fibromyalgia. Curr. Pain Head Rep., 2013; 17: 356
3. Bennett R.M., Jones J., Turk D.C. et al.: An internet survey of 2,596 people with fibromyalgia. BMC Musculoskelet. Disord., 2007; 8: 27
4. Häuser W., Jung E., Erbslöh-Möller B. et al.: The German fibromyalgia consumer reports – a cross-sectional survey. BMC Musculoskelet. Disord., 2012; 13: 74
5. Knight T., Schaefer C., Chandran A. et al.: Health-resource use and costs associated with fibromyalgia in France, Germany, and the United States. Clinicoecon. Outcomes Res., 2013; 5: 171–180
6. Clauw D.J.: Fibromyalgia: a clinical review. JAMA, 2014; 311: 1547–1555
7. Yunus M.B.: Central sensitivity syndromes: a new paradigm and group nosology for fibromyalgia and overlapping conditions, and the related issue of disease versus illness. Semin. Arthritis Rheum., 2008; 37: 339–352
8. Oaklander A.L., Herzog Z.D., Downs H.M. et al.: Objective evidence that small-fiber polyneuropathy underlies some illnesses currently labeled as fibromyalgia. Pain, 2013; 154: 2310–2316
9. Häuser W., Henningsen P.: Fibromyalgia syndrome – a somatoform disorder?. Eur. J. Pain, 2014; 18: 1052–1059
10. Baas C.: Fibromyalgia: an unhelpful diagnosis for patients and doctors. BMJ, 2014; 348: g2168
11. Chronic Pain Research Alliance. Impact of chronic overlapping pain conditions on public health and urgent need for safe and effective treatments. http://www.chronicpainresearch. org/public/CPRA_WhitePaper_2015-FINAL-Digital.pdf (Accessed October 20, 2016)
12. Treede R.D., Rief W., Barke A. et al.: A classification of chronic pain for ICD-11. Pain, 2015; 156: 1003–1007
13. Perrot S., Choy E., Petersel D. et al.: Survey of physician experiences and perceptions about the diagnosis and treatment of fibromyalgia. BMC Health Serv. Res., 2012; 12: 356
14. Ablin J.N., Amital H., Ehrenfeld M. et al.: [Guidelines for the diagnosis and treatment of the fibromyalgia syndrome]. Harefuah, 2013; 152: 742–747, 751, 750
15. Fitzcharles M.A., Ste-Marie P.A., Goldenberg D.L. et al.: 2012 Canadian guidelines for the diagnosis and management of fibromyalgia syndrome: executive summary. Pain Res. Manag., 2013; 18: 119–126
16. Eich W., Bär K.J., Bernateck M. et al.: [Fibromyalgia syndrome. Definition, classification, clinical diagnosis and prognosis]. Schmerz, 2017; 31 (in press)
17. Petzke F., Brückle W., Eidmann U. et al.: [Fibromyalgia syndrome. General principles and coordination of clinical care and patient education]. Schmerz, 2017; 31 (in press)
18. Macfarlane G.J., Kronisch C., Dean L.E. et al.: EULAR revised recommendations for the management of fibromyalgia. Ann. Rheum. Dis., 2016; epub. Jul 4 
19. Choy E., Perrot S., Leon T. et al.: Patient survey of the impact of fibromyalgia and the journey to diagnosis. BMC Health Serv. Res., 2010; 10: 102
20. Perrot S., Bouhassira D., Fermanian J.; Cercle d’Etude de la Douleur en Rhumatologie. Development and validation of the Fibromyalgia Rapid Screening Tool (FiRST). Pain, 2010; 150: 250–256
21. Wolfe F., Clauw D.J., Fitzcharles M.A. et al.: Fibromyalgia criteria and severity scales for clinical and epidemiological studies: a modification of the ACR Preliminary Diagnostic Criteria for Fibromyalgia. J. Rheum., 2011; 38: 1113–1122
22. Wolfe F., Clauw D.J., Fitzcharles M.A. et al.: 2016 Revisions to the 2010/2011 fibromyalgia diagnostic criteria. Semin. Arthritis Rheum., 2016; epub. Aug 30
23. Fitzcharles M.A., Shir Y., Ablin J.N. et al.: Classification and clinical diagnosis of fibromyalgia syndrome: recommendations of recent evidence-based interdisciplinary guidelines. Evid Based Complement Alternat. Med., 2013; 2013: 528 952
24. Wolfe F., Smythe H.A., Yunus M.B. et al.: The American College of Rheumatology 1990 Criteria for the Classification of Fibromyalgia. Report of the Multicenter Criteria Committee. Arthritis Rheum., 1990; 33: 160–172
25. Wolfe F.: Stop using the American College of Rheumatology criteria in the clinic. J. Rheumatol., 2003; 30: 1671–1672
26. Wolfe F., Clauw D.J., Fitzcharles M.A. et al.: The American College of Rheumatology preliminary diagnostic criteria for fibromyalgia and measurement of symptom severity. Arthritis Care Res., 2010; 62: 600–610
27. Perrot S., Peixoto M., Dieude P., Hachulla E., Ottaviani S., Allanore Y.: Patient phenotypes in fibromyalgia comorbid with systemic sclerosis or rheumatoid arthritis: influence of diagnostic and screening tests. Screening with the FiRST questionnaire, diagnosis with the ACR 1990 and revised ACR 2010 criteria. Clin. Ex. Rheumatol., 2017 (in press)
28. Sood R., Gracie D.J., Law G.R., Ford A.C.: Systematic review with meta-analysis: the accuracy of diagnosing irritable bowel syndrome with symptoms, biomarkers and/or psychological markers. Aliment. Pharmacol. Ther., 2015; 42: 491–503
29. Borrie A.E., Kim R.B.: Molecular basis of aromatase inhibitor associated arthralgia: known and potential candidate genes and associated biomarkers. Expert Opin. Drug Metab. Toxicol., 2016; epub. Sep 20: 1–8
30. Laroche F., Coste J., Medkour T. et al.: Classification of and risk factors for estrogen deprivation pain syndromes related to aromataseinhibitor treatments in women with breast cancer: a prospective multicenter cohort study. J. Pain, 2014; 15: 293–303
31. Papapetrou P.D.: Bisphosphonate-associated adverse events. Hormones (Athens), 2009; 8: 96–110
32. Hayhurst C.J., Durieux M.E.: Differential opioid tolerance and opioid-induced hyperalgesia. A clinical reality. Anesthesiology, 2016; 124: 483–488
33. Stroes E.S., Thompson P.D., Corsini A. et al.: Statin-associated muscle symptoms: impact on statin therapy-European Atherosclerosis Society Consensus Panel Statement on Assessment, Aetiology and Management. Eur. Heart J., 2015; 36: 1012–1022
34. O’Brien E.M., Staud R.M., Hassinger A.D. et al.: Patient-centered perspective on treatment outcomes in chronic pain. Pain Med., 2010; 11: 6–15
35. Häuser W., Urrútia G., Tort S. et al.: Serotonin and noradrenaline reuptake inhibitors (SNRIs) for fibromyalgia syndrome. Cochrane Database Syst. Rev., 2013; 1: CD010 292
36. Perrot S., Russell I.J.: More ubiquitous effects from non-pharmacologic than from pharmacologic treatments for fibromyalgia syndrome: a meta-analysis examining six core symptoms. Eur. J. Pain, 2014; 18: 1067–1080
37. Lunn M.P., Hughes R.A., Wiffen P.J.: Duloxetine for treating painful neuropathy, chronic pain or fibromyalgia. Cochrane Database Syst. Rev., 2014; 1: CD007 115
38. Moore R.A., Derry S., Aldington D. et al.: Amitriptyline for neuropathic pain and fibromyalgia in adults. Cochrane Database Syst. Rev., 2012; 12: CD08 242
39. Üçeyler N., Sommer C., Walitt B., Häuser W.: Anticonvulsants for fibromyalgia. Cochrane Database Syst. Rev., 2013; 10: CD10 782
40. Derry S., Cording M., Wiffen P.J. et al.: Pregabalin for pain in fibromyalgia in adults. Cochrane Database Syst. Rev., 2016; 9: CD011 790
41. Wiffen P.J., Derry S., Moore R.A. et al.: Antiepileptic drugs for neuropathic pain and fibromyalgia – an overview of Cochrane reviews. Cochrane Database Syst. Rev., 2013; 11: CD010 567
42. Moore A., Derry S., Eccleston C. et al.: Expect analgesic failure; pursue analgesic success. BMJ, 2013; 346: f2690
43. Gilron I., Chaparro L.E., Tu D., Holden R.R. et al.: Combination of pregabalin with duloxetine for fibromyalgia. A randomized controlled trial. Pain, 2016; 157: 1532–1540
44. Schaefert R., Welsch P., Klose P. et al.: [Opioids in chronic osteoarthritis pain. A systematic review and meta-analysis of efficacy, tolerability and safety in randomized placebo-controlled studies of at least 4 weeks duration]. Schmerz, 2015; 29: 47–59
45. Affaitati G., Costantini R., Fabrizio A. et al.: Effects of treatment of peripheral pain generators in fibromyalgia patients. Eur. J. Pain, 2011; 15: 61–69
46. Häuser W., Clauw D.J., Fitzcharles M.A.: Treat-to-target strategy for fibromyalgia. Opening the dialogue. Arthritis Care Res. (Hoboken), 2016; epub July 2 
47. Mannion A.F., Caporaso F., Pulkovski N. et al.: Goal attainment scaling as a measure of treatment success after physiotherapy for chronic low back pain. Rheumatology (Oxford), 2010; 49: 1734–1738

  • Postępowanie w fibromialgii – rozpoznanie

    W przypadku fibromialgii nie ma żadnych potwierdzających rozpoznanie badań krwi (biomarkerów), badań obrazowych ani badań histologicznych. W ramach wstępnej oceny pacjenta proponuje się przeprowadzenie szczegółowego wywiadu, z uwzględnieniem przyjmowanych leków, a następnie dokładnego badania przedmiotowego.

  • Postępowanie w fibromialgii – leczenie

    Leczenie fibromialgii często wymaga podejścia wielospecjalistycznego, polegającego na łączeniu metod niefarmakologicznych i farmakologicznych dostosowanych do natężenia bólu, codziennego funkcjonowania, zmęczenia, zaburzeń snu i chorób współistniejących.

Wybrane treści dla pacjenta
  • Kolano skoczka
  • Urazy stawu kolanowego, uraz w obrębie kolana
  • Ból podczas oddawania moczu (mikcji)
  • Artroskopia kolana
  • Zespół jelita drażliwego
  • Ból głowy
  • Fibromialgia
  • Dieta o małej zawartości FODMAP (dieta zalecana w zespole jelita drażliwego)
  • Rola błonnika pokarmowego w leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego
  • Zwyrodnienie stawu kolanowego – choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Patronat