Objawy cukrzycy – pierwsze, najczęstsze i nietypowe objawy cukrzycy

Cukrzyca może przebiegać bez objawów i zostać przypadkowo wykryta w badaniach przesiewowych (stężenie glukozy we krwi, doustny test tolerancji glukozy). Może też mieć nagły początek, jak w przypadku cukrzycy typu 1, i objawiać się kwasicą i śpiączką ketonową. Typowe objawy cukrzycy obejmują przede wszystkim oddawanie dużych ilości moczu, wzmożone pragnienie, osłabienie i senność, a rzadziej utratę masy ciała.

Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, która charakteryzuje się hiperglikemią (zwiększonym stężeniem glukozy we krwi) wynikającą z zaburzenia wydzielania lub działania insuliny, która jest produkowana przez komórki β trzustki. W normalnych warunkach insulina jest wydzielana przez komórki β w odpowiedzi na wzrost stężenia glukozy we krwi i normalizuje jej stężenie. Gdy insulina nie jest wytwarzana w wystarczającej ilości lub jej działanie jest osłabione, stężenie glukozy we krwi rośnie powyżej wartości prawidłowych (pojawia się hiperglikemia). Przewlekła hiperglikemia jest bardzo niekorzystna dla organizmu i może powodować uszkodzenie lub zaburzenie czynności i niewydolność różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Jeśli hiperglikemia pojawia się gwałtownie (np. na skutek gwałtownego niedoboru insuliny, jak w cukrzycy typu 1) i jest bardzo duża, to nawet w krótkim czasie może prowadzić do bardzo poważnych powikłań (takich jak kwasica i śpiączka ketonowa).

Przebieg choroby zależy od tempa narastania niedoboru lub upośledzenia działania insuliny. Początkowo dochodzi do niewielkich zmian wydzielania/działania insuliny, następnie – w miarę jak proces ten postępuje – rozwija się stan przedcukrzycowy (nieprawidłowa glikemia na czczo i/lub nieprawidłowa tolerancja glukozy), a potem – jawna cukrzyca. Objawy są niecharakterystyczne i zróżnicowane, związane z typem cukrzycy i dynamiką przebiegu choroby, pojawiają się znacznie wcześniej w cukrzycy typu 1 niż typu 2.

Objawy cukrzycy

Typowe objawy cukrzycy (wskazują na możliwość występowania cukrzycy ze znaczną hiperglikemią):

• oddawanie zwiększonej ilości moczu, czyli wielomocz
• wzmożone pragnienie (polidypsja)
• cechy odwodnienia, zazwyczaj umiarkowanie nasilone (zmniejszenie elastyczności skóry, suchość skóry i błon śluzowych)
• osłabienie i senność spowodowane odwodnieniem
• utrata masy ciała (rzadziej)
• zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej, tzw. kwasica i śpiączka ketonowa (niekiedy pierwszy zauważony objaw)
• skłonność do ropnych zakażeń skóry lub zakażeń układu moczowo-płciowego.

Typowe objawy cukrzycy mogą występować także w innych chorobach, a wiele osób chorych na cukrzycę nie ma żadnych objawów. Cukrzycy zatem nie da się rozpoznać na podstawie samych objawów i konieczne jest wykonanie odpowiednich badań. Dlatego w razie obaw, że możesz mieć cukrzycę, powinieneś skontaktować się z lekarzem. Badania w kierunku cukrzycy wykonuje się nie tylko u osób, które mają objawy, ale zaleca się ich wykonywanie regularnie w tzw. grupach ryzyka, czyli u osób, które są bardziej niż inne narażone na zachorowanie na cukrzycę (p. niżej).

Pierwsze objawy cukrzycy

Objawy cukrzycy typu 1

Typowe objawy cukrzycy pojawiają się częściej w cukrzycy typu 1 niż 2. Jest to związane z tym, że cukrzyca typu 1 rozwija się zwykle dość gwałtownie – dochodzi do szybkiego niszczenia komórek β trzustki i bardzo szybko pojawia się niedobór insuliny. Objawy cukrzycy typu 1 u dzieci, młodzieży i dorosłych obejmują przede wszystkim dolegliwości określane jako typowe objawy cukrzycy, wymienione powyżej.

Szybko postępujące wyczerpanie rezerw wydzielniczych komórek β trzustki u dzieci i młodzieży może być przyczyną nagłego początku choroby (kwasica i śpiączka ketonowa). Obserwuje się wówczas nasilone nudności, wymioty, silne bóle brzucha, dziecko jest odwodnione i szybko oddycha, w wydychanym powietrzu wyczuwa się zapach acetonu, zaburzenia metaboliczne prowadzą do rozwoju zaburzeń świadomości i śpiączki. Brak wdrożenia odpowiedniego leczenia może prowadzić do zgonu.

Objawy cukrzycy typu 1 z początkiem w wieku dorosłym cechują się zwykle mniej gwałtownym przebiegiem, są bardziej rozciągnięte w czasie, niemniej mogą być podobne.

Objawy cukrzycy typu 2

Typowe objawy cukrzycy, jak te wymienione powyżej, pojawiają się znacznie rzadziej i później niż w cukrzycy typu 1. Wynika to z faktu, że choroba rozwija się bardzo powoli i w początkowym okresie stężenie glukozy we krwi, choć większe niż prawidłowe, nie osiąga jeszcze tak wysokich wartości, które powodowałyby objawy. Ponad połowa przypadków jest wykrywana przypadkowo lub w badaniach przesiewowych, gdy pacjenci nie zgłaszają żadnych objawów. Należy podkreślić, że duże stężenie glukozy we krwi, nawet gdy jest tylko nieznacznie zwiększone i nie powoduje jeszcze objawów, już działa uszkadzająco na naczynia i narządy, powodując zmiany tym większe, im dłużej trwa. Nieleczona cukrzyca sprzyja rozwojowi przewlekłych powikłań, zwłaszcza sercowo-naczyniowych, które są główną przyczyną zgonów. Powikłania te są tym bardziej prawdopodobne, gdy jednocześnie współistnieją inne sprzyjające im choroby i stany, które są częstsze u osób chorych na cukrzycę. U około 85% chorych występuje otyłość, najczęściej typu brzusznego (nadmierna ilość tkanki tłuszczowej pełni ważną role w rozwoju cukrzycy typu 2); często również nadciśnienie tętnicze i zaburzenia lipidowe. Hiperglikemia może się ujawnić w przebiegu innej choroby (np. zakażenia). Cukrzyca jest chorobą o charakterze postępującym. Oznacza to, że nasila się z czasem. Rezerwy wydzielnicze komórki β stopniowo się wyczerpują w miarę trwania cukrzycy (wymaga to monitorowania przebiegu choroby i dostosowywania leczenia do zmieniających się potrzeb).

Objawy cukrzycy w czasie ciąży

Cukrzyca ciążowa zwykle nie powoduje żadnych objawów, dlatego podczas ciąży wykonuje się badania przesiewowe – oznaczenie stężenia glukozy we krwi, a także doustny test tolerancji glukozy. Cukrzyca ciążowa prowadzi do wielu powikłań, m.in poronienia, makrosomii płodu.

Objawy skórne cukrzycy

W cukrzycy niekiedy obserwuje się nawracające zakażenia skóry i błon śluzowych:

• zapalenie kącików ust
• drożdżakowe zakażenia ujścia cewki moczowej lub nawracające infekcje intymne
• ropne zakażenia skóry.

Ponadto w przypadku cukrzycy typu 2 można zaobserwować tzw. rogowacenie ciemne, czyli symetrycznie umiejscowione, ciemnobrązowe przebarwienie skóry, z towarzyszącym nadmiernym rogowaceniem. Lokalizuje się ono najczęściej na szyi (tzw. objaw brudnej szyi), w dołach pachowych, na łokciach i kolanach.

Objawy cukrzycy u dzieci

Wśród dzieci w Europie około 95% nowych przypadków cukrzycy stanowi cukrzyca typu 1. Choroba rozwija się najczęściej w okresie dojrzewania, choć coraz częściej zachorowania obserwuje się także u młodszych dzieci. Objawy cukrzycy typu 1 u dzieci mogą mieć gwałtowny początek. Zapadalność na cukrzycę typu 1 u dzieci w Polsce wzrasta. Podobną tendencję obserwuje się także w przypadku cukrzycy typu 2 u dzieci – ma to związek ze zwiększaniem się liczby otyłych dzieci.

Nietypowe objawy cukrzycy

Cukrzyca typu 2 w początkowym okresie dość często nie daje żadnych objawów (ponad połowa przypadków), jednak również w tym stadium prowadzi do rozwoju powikłań. Cukrzyca jest chorobą dotykającą wielu narządów, stąd istnieje mnogość objawów, które potencjalnie może wywoływać. Poza klasyczną triadą objawów (zwiększone oddawanie moczu, zwiększone pragnienie, utrata masy ciała) o cukrzycy mogą świadczyć m.in. nawracające zakażenia skóry i błon śluzowych oraz infekcje intymne, zaburzenia widzenia, trudności z gojeniem się ran, u dzieci m.in. moczenie nocne, apatia, drażliwość i związane z tym problemy w szkole. Szczególnie w przypadku cukrzycy typu 2 zdarza się, że pierwszym zauważonym przez pacjenta objawem jest powikłanie trwającej przez dłuższy czas choroby (np. pogorszenie wzroku na skutek retinopatii cukrzycowej).

Badania przesiewowe

Badanie zaleca się wszystkim osobom powyżej 45. roku życia (u całkowicie zdrowych osób bez czynników ryzyka badanie powtarza się co 3 lata) i wszystkim kobietom w ciąży. Ponadto badania bez względu na wiek i płeć należy wykonywać corocznie w następujących sytuacjach:

1. rozpoznany wcześniej stan przedcukrzycowy (nieznacznie zwiększone stężenie glukozy we krwi)
2. nadwaga (BMI 25–29,9 kg/m²) lub otyłość (BMI ≥30 kg/m²) lub obwód w talii >80 cm u kobiet i >94 cm u mężczyzn
3. cukrzyca występująca u rodziców lub rodzeństwa
4. mała aktywność fizyczna lub nagłe zaprzestanie aktywności fizycznej
5. przynależność do grupy środowiskowej lub etnicznej o zwiększonej zachorowalności na cukrzycę
6. przebyta cukrzyca ciążowa
7. urodzenie dziecka o masie ciała >4 kg
8. nadciśnienie tętnicze (≥140/90 mm Hg)
9. dyslipidemia HDL C <1,0 mmol/l (40 mg/dl) lub stężenie triglicerydów >1,7 mmol/l (150 mg/dl)
10. zespół policystycznych jajników
11. choroba układu sercowo naczyniowego
12. mukowiscydoza.

Monitorowanie stężenia glukozy jest ponadto zalecane w przypadku przewlekłego leczenia lekami, co do których wiadomo, że zwiększają ryzyko wystąpienia cukrzycy, np. glikokortykosteroidy (podawane doustnie, domięśniowo) czy niektóre neuroleptyki.