×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Cukrzyca typu 1

dr n. med. Barbara Katra
Klinika Chorób Metabolicznych UJ CM, Kraków

Przyczyna

Cukrzyca typu 1 stanowi ok. 10% wszystkich typów cukrzycy. Początek zachorowania zwykle przypada między 10., a 14. rokiem życia. Cukrzyca typu 1 dotyczy głównie dzieci i osób młodych (<30. rż.). Cukrzyca typu 1 jest spowodowana prawie całkowitym zniszczeniem komórek β trzustki produkujących insulinę przez przeciwciała. Są to tzw. autoprzeciwciała, produkowane przez system odpornościowy organizmu, powodujące niszczenie własnych komórek. Jest to zjawisko autoagresji, czyli niszczenia własnych komórek. W efekcie dochodzi do bezwzględnego braku insuliny.

Przyczyna powstawania tych przeciwciał nie została jeszcze wyjaśniona, ale wiadomo że istotną rolę odgrywają uwarunkowania genetyczne. Wiadomo, że niektóre osoby mają predyspozycję genetyczną do autoagresji związaną z tzw. systemem HLA. Oprócz cukrzycy istnieje jeszcze wiele jednostek chorobowych, które powstają w wyniku autoagresji, np.: pierwotna niedoczynność tarczycy (choroba Hashimoto), czy nadczynność tarczycy (choroba Gravesa i Basedowa).

Dziedziczenie

Cukrzyca typu 1 nie jest chorobą dziedziczną, jednak chorzy na cukrzycę typu 1 mają predyspozycję genetyczną do chorób z autoagresji i właśnie tę skłonność do autoagresji można dziedziczyć. Chory na cukrzycę typu 1 może zachorować na inne choroby z tej grupy, również osoby z innymi chorobami o charakterze autoimmunologicznym mogą zachorować na cukrzycę typu 1.

Nadal nie wyjaśniono, dlaczego u niektórych osób z predyspozycją genetyczną dochodzi do rozwoju cukrzycy czy też innych chorób autoimmunologicznych. Uważa się, że pewną rolę w inicjowaniu autoimmunizacji mogą odgrywać zakażenia niektórymi wirusami, które u osoby predysponowanej inicjują zmiany na poziomie komórkowym prowadzące do powstania choroby.

Ryzyko rozwoju cukrzycy typu 1 u rodzeństwa osoby chorej wynosi 6%, a u bliźniaka jednojajowego 36%.

Nie istnieją metody leczenia, które mogą zapobiec wystąpieniu cukrzycy typu 1.

Objawy

Pierwsze objawy cukrzycy typu 1 u dzieci zwykle występują nagle, niekiedy pierwszymi dostrzeżonymi objawami może być kwasica i śpiączka ketonowa. Zwykle objawy cukrzycy typu 1 rozwijają się w ciągu kilku tygodni (4-12). Należą do nich: wzmożone pragnienie (wypijanie od kilku do kilkunastu litrów płynów na dobę), wielomocz, chudnięcie, senność, osłabienie, skłonność do infekcji. Brak produkcji insuliny przez trzustkę doprowadza do znacznego zwiększenia stężenia glukozy we krwi i zaburzeń metabolicznych określanych jako kwasica cukrzycowa. Podstawą rozpoznania cukrzycy jest zwiększone stężenie glukozy we krwi.

Leczenie

Celem leczenia cukrzycy jest uniknięcie wystąpienia ostrych i przewlekłych powikłań cukrzycy poprzez utrzymanie stężenia glukozy w zalecanych dla danej grupy chorych wartościach.

Podstawowym lekiem stosowanym w leczeniu chorych na cukrzycę typu 1 jest insulina. Chory ze świeżo rozpoznaną cukrzycą wymaga leczenia w warunkach szpitalnych. Początkowo podaje się insulinę w ciągłym wlewie dożylnym z zastosowaniem pompy zewnętrznej do podawania leków.

Ponadto uzupełnia się dożylnie płyny i elektrolity, tzn. stosuje się kroplówki z  fizjologicznym roztworem NaCl z dodatkiem potasu. Po osiągnięciu prawidłowych stężeń glukozy we krwi (inaczej: glikemii) i wyrównaniu zaburzeń metabolicznych (wyprowadzeniu z kwasicy ketonowej), co zwykle następuje po kilku dniach leczenia szpitalnego, zaprzestaje się dożylnego podawania insuliny i zaczyna się stosować insulinę podskórnie. Jedynym sposobem leczenia cukrzycy typu 1 jest insulinoterapia, której musi towarzyszyć systematycznie stosowana odpowiednia dieta cukrzycowa. W celu utrzymania prawidłowego stężenia glukozy we krwi chory musi prowadzić samokontrolę, czyli samodzielnie mierzyć stężenie glukozy we krwi za pomocą glukometru.

Leczenie chorego na cukrzycę typu 1 polega zwykle na 4 podskórnych wstrzyknięciach (czasem więcej) insuliny na dobę lub podawania insuliny za pomocą osobistej pompy insulinowej.

Przed posiłkami należy stosować krótko działającą insulinę ludzką lub analog szybko działający.

U osób młodych prowadzących aktywny tryb życia zaleca się stosowanie przed posiłkami analogów szybko działających. Wstrzyknięcie wykonuje się bezpośrednio przed każdym posiłkiem. Analogi insulinowe szybko działające działają do 3 lub do 5 godzin, zależnie od stosowanego preparatu. Liczba wstrzyknięć analogu szybko działającego zależy od liczby spożywanych posiłków, i zwykle wynosi 3-5. Insulinę ludzką krótko działającą stosuje się raczej u osób w starszym wieku z ustabilizowanym trybem życia, a wstrzyknięcie wykonuje się pół godziny przed głównymi posiłkami: śniadaniem, obiadem i kolacją.

Insulina ta działa do 6-8 godzin, dlatego oprócz głównych posiłków należy też spożywać przekąski: drugie śniadanie, podwieczorek i czasem też drugą kolację. Insulina podawana przed posiłkami ma odtworzyć wydzielanie insuliny przez trzustkę w związku ze spożytym posiłkiem. Należy jednak pamiętać, że trzustka osoby zdrowej cały czas wydziela do krwi małe ilości insuliny, jest to tzw. wydzielanie podstawowe. W tym celu stosuje się insulinę ludzką o pośrednim czasie działania albo analogi długo działające. Insulinę tę należy wstrzykiwać wieczorem miedzy 21.30 a 23.00, niekiedy zaleca się podawanie dodatkowego wstrzyknięcia przed śniadaniem (oprócz insuliny przedposiłkowej).

Insulina ludzka o pośrednim czasie działania działa 16–18 godzin, co może niestety czasem powodować poranne duże stężenie glukozy we krwi, czyli tzw. zjawisko brzasku, kiedy wartość glikemii zwiększa się od ok. 5.00 do późniejszych godzin rannych. Ponadto szczyt działania tej insuliny następuje po 6-10 godzinach od wstrzyknięcia, co może powodować hipoglikemię w godzinach nocnych, od 24.00 do 3.30. Analogi długo działające działają we krwi do 24 godzin i nie wykazują szczytu, stąd małe ryzyko hipoglikemii.

Dieta

Dieta w cukrzycy typu 1 leczonej za pomocą wielokrotnych wstrzyknięć insuliny oparta jest na tzw. wymiennikach węglowodanowych. Ilość podawanej insuliny przed posiłkami należy dostosować do ilości spożywanych węglowodanów w posiłku. 10 g węglowodanów przyswajalnych to tzw. 1 WW, czyli wymiennik węglowodanowy. Każdego chorego na cukrzycę typu 1 dietetyczka powinna nauczyć liczenia węglowodanów w spożywanych posiłkach. Jest to wprawdzie żmudne i wymaga zaangażowania, ale stanowi podstawę leczenia cukrzycy typu 1. Aby chory na cukrzycę typu 1 mógł prowadzić tryb życia podobny jak zdrowe osoby, musi opanować perfekcyjnie liczenie węglowodanów w spożywanych posiłkach. Umożliwi to precyzyjne dawkowanie insuliny. Liczenie węglowodanów ułatwiają tabele dostępne w księgarniach czy Internecie. Istnieją już specjalne programy ułatwiające liczenie WW. Można też zakupić specjalną wagę spożywczą, która, oprócz podstawowej funkcji ważenia produktów, pokazuje ilość zawartych w danym produkcie węglowodanów, białek i tłuszczów oraz liczbę kalorii. Po dojściu do wprawy można łatwo określić „na oko” ilość węglowodanów w posiłku serwowanym w restauracji. Warto też czytać etykiety spożywanych produktów, na wielu z nich znajdują się ważne informacje na temat zawartych w nich węglowodanów. Jeżeli z czasem dojdzie do pogorszenia kontroli stężenia glukozy, zawsze trzeba zastanowić się, czy nadal liczę węglowodany w posiłkach i należy do tego powrócić, nawet po kilkunastu latach trwania choroby.

Chory korzystający z osobistej pompy insulinowej oprócz liczenia ilości węglowodanów powinien również liczyć wymienniki białkowo-tłuszczowe.

Ustalanie dawki insuliny do posiłku

Do dawkowania insuliny używa się miary - jednostek. Ilość insuliny, jaką należy podać choremu na cukrzycę, aby uzyskać prawidłowe stężenia glukozy we krwi, zależy od wielu czynników: masy ciała, wysiłku fizycznego, diety i wrażliwości tkanek na insulinę charakterystycznej dla danej osoby. W ustaleniu dawki insuliny pomoże na początku lekarz, reguły, a potem też własne doświadczenie. Lekarz pomaga ustalić ilość insuliny, jaka przypada na 1 WW (10 g węglowodanów) na każdy posiłek. Znając ilość węglowodanów zawartych w danym posiłku, ilość insuliny, jaka przypada na 1 WW, można ustalić dawkę insuliny, jaką należy wstrzyknąć przed posiłkiem. Zwykle w porannej dawce podaje się jej najwięcej w przeliczeniu na 1 WW (2-2,5 j.), a po południu i wieczorem mniej (1 j./1 WW).

W celu wyliczenia ilości jednostek insuliny na 10 g węglowodanów można posłużyć się wzorem:

500: ilość jednostek insuliny na dobę = ilość węglowodanów w g, jaką pokrywa 1 j. insuliny

Na przykład dobowe zapotrzebowanie na insulinę wynosi 50 jednostek, czyli 500/50 = 10, tzn. wstrzyknięcie 1 j. insuliny kompensuje spożycie 10 g węglowodanów, czyli 1 WW.

Dieta 1800 kcal zawiera 18 WW. Na śniadanie na przykład spożywamy 6 WW, a ilość insuliny na 1 WW na śniadanie to 2 j. Jeżeli więc wartość glikemii jest prawidłowa, należy podać 12 j. insuliny. Jeżeli jest za duża, należy podać dodatkowo tzw. dawkę korekcyjną. Do ustalenia dawki korekcyjnej służy kolejny wzór. Mówi on, o ile u danej osoby 1 j. insuliny zmniejsza stężenie glukozy we krwi, czyli określa tzw. insulinowrażliwość.

1500: ilość insuliny podawanej na dobę, np.: 1500: 50 = 30.

To znaczy 1 jednostka insuliny zmniejsza u danej osoby stężenie glukozy o 30 mg/dl. Jeżeli wyjściowe stężenie glukozy to np. 160 mg/dl, należy podać 2 jednostki korekty, przy założeniu, że docelowe stężenie glukozy to 100 mg/dl. Należy pamiętać, że jeżeli wypada pora posiłku, a stężenie glukozy jest za małe, czyli występuje hipoglikemia, najpierw należy zacząć spożywać posiłek, w trakcie posiłku trzeba podać przewidzianą ilość insuliny.

Remisja cukrzycy typu 1

Remisja jest to okres zmniejszenia zapotrzebowania na insulinę. Występuje ona kilka miesięcy po rozpoznaniu cukrzycy typu 1 i może trwać nawet pół roku. Okres ten nazywany jest „miesiącem miodowym”. Stężenie glukozy się zmniejsza, należy też zmniejszyć dawki insuliny, mogą występować częste niedocukrzenia. Czasem nie ma potrzeby podania niektórych dawek insuliny. Należy jednak pamiętać, że jest to sytuacja przejściowa, ponieważ po pewnym czasie stężenie glukozy we krwi ponownie się zwiększy. Najlepiej w tym okresie często kontrolować stężenie glukozy we krwi za pomocą glukometru i podawać mniejsze dawki insuliny, nawet tak małe, jak 1 jednostka. Nie zaleca się zupełnego zaprzestania podawania insuliny.

Wysiłek fizyczny

U pacjentów chorych na cukrzycę zaleca się regularną aktywność fizyczną. Pomaga ona utrzymać prawidłową masę ciała, ogólną sprawność organizmu, a także zmniejsza insulinooporność, umożliwiając redukcję dawki insuliny.

Zaleca się ćwiczenia wytrzymałościowe, takie jak: szybki marsz, bieganie, jazda na rowerze, pływanie. Ćwiczenia statyczne na siłowni nie są zalecaną formą aktywności fizycznej. Jest to wysiłek anaerobowy, powodujący zwiększenie glikemii z późniejszym jej zmniejszeniem po kilku godzinach. Chory na cukrzycę może również uprawiać sport wyczynowo, a nawet zdobywać medale olimpijskie, ale wymaga to ścisłej współpracy pacjenta, diabetologa i trenera.

Przeciwwskazaniem do podejmowania nasilonej aktywności fizycznej u chorych na cukrzycę typu 1 są zaawansowane przewlekłe powikłania cukrzycy, takie jak retinopatia proliferacyjna, nefropatia, neuropatia autonomiczna, zespół stopy cukrzycowej.

Chorzy na cukrzycę typu 1 powyżej 35. roku życia, którzy chcą podjąć trening fizyczny, a dotychczas nie uprawiali żadnego sportu, i u których występują czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej serca, takie jak: nadwaga, otyłość, nadciśnienie tętnicze, zwiększone stężenie lipidów w surowicy, powinni zostać ocenieni przez kardiologa pod kątem choroby niedokrwiennej serca. Podejmując aktywność fizyczną, należy zawsze brać pod uwagę możliwość wystąpienia niedocukrzenia bądź niekontrolowanego zwiększenia stężenia glukozy we krwi i rozwoju kwasicy ketonowej (przy bardzo intensywnym wysiłku).

W przypadku niedocukrzenia wywołanego wysiłkiem fizycznym podanie glukagonu nie zawsze powoduje oczekiwane zwiększenie stężenia glukozy we krwi, ponieważ podczas wysiłku zostały wyczerpane zapasy glikogenu, z którego glukagon uwalnia glukozę. W celu uniknięcia hipo- i hiperglikemii należy często kontrolować stężenie glukozy za pomocą glukometru przed wysiłkiem, w trakcie i po wysiłku. Należy również pamiętać, że długotrwały wysiłek fizyczny w ciągu dnia, np. wędrówka górska, może doprowadzić do niedocukrzenia w godzinach nocnych. Przed wysiłkiem fizycznym zwykle należy spożyć dodatkowo węglowodany, niekiedy także zredukować dawkę insuliny podawaną do posiłku przed treningiem, a nawet rozważyć redukcję dawki insuliny długo działającej podawanej na noc. Wysiłku fizycznego nie wolno podejmować w cukrzycy typu 1, jeżeli glikemia wyjściowa wynosi >250 mg/dl (14 mmol/l) i występują ciała ketonowe moczu. Jeżeli brak ciał ketonowych (należy pamiętać, że pojawiają się one w moczu dopiero po jakimś czasie od stwierdzenia dużego stężenia glukozy we krwi), należy podać dawkę korekcyjną insuliny, wypić ok. 0,5-1 l płynów i poczekać na zmniejszenie glikemii. Bezwzględnym przeciwwskazaniem do podjęcia aktywności fizycznej jest stężenie glukozy >300 mg/dl (16,6 mmol/l).

Jeżeli wartość glikemii przed podjęciem wysiłku fizycznego mieści się w normie, należy spożyć 1-2 WW złożonych i rozpocząć aktywność ruchową. Jeżeli glikemia przed wysiłkiem fizycznym jest zmniejszona, należy spożyć 2 WW węglowodanów prostych i skontrolować stężenie glukozy we krwi za około pół godziny, a po osiągnięciu prawidłowego stężenia glukozy należy spożyć jeszcze dodatkowo 1-2 WW węglowodanów złożonych i można podjąć ćwiczenia fizyczne. Nie należy podejmować aktywności fizycznej krótko po spożyciu posiłku (do godziny). W takich warunkach trudno przewidzieć działanie insuliny podanej przed posiłkiem. Ponadto wysiłek z pełnym żołądkiem nie jest zalecany, bo sam dodatkowo spowalnia wchłanianie posiłku.

Badania okresowe

Każdy pacjent z rozpoznaną cukrzycą typu 1 powinien pozostawać w okresowej kontroli lekarza diabetologa, wizyty powinny odbywać się co 3-6 miesięcy. W trakcie wizyty lekarz koryguje terapię, rodzaj i dawki insuliny. Ponadto raz na rok lub gdy wartości glikemii nie są zadowalające, zaleca się oznaczenie 3-miesięcznego wskaźnika wyrównania cukrzycy - hemoglobiny glikowanej - HbA1c. Raz na rok należy przeprowadzić badanie okulistyczne i badanie w kierunku nefropatii cukrzycowej.

Edukacja

Niezwykle ważną rolę w leczeniu cukrzycy odgrywa edukacja pacjenta dotycząca samokontroli stężenia glukozy (pór pomiarów stężenia glukozy we krwi), diety, wykonywania zastrzyków insuliny. Należy okresowo powtarzać szkolenie.

Akceptacja choroby

Choremu należy uświadomić, że leczenie insuliną będzie trwało do końca życia, ponieważ jego trzustka nie produkuje insuliny. Często bardzo trudno pacjentowi i jego najbliższym zaakceptować ten fakt. Czasem chory neguje istnienie choroby, nie mierzy stężenia glukozy, nie przyjmuje insuliny. Takie okresy buntu mogą spowodować bardzo szybki rozwój przewlekłych powikłań cukrzycy. W sytuacjach braku akceptacji choroby warto skorzystać z pomocy psychologa. Odpowiednia motywacja i spojrzenie na chorobę ułatwi leczenie i pozwoli zaakceptować chorobę. Cukrzyca typu 1 jest chorobą wymagającą dużej samodyscypliny od pacjenta, ale nie uniemożliwia mu normalnego życia.

16.02.2017
Zobacz także
Wybrane treści dla Ciebie
  • Niedocukrzenie (hipoglikemia)
  • Leczenie cukrzycy typu 1
  • Cukrzyce wtórne
  • Cukrzyca typu 2
  • Cukrzyca u kobiet w ciąży
  • Cukrzycowa choroba nerek (CChN; dawniej nefropatia cukrzycowa)
  • Cukrzyca typu 1 – LADA
  • Makulopatia cukrzycowa
  • Cukrzyca ciążowa – rozpoznanie, normy, skutki, poród, leczenie
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta