×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Hipoglikemia (niedocukrzenie) - objawy, przyczyny i leczenie

redakcja.mp.pl

Hipoglikemia (inaczej niedocukrzenie lub potocznie „spadek cukru”) to zmniejszone stężenie glukozy we krwi. Jak rozpoznać objawy hipoglikemii? Co robić, kiedy wystąpi hipoglikemia?

Co to jest hipoglikemia (niedocukrzenie)?

Hipoglikemia to zmniejszenie stężenia glukozy we krwi (potocznie „spadek cukru”) poniżej 3,9 mmol/l (<70 mg/dl), niezależnie od występowania objawów. Objawy hipoglikemii mogą się pojawić zarówno przy prawidłowej wartości glukozy, gdy dochodzi do szybkiego jej zmniejszenia, jak i dopiero przy wartościach niższych od powyższego stężenia alertowego (dotyczy to zwłaszcza chorujących od wielu lat na cukrzycę typu 1). Klinicznie istotna hipoglikemia to stężenie glukozy we krwi poniżej 3 mmol/l (<54 mg/dl).

Prawidłowa glikemia na czczo, czyli wartość stężenia glukozy (cukru) we krwi na czczo mieści się w zakresie 3,9–5,5 mmol/l (70–99 mg/dl).
W przypadku hipoglikemii stężenie alertowe wynosi poniżej 3,9 mmol/l (<70 mg/dl).
Klinicznie istotna hipoglikemia to stężenie glukozy we krwi poniżej 3 mmol/l (<54 mg/dl).

Glikemia wyrażana jest w różnych jednostkach: mmol/l (milimol na litr) lub mg/dl (miligram na decylitr).
1 mmol/l = 18 mg/dl

Rodzaje hipoglikemii:

  • łagodna – chory potrafi ją samodzielnie opanować, przyjmując dodatkowy pokarm lub wypijając słodzony płyn,
  • ciężka – prowadzi do ciężkiego pogorszenia czynności poznawczych, chory wymaga pomocy drugiej osoby do jej przerwania, może przebiegać z utratą przytomności.

Jakie są objawy hipoglikemii (niedocukrzenia)?

Objawy niedocukrzenia:

  • ogólne – niepokój, nudności, ból głowy, uczucie wilczego głodu, drżenie rąk, mrowienie wokół ust, kołatanie serca, nadmierna potliwość,
  • z niedoboru glukozy w ośrodkowym układzie nerwowym – zaburzenia mowy, rozkojarzenie, zaburzenia koncentracji, zaburzenia widzenia, splątanie, nieracjonalne, niedostosowane do sytuacji zachowanie, bóle i zawroty głowy, utrata przytomności, drgawki, senność, śpiączka.

Objawy te mogą mieć różne nasilenie. U osób, które długo chorują na cukrzycę, po kilkunastu lub kilkudziesięciu latach, jedynym objawem niedocukrzenia może być dopiero utrata przytomności.

Należy pamiętać, że objawy hipoglikemii mogą być podobne do objawów innych chorób, np. serca.

Hipoglikemia może stanowić bezpośrednie zagrożenie życia, zwłaszcza u osób w starszym wieku i u osób z chorobą niedokrwienną serca.

Jakie są przyczyny hipoglikemii (niedocukrzenia)?

Stężenie glukozy w organizmie regulują hormony o przeciwstawnym działaniu: insulina i glukagon. Na skutek zwiększenia stężenia glukozy np. po posiłku, dochodzi do uwolnienia z komórek trzustki insuliny, która zwiększa wychwytywanie glukozy przez mięśnie i tkankę tłuszczową oraz hamuje wydzielanie glukagonu oraz wytwarzanie glukozy przez wątrobę.

W przypadku małego stężenia glukozy we krwi, np. w wyniku długiej przerwy pomiędzy posiłkami, uruchamiają się rozmaite mechanizmy zabezpieczające organizm przed hipoglikemią, przede wszystkim zahamowane zostaje wydzielanie insuliny, a wzrasta wydzielanie glukagonu i epinefryny.

Powyższe mechanizmy kontrolne zostają zaburzone u osób chorych na cukrzycę, u których wytwarzanie własnej insuliny nie występuje lub jest znikome – w przypadku cukrzycy typu 1, jak również w długotrwającej cukrzycy typu 2. Do hipoglikemii dochodzi zatem najczęściej u chorych na cukrzycę leczonych insuliną, rzadziej w przypadku leczenia doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi, takimi jak pochodne sulfonylomocznika (np. gliklazyd, glimepiryd).

Ryzyko wystąpienia hipoglikemii zwiększa się w następujących sytuacjach:

  • zbyt duża dawka insuliny lub leków doustnych szczególnie z grupy pochodnych sulfonylomocznika,
  • niespożycie posiłku po wstrzyknięciu insuliny,
  • zbyt mała kaloryczność spożytego posiłku,
  • zbyt duża przerwa między wstrzyknięciem insuliny a posiłkiem,
  • zbyt szybkie wchłonięcie się insuliny po zastrzyku (insulina szybciej się wchłania z tkanki podskórnej do krążenia z miejsc ogrzanych, co może mieć miejsce podczas upałów lub po gorącej kąpieli),
  • intensywny nieplanowany wysiłek fizyczny,
  • spożycie alkoholu.

Jak pomóc osobie z hipoglikemią (niedocukrzeniem)?

Jeśli jest taka możliwość, należy oznaczyć stężenie glukozy za pomocą glukometru. Przy wyniku poniżej 3 mmol/l (<54 mg/dl) należy niezwłocznie podjąć leczenie.

Osoba, u której wystąpiło niedocukrzenie, ale jest przytomna, powinna spożyć węglowodany (cukry) proste zawierające 15 g glukozy. Może to być:

  • płynna glukoza w saszetkach (1 saszetka zawiera 10 g glukozy, czyli wymiennik węglowodanowy – WW) albo tabletki z glukozą (produkty dostępne w aptekach),
  • owoc (1 średnie jabłko zawiera 22 g węglowodanów, pół średniego banana – 15 g, pół szklanki truskawek – 10 g),
  • 1 łyżka dżemu lub miodu,
  • pół szklanki soku owocowego (zawiera 10 g węglowodanów).

Po 15 minutach należy wykonać kontrolny pomiar glukozy. Jeśli glikemia się nie zwiększa lub dochodzi do jej zmniejszenia, należy powtórzyć powyższe postępowanie (przyjęcie 15 g węglowodanów prostych i pomiar stężenia glukozy po 15 minutach). Dodatkowo należy spożyć węglowodany złożone. Może to być kanapka z chudym białym serem lub wędliną.
Należy monitorować stężenie glikemii, wykonując kolejny pomiar po 60 minutach.

Przy niedocukrzeniu należy unikać spożywania produktów zawierających tłuszcze, czyli czekolady, wafelków, batonów, chleba z masłem i tłustym serem. Nie zaleca się spożywania cukierków – na ogół nie wiadomo ile zawierają cukru, ponadto wolno się rozpuszczają i mogą spowodować zadławienie w razie utraty przytomności.

Jeśli niedocukrzeniu towarzyszą zaburzenia zachowania, chory jest agresywny, odmawia spożywania zalecanych produktów, należy go zachęcać do jedzenia czy picia, ponawiając próby dopóki jest przytomny i może przełykać.

Chorym na cukrzycę typu 1 można podać glukagon w jednorazowej dawce w postaci zastrzyku (domięśniowego lub podskórnego podawanego w ramię lub udo) lub preparatu do nosa (dawka stosowana do jednego nozdrza).
Glukagon to hormon działający odwrotnie niż insulina, to znaczy zwiększa stężenie glukozy we krwi.
Glukagon dostępny jest na receptę. W przypadku utraty przytomności, podanie leku może spowodować jej odzyskanie.

Jeśli niedocukrzenie doprowadziło do utraty przytomności, należy ułożyć chorego w pozycji bezpiecznej i natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe (nr alarmowy 112 lub 999).

Ratownik medyczny, udzielając pomocy osobie z niedocukrzeniem, która straciła przytomność poda jej stężoną glukozę dożylnie. Jeśli chory nie odzyska przytomności lub wystąpią inne niepokojące objawy, trzeba go przetransportować do szpitala.
Długo utrzymująca się utrata przytomności w wyniku niedocukrzenia może przejść w śpiączkę hipoglikemiczną.

Jak zapobiegać hipoglikemii?

Niedocukrzeniom zapobiega:

  • częste oznaczanie glikemii,
  • przestrzeganie zaleceń dietetycznych,
  • przestrzeganie zaleceń dotyczących stosowania insuliny,
  • unikanie spożywania alkoholu.

Po każdym niedocukrzeniu należy ustalić jego przyczyny. Jeżeli zwiększa się częstość występowania niedocukrzeń, mają one coraz cięższy przebieg, należy bezwzględnie zgłosić się do lekarza.

Każdy chory leczony insuliną powinien mieć przy sobie informację na ten temat (np. nosić na nadgarstku opaskę ratunkową „mam cukrzycę”). Osoby z otoczenia chorego powinny umieć udzielić mu pomocy w przypadku niedocukrzenia.

Hipoglikemia bez cukrzycy – czy to możliwe?

Hipoglikemia występująca po przyjęciu posiłku u osoby bez cukrzycy lub innych chorób towarzyszących nazywana jest hipoglikemią reaktywną idiopatyczną. Objawy niedocukrzenia występują około 2–5 godz. po posiłku, szczególnie bogatym w węglowodany.
W przypadku występowania niektórych chorób, towarzyszącą im hipoglikemię nazywamy reaktywną.

Hipoglikemia reaktywna może się pojawić:

  • u chorych po zabiegach resekcji żołądka lub jelita cienkiego (30–90 min po posiłku),
  • we wczesnej fazie cukrzycy typu 2 (3–5 godz. po posiłku).

Hipoglikemia reaktywna idiopatyczna rozpoznawana jest na podstawie tzw. triady Whipple`a, czyli:

  • wystąpienie objawów hipoglikemii,
  • potwierdzone badaniem zmniejszone stężenie glukozy we krwi,
  • objawy ustępują po spożyciu węglowodanów.

Leczenie polega na zmianie sposobu odżywiania – częstości i składu posiłków – por. niżej.

Hipoglikemia poposiłkowa jest zaburzeniem o łagodnym charakterze, skierowania do specjalisty wymaga jedynie, gdy:

  • towarzyszą jej omdlenia, zaburzenia przytomności,
  • występuje podczas wysiłku fizycznego,
  • leczenie poprzez modyfikację diety nie powiodło się.

Spadek cukru w nocy

Nadmierne zmniejszenie stężenia glukozy we krwi podczas snu może dotyczyć chorych na cukrzycę (dorosłych i dzieci). Najczęściej występuje u osób stosujących insulinę, rzadziej u pacjentów przyjmujących doustnie środki przeciwcukrzycowe.

Hipoglikemia na ogół nie budzi chorego. Niekiedy objawami hipoglikemii w trakcie snu mogą być:

  • niespokojny sen,
  • nadmierne pocenie,
  • dreszcze,
  • przyspieszony lub spowolniony oddech.

Objawy i ślady hipoglikemii po przebudzeniu mogą mieć postać, taką jak:

  • ból głowy,
  • zmęczenie, niewyspanie,
  • wilgotna skóra lepka od potu,
  • mokra od potu, pomięta od częstych zmian położenia ciała pościel.

Przyczynami hipoglikemii w nocy mogą być:

  • zbyt duża dawka insuliny przyjmowanej wieczorem,
  • duża aktywność fizyczna wieczorem,
  • alkohol przyjmowany wieczorem,
  • pominięcie wieczornej przekąski/kolacji, nieprawidłowo zbilansowany posiłek.
  • infekcja.

Hipoglikemia reaktywna – dieta – jak się odżywiać, by uniknąć hipoglikemii?

Nie ma wytycznych dotyczących diety w hipoglikemii reaktywnej. Można jednak przyjąć, że powinna ona opierać się na posiłkach o niskim indeksie i ładunku glikemicznym. Dieta taka zawiera:

  • chude mięso (drobiowe),
  • ryby,
  • jaja,
  • chudy nabiał,
  • rośliny strączkowe,
  • tłuszcze bogate w kwasy omega-3 (oleje roślinne, orzechy, nasiona, pestki).

Polecane metody obróbki termicznej to gotowanie, gotowanie na parze, duszenie, pieczenie. Posiłki należy spożywać regularnie, ok. 4–5 razy dziennie. Należy unikać długich okresów głodzenia.

Korzystna będzie rezygnacja ze słodyczy (w tym wyrobów cukierniczych), słodkich napojów (także mlecznych) oraz alkoholu (ryzyko niedocukrzenia zwiększa się przy spożyciu alkoholu bez przekąski).

Śpiączka hipoglikemiczna – co to jest i kiedy może do niej dojść

Niedocukrzenie może być bardzo groźne dla zdrowia i życia. Małe stężenie glukozy zaburza pracę mózgu (objawy niedoboru glukozy w funkcjonowaniu mózgu określa się mianem neuroglikopenii), co przekłada się na funkcjonowanie całego organizmu. Ciężka hipoglikemia może prowadzić do znacznego pogorszenia kontaktu z chorym, splątania, senności i utraty przytomności, co może prowadzić do śpiączki hipoglikemicznej, określanej nieprawidłowo jako wstrząs hipoglikemiczny. Taka sytuacja może prowadzić do trwałych następstw neurologicznych i do zgonu.

Czynniki ryzyka śpiączki hipoglikemicznej obejmują m.in.:

  • zastosowanie zbyt dużej dawki insuliny,
  • błędy żywieniowe (m.in. niespożycie posiłku po podaniu insuliny),
  • nieplanowany nadmierny wysiłek fizyczny,
  • nadużywanie alkoholu.

Piśmiennictwo

  1. Zasady postępowania w cukrzycy – zalecenia dla lekarzy POZ (aktualizacja 2019), Lekarz Rodzinny wydanie specjalne 1/2019
  2. https://diabetologia.mp.pl/diagnostyka/121060,hipoglikemia-reaktywna
  3. https://www.mp.pl/cukrzyca/dietaiwysilek/160924,indeks-glikemiczny-produktow-spozywczych-a-zaburzenia-gospodarki-weglowodanowej
  4. https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/hipoglikemia-reaktywna-jaka-dieta/
  5. https://cukrzycapolska.pl/powiklania-cukrzycowe/hipoglikemia/nocna-hipoglikemia-niedocukrzenie-w-nocy/
19.01.2022
Wybrane treści dla Ciebie
  • Cukrzyca u dzieci
  • Kwasica mleczanowa
  • Utrwalona cukrzyca noworodkowa
  • Cukrzyca – typy cukrzycy, badania i sposoby leczenia
  • Cukrzyce wtórne
  • Zaćma i jaskra
  • Cukrzyca typu 1
  • Kwasica ketonowa
  • Cukrzyca MODY
  • Dieta cukrzycowa
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta