Eutanazja i samobójstwo z pomocą lekarza – biała księga European Association for Palliative Care - strona 3

20.07.2016
Euthanasia and physician-assisted suicide: a white paper from the European Association for Palliative Care
Lukas Radbruch, Carlo Leget, Patrick Bahr, Christof Müller-Busch, John Ellershaw, Franco de Conno, Paul Vanden Berghe; on behalf of the board members of the EAPC
Palliative Medicine, 2016; 30: 104–116

Kwestie kluczowe dla pacjenta

8. Indywidualne prośby o eutanazję lub PAS mają złożone przyczyny i mogą się wiązać z czynnikami osobistymi, psychologicznymi, duchowymi, społecznymi, kulturowymi, ekonomicznymi i demograficznymi.
Stosowanie eutanazji i PAS wiąże się z nieodłącznym ryzykiem błędnej interpretacji preferencji pacjenta na skutek niezrozumienia różnicy między eutanazją i PAS, jak również wahań pacjenta lub zmiany jego życiowych priorytetów. W dużym badaniu przeprowadzonym na grupie terminalnie chorych 10,6% podało, że poważnie rozważa eutanazję lub PAS; kolejny wywiad w tej grupie pokazał, że po 6 miesiącach 50,7% zmieniło zdanie w tej kwestii; prawie taka sama liczba pacjentów zaczęła również rozważać prośbę o zastosowanie tych procedur.42 Ostatecznie, według tego badania, wśród osób, które zmarły po jakimś czasie, tylko 5,6% dyskutowało z lekarzem ewentualność eutanazji lub PAS.
Dogłębna analiza zjawiska wykazała, że istnieje wiele znaczeń i zastosowań wyrażenia życzenie przyśpieszonej śmierci, począwszy od manifestacji woli życia i gestów altruizmu aż po rozpaczliwy krzyk, mający na celu zwrócenie uwagi na dramat aktualnej sytuacji pacjenta, jak i przejaw ostatniej możliwości samokontroli przez osobę umierającą. 43 Wydaje się, że wyrażenie swojego życzenia jest dla pacjentów istotnym narzędziem komunikowania się ze społeczeństwem.
W podobnym badaniu najważniejszym motywem pragnienia przyśpieszonej śmierci była świadomość bycia ciężarem dla innych.44,45 Także cierpienie zostało podane jako powód pragnienia przyśpieszonej śmierci, chociaż najczęściej chodziło o cierpienie, jakie może się pojawić dopiero w przyszłości, a nie o cierpienie doświadczane w danym momencie. Pacjenci bardzo się obawiali pogorszenia swojego stanu w przyszłości w związku z chorobą.
W praktyce klinicznej pacjenci często wykazują znaczną ambiwalencję swoich pragnień. Z jednej strony życzą sobie przyśpieszonej śmierci, z drugiej zaś wyrażają wolę życia; często równocześnie lub w postaci krótkotrwałych, następujących po sobie wahań. To współistnienie sprzecznych życzeń jest zrozumiałe jako element autentycznych, wielowarstwowych doświadczeń i moralnych refleksji u kresu życia.46

9. Prośby o eutanazję lub PAS wymagają zrozumienia i szczególnej uwagi, połączonych z otwartą i nacechowaną wrażliwością komunikacją między pacjentem a pracownikiem medycznym.
Personel opieki paliatywnej powinien rozumieć te prośby i uważnie ich wysłuchać oraz być w stanie prowadzić otwarty dialog na ich temat z pacjentami, opiekunami oraz innymi pracownikami medycznymi. Prośba o eutanazję powinna prowadzić do opisania wspólnie z pacjentem i rodziną obciążających, uciążliwych doświadczeń, które stanowią jej przesłankę. W Niemczech pacjenci wyjaśnili, że personel świadczący opiekę paliatywną odbierał ich prośby dotyczące przyśpieszenia śmierci jako potrzebę informacji i uspokojenia oraz uznanie ich kompetencji w zakresie opanowywania uciążliwych dolegliwości.44

10. Osoby proszące o eutanazję lub PAS powinny mieć dostęp do fachowej opieki paliatywnej.
Prośba o eutanazję lub PAS może zostać wycofana w następstwie zapewnienia kompleksowej opieki paliatywnej. Cierpienie z powodu dolegliwości fizycznych może być złagodzone, a opieka psychospołeczna i duchowa może poprawić samopoczucie pacjenta i jego opiekunów. Informacja na temat dostępnych możliwości opieki paliatywnej może uspokoić i zmniejszyć obawy o późniejszy przebieg choroby.44

11. Sedacja paliatywna może być alternatywą w wielu stanach klinicznych, w których chorzy mogą prosić o eutanazję lub PAS.
Sedacja może być wskazana u osób doświadczających cierpienia, które jest nie do zniesienia z powodu dolegliwości fizycznych, kiedy nie ma innych metod leczenia paliatywnego dostępnych w możliwym do zaakceptowania czasie, unikając niepożądanych skutków ubocznych (oporność na leczenie). Dolegliwości powodujące cierpienie nie do zniesienia powinny zostać zidentyfikowane. Najczęstsze z nich to: oporne splątanie z pobudzeniem psychomotorycznym, duszność, ból i drgawki. W sytuacjach nagłych mogą wystąpić: obfity krwotok, ciężka duszność terminalna lub wszechogarniający kryzys bólowy. Kontynuowanie głębokiej sedacji powinno się rozpatrywać tylko wtedy, gdy pacjent jest w terminalnej fazie choroby zgodnie z definicją Australian Palliative Care Phase (tzn. śmierć jest prawdopodobnie kwestią dni).47 Sedację paliatywną na tym etapie można rozważać również jako metodę łagodzenia ciężkich problemów natury pozafizycznej, takich jak oporna na leczenie depresja, lęk, utrata chęci do życia lub cierpienie egzystencjalne, aczkolwiek poziom zgody dla stosowania sedacji w tych przypadkach jest niższy.
W przeciwieństwie do powyższego stanowiska Zgromadzenie Ogólne we Francji przyjęło projekt ustawy o sedacji, który daje pacjentowi z chorobą terminalną prawo do wprowadzenia go w stan sedacji paliatywnej aż do chwili śmierci. Lekarze mogą obecnie być zmuszani do wprowadzenia w stan sedacji paliatywnej, jeśli pacjent jej zażąda. Projekt ten został odrzucony przez Senat w czerwcu 2015 roku, ale wciąż jest rozważany pod kątem legislacyjnym.
Powyższe stwierdzenie uzyskało niski poziom zgody w procesie Delphi, a członkowie zarządów krajowych towarzystw opieki paliatywnej w Europie nie osiągnęli porozumienia w tej kwestii. Niektóre komentarze wyrażały obawę, że sedacja paliatywna może być traktowana jako alternatywa dla eutanazji, co nie jest zgodne z intencją niniejszego dokumentu.

12. Należy odróżnić sedację paliatywną stosowaną u osób umierających od eutanazji. Intencją sedacji paliatywnej jest przyniesienie ulgi w cierpieniu nie do zniesienia. Procedura ta polega na zastosowaniu leku sedatywnego w celu opanowania dolegliwości, a zamierzony efekt to złagodzenie cierpienia. Intencją eutanazji jest natomiast zakończenie życia pacjenta poprzez podanie środka letalnego, a zamierzonym efektem jest szybka śmierć pacjenta.
Sedacji paliatywnej nie można nigdy stosować w celu skrócenia życia.2,48 W badaniu ankietowym na temat praktykowania sedacji paliatywnej 17% lekarzy stwierdziło, że ich bezpośrednią intencją było przyśpieszenie śmierci pacjenta,49 co oznacza niewłaściwe stosowanie tej procedury. U bardzo słabych pacjentów nie można wykluczyć skutku ubocznego sedacji, jakim jest niezamierzone skrócenie życia, chociaż dwa systematyczne przeglądy piśmiennictwa wyjaśniają, że sedacja paliatywna nie skraca życia terminalnie chorych na nowotwór. 50,51
Odpowiedzialny lekarz, by uniknąć postępowania niewłaściwego lub błędu w sztuce, analizuje i dokumentuje swoje intencje w chwili rozpoczęcia procedury sedacji paliatywnej. Zaleca się, aby decyzja o zastosowaniu sedacji paliatywnej była decyzją całego zespołu medycznego lub przynajmniej była poddana obiektywnej kontroli.

13. Opieka paliatywna jest realizowana do końca życia i z definicji nigdy nie jest daremna.
Nigdy się nie przerywa opieki paliatywnej; jest ona realizowana aż do śmierci (i nawet później, kiedy dąży się do wsparcia rodziny w okresie żałoby). Tak więc, chociaż działania mające na celu przedłużanie życia mogą się okazać daremne, to opieka paliatywna nigdy nie jest daremna.39 Pacjent może odrzucać działania opieki paliatywnej, nie oznacza to jednak, że jej kontynuowanie jest daremne. Wręcz przeciwnie, opieka paliatywna okazuje się skuteczna w łagodzeniu dotkliwego bólu i innych dolegliwości, a opieka nad pacjentami w wymiarze fizycznym, psychospołecznym i duchowym jest zapewniania do śmierci.
Niektórzy twierdzą, że pojęcie daremności opieki paliatywnej uzasadnia potrzebę eutanazji.52 Pojęcie to jednak jest błędne i sprzeczne samo w sobie, opiera się bowiem na błędnym rozumieniu tego, czym jest opieka paliatywna.

14. Świadczenie eutanazji i PAS nie powinno być włączane do opieki paliatywnej.
Uważamy, że istnieją zarówno filozoficzne, jak i medyczne argumenty przeciwko eutanazji. Z filozoficznego punktu widzenia eutanazja czyni ze śmierci środek do zakończenia cierpienia człowieka, jako że ludzkie życie musi zostać utracone, by zakończyć cierpienie. Z medycznego punktu widzenia eutanazja, choć jest aktem medycznym (wstrzyknięcie środków letalnych), jednak nie jest działaniem leczniczym w jakimkolwiek znaczeniu tych słów, ponieważ podstawowym zadaniem lekarza jest niesienie ulgi w cierpieniu i leczenie, a nie zakończenie czyjegoś życia.39
Jednakże Bernheim i wsp. w dyskusji o interakcji opieki paliatywnej i legalizacji eutanazji stwierdzili, że przykład Belgii wskazuje na efekt synergistyczny. Opisali oni model, nazwany integralną opieką paliatywną, w którym eutanazja jest traktowana jako kolejny, ostatni etap opieki paliatywnej.52
W innym, niedawnym artykule liderzy Federacji Opieki Paliatywnej Flandrii stwierdzili, że pracownicy i zespoły opieki paliatywnej, skonfrontowani z legalną możliwością wykonywania eutanazji i pod wpływem różnego rodzaju doświadczeń, bardziej angażowali się w – jak to określili – „towarzyszenie przy eutanazji”. Powołując się na ciągłość opieki, decydowali się nie opuszczać pacjentów proszących o eutanazję, i nie odsyłać ich do innych lekarzy w innych placówkach, lecz kontynuować opiekę, zapewniając im wszelkie możliwe wsparcie. Chcieli w ten sposób wyrazić przekonanie, że choć eutanazja i opieka paliatywna to dwie różne kwestie, jednak mogą one „być traktowane od czasu do czasu łącznie w opiece nad tym samym pacjentem”.53
Lekarze zaangażowani w opiekę paliatywną w innych krajach są zaniepokojeni tymi propozycjami, ponieważ kliniczne doświadczenie w opiece paliatywnej nauczyło ich wyrozumiałości wobec próśb o eutanazję wyrażanych przez pacjentów, ale też i dużej ostrożności w ich interpretacji. Definicja opieki paliatywnej nie zawiera możliwości eutanazji. WHO jednoznacznie stwierdziła w 2002 roku, że opieka paliatywna nie przyśpiesza ani nie opóźnia śmierci,26 co zostało przyjęte w innych definicjach opieki paliatywnej41.
Jednak nawet jeśli opieka paliatywna jest realizowana na najwyższym poziomie, nie zapobiegnie to jednostkowym prośbom pacjentów o przyśpieszoną śmierć, w tym także prośbom o eutanazję lub PAS.54-56 Wysłuchanie i przeanalizowanie wyraźnych lub ukrytych próśb o eutanazję oraz odpowiednie podejście do cierpienia leżącego u podstaw tych próśb, należy do zakresu odpowiedzialności specjalistów opieki paliatywnej.
Uzyskano umiarkowane porozumienie w kwestii powyższego stwierdzenia w procesie Delphi, natomiast członkowie zarządów krajowych towarzystw opieki paliatywnej w Europie nie osiągnęli konsensusu. Mocny sprzeciw wyraziła część respondentów (w większości z państw Beneluksu). Sprzeciw ten odzwierciedla obecną sytuację w Europie. Stwierdzenie utrzymano jednak w postaci normatywnej, chociaż jest jasne, że moralne rozumienie przyśpieszania śmierci może być różnie rozumiane w różnych kulturach lub subkulturach.

strona 3 z 4
Zobacz także
  • Komentarz do artykułu: Eutanazja i samobójstwo z pomocą lekarza
  • RPO: Eutanazja sprzeczna z godnością człowieka
  • "Eutanazja jest moralnie niedopuszczalna"
  • Kiedy lekarz może pozwolić choremu umrzeć? Głosy w dyskusji
  • Rezygnacja z uporczywej terapii w świetle polskiego prawa
  • Rezygnacja z uporczywej terapii w świetle nauki Kościoła