Kiedy lekarz może pozwolić choremu umrzeć? O sympozjum z cyklu "Dylematy etyczne w praktyce lekarskiej" 2009

24.09.2009
dr med. Piotr Gajewski
II Katedra Chorób Wewnętrznych Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie,
redaktor naczelny "Medycyny Praktycznej"
prof. dr hab. Tadeusz Biesaga SDB
Katedra Bioetyki Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie

W dniu 2 kwietnia 2009 roku, w przeddzień VIII Krajowej Konferencji Szkoleniowej Towarzystwa Internistów Polskich, odbyło się w Warszawie drugie sympozjum z zapoczątkowanego rok wcześniej cyklu "Dylematy etyczne w praktyce lekarskiej", zorganizowane przez Medycynę Praktyczną we współpracy z Towarzystwem Internistów Polskich, Naczelną Izbą Lekarską i Amerykańskim Kolegium Lekarzy (ACP). Jako temat sympozjum Komitet Organizacyjny pod przewodnictwem prof. Andrzeja Szczeklika wybrał jeden z najtrudniejszych problemów schyłku życia, jakim jest odstąpienie od uporczywej terapii, stawiając go w sposób prowokujący do myślenia w pytaniu: "Kiedy lekarz może pozwolić choremu umrzeć?" Do poszukiwania odpowiedzi na to pytanie zmuszają nas nie tylko szybki rozwój biotechnologii i coraz większe możliwości podtrzymywania życia ludzkiego, lecz również głośne w ostatnim czasie kazusy takich osób jak Terri Schiavo czy Eluana Englaro, ujawniające w sposób drastyczny dylematy, przed jakimi stają lekarze.

Duże zainteresowanie tym sympozjum (wzięło w nim udział blisko 600 lekarzy) dowodzi, że podjęte zagadnienie stanowi niezwykle istotny problem w praktyce. Zaproszeni wykładowcy przedstawili je z perspektywy medycznej (prof. R. Jaeschke), etycznej (prof. M. Machinek, prof. W. Bołoz) i prawnej (prof. W. Wróbel). Prof. Paul S. Mueller, reprezentujący Amerykańskie Kolegium Lekarzy, przedstawił fakty medyczne i prawne w sprawie Terri Schiavo, ilustrującej formalne rozwiązania takich przypadków (czyli odstąpienia od uporczywej terapii w stanie wegetatywnym) przyjęte w Stanach Zjednoczonych oraz dyskusję etyczną z tym związaną. Należy zauważyć, że wszyscy prelegenci podnosili kwestię trudności w zdefiniowaniu uporczywej terapii i innych pokrewnych, często używanych pojęć odnoszących się do różnych interwencji medycznych stosowanych w celu podtrzymania życia (np. terapii daremnej – której próby definiowania prof. Roman Jaeschke uznał za daremne). Jednocześnie jasno określono, czym jest eutanazja i samobójstwo przy pomocy lekarza, jednoznacznie uznając te sposoby pozbawiania chorych życia za niedopuszczalne etycznie.

Cenne uzupełnienie wygłoszonych referatów stanowiły głosy w dyskusji, wypowiedziane przez zaproszonych ekspertów – etyków (prof. T. Biesaga, prof. W. Galewicz) i lekarzy (dr hab. R. Krajewski, prof. Jacek Łuczak, prof. K. Marczewski, dr K. Radziwiłł, dr med. J. Umiastowski). Próbę przedstawienia problemu umierania z perspektywy osób stojących na krawędzi życia i śmierci oraz ich najbliższych podjęła Anna Dymna, aktorka, założycielka i Prezes Fundacji "Mimo wszystko". Opisując przejmująco własne spotkania z takimi osobami (tak ze znanymi ze środków masowego przekazu, jak i z szerzej nieznanymi) oraz ich (a także swoje) rozterki i wątpliwości, przypomniała nam m.in., że: "Powinniśmy (...) zrobić wszystko, by nikt wokół nas nie chciał umierać, by nie popełniał samobójstwa, by chciał żyć do końca. To jest możliwe, jeśli człowiek nie zostaje sam z cierpieniem i strachem, nie czuje się tylko balastem." Tymi słowami wskazała nam zadanie – towarzyszenie choremu w naturalnym umieraniu do końca i niesienie mu w tym czasie ulgi w cierpieniu – o którym często zapominamy lub którego nie potrafimy wypełnić. Zachęcamy Czytelników do refleksji nad opublikowanymi w tym zeszycie "Medycyny Praktycznej" tekstami wystąpień podczas sympozjum (wystąpienia te w formie nagrań wideo są udostępnione na stronie internetowej www.mp.pl). Mamy nadzieję, że także dzięki tej lekturze łatwiej będzie lekarzom podejmować decyzje w opiece nad chorymi w stanie terminalnym lub wegetatywnym, tak aby były one dla tych chorych najlepsze i etycznie usprawiedliwione. Jak stwierdza prof. Jacek Łuczak: "Podejmowanie właściwej decyzji jest trudne, wymaga zawsze indywidualnego podejścia, starannej oceny, wrażliwego, ustalonego sumienia lekarza i dobrego komunikowania się z cierpiącym chorym i jego bliskimi". Zdaniem dr. Jerzego Umiastowskiego: "Istnieje konieczność powrotu do medycyny personalistycznej, tzn. do osobowego kontaktu lekarza z chorym". Dopiero przy dobrej relacji lekarz-pacjent pojawia się bowiem szansa na podjęcie właściwej decyzji, a jej prawne sformalizowanie będzie – jak się wydaje – trudne i może przynieść więcej szkody niż pożytku.

Postscriptum: Zapraszamy na III Sympozjum "Dylematy etyczne w praktyce lekarskiej", poświęcone problemom ingerencji w ludzki embrion (zapłodnienie in vitro, pozyskiwanie komórek macierzystych itd.), z udziałem wybitnych ekspertów z Polski i zagranicy, które się odbędzie 24 marca 2010 roku w Warszawie, w przeddzień IX Krajowej Konferencji Szkoleniowej Towarzystwa Internistów Polskich.

II Sympozjum "Dylematy etyczne w praktyce lekarskiej – kiedy lekarz może pozwolić choremu umrzeć?"
Warszawa, 2 kwietnia 2009 r.

Komitet organizacyjny: prof. Andrzej Szczeklik (przewodniczący), prof. Tadeusz Biesaga SDB, dr Piotr Gajewski, dr Konstanty Radziwiłł, dr Jerzy Umiastowski, sędzia Mariusz Żelichowski