Jak cytować: Radziwiłł K.: Kodeks Etyki Lekarskiej. Odcinek 43: Wydawanie zaświadczeń lekarskich. Med. Prakt., 2017; 6: 119–120, 123
Skróty: KEL – Kodeks Etyki Lekarskiej
Artykuł 40. Kodeksu Etyki Lekarskiej (KEL)
stwierdza: „Wydawanie zaświadczeń lekarskich
jest dozwolone jedynie na podstawie
aktualnego badania lub odpowiedniej dokumentacji.”
Niejeden młody lekarz rozpoczynający wykonywanie
zawodu wyobraża sobie, że prawdziwa
praktyka lekarska to diagnozowanie i leczenie,
oraz że to im właśnie (i tylko im) przypisane są towarzyszące
medycynie od czasów hipokratejskich
dylematy etyczne. Okazuje się jednak, że większość
powinności i pytań etycznych wykracza
poza ten obszar i dotyczy także takich aspektów
praktyki jak: promocja zdrowia, profilaktyka chorób,
rehabilitacja, badania naukowe, nauczanie
zawodu, kierowanie zakładami leczniczymi, a nawet
przygotowywanie, organizowanie lub nadzór
nad udzielaniem świadczeń opieki zdrowotnej.1
Nie inaczej jest w przypadku wydawania opinii i orzeczeń lekarskich. Lekarz podejmujący się
wystawienia zaświadczenia musi sobie zdawać
sprawę z tego, że jest to czynność, która daleka
jest od „wypisania druczka” i tak jak każda inna
aktywność zawodowa wymaga od niego profesjonalizmu,
czyli postępowania zgodnego ze wskazaniami
aktualnej wiedzy medycznej, z zasadami
etyki zawodowej oraz z należytą starannością.2
Artykuł 40 KEL odnosi się do najbardziej podstawowych
powinności lekarza wystawiającego
zaświadczenie. Jest bowiem zupełnie oczywiste,
że wydanie opinii czy orzeczenia osobie, co do której
tożsamości i stanu zdrowia w określonym czasie
lekarz nie miałby pewności, byłoby nie tylko
poważnym naruszeniem zasady rzetelności, ale
także narażałoby go na zarzut popełnienia przestępstwa
poświadczania nieprawdy.
Warto zauważyć, że ogromna większość lekarzy
pracuje w placówkach publicznego systemu służby
zdrowia, w ramach którego pacjentom należą się
orzeczenia w sprawach związanych z dalszym leczeniem,
rehabilitacją, niezdolnością do pracy określoną w przepisach o ubezpieczeniach społecznych,
kontynuowaniem nauki, uczestniczeniem w zajęciach
sportowych i w zorganizowanym wypoczynku, a także jeżeli są wydawane dla celów pomocy społecznej
lub uzyskania zasiłku pielęgnacyjnego. Wcale
nie rzadko od jakości takiego dokumentu zależy
bardzo wiele w życiu osoby, o której stanie zdrowia i zdolności (lub niezdolności) do wykonywania określonych
czynności lub sprawowania funkcji lekarz się
wypowiada. Skutki wydanego orzeczenia mogą być
finansowe (niekiedy wchodzą w grę poważne sumy),
ale także może ono wpływać na sytuację społeczną,
prawną, rodzinną lub pracowniczą pacjenta, a nawet
być podstawą odpowiedzialności prawnej lub pozbawienia
kogoś wolności lub uniknięcia tego.3
W związku z tym, co zostało powiedziane powyżej,
wiele zasad zawartych w Przyrzeczeniu lekarskim4
oraz w licznych artykułach Kodeksu Etyki
Lekarskiej5 ma także zastosowanie do okoliczności,
które towarzyszą lub mogą towarzyszyć orzekaniu
lekarskiemu. Zresztą, oprócz artykułu 40
także artykuły 10 ust. 1 (zasada niewykraczania
poza swoje umiejętności zawodowe), 24 (możliwość
przekazania informacji o stanie zdrowia pacjenta
innemu lekarzowi, jeżeli jest to niezbędne dla
dalszego postępowania) i 41 (nakaz postępowania
zgodnie z wiedzą lekarską i sumieniem oraz zakaz
postępowania pod presją lub w oczekiwaniu
osobistych korzyści) wprost wymieniają czynność
orzekania lekarskiego.
Wśród licznych zasad etycznych, które mają
zastosowanie do lekarza wydającego zaświadczenie
lekarskie zawierające opinię lub orzeczenie
lekarskie, kilka ma znaczenie szczególne.6 Przede
wszystkim lekarz wystawiający zaświadczenie powinien
kierować się aktualnym stanem wiedzy
medycznej – niedopuszczalne jest zatem umieszczanie w treści zaświadczenia czegokolwiek, co
jest domysłem, wynika z intuicji lekarza czy też
opiera się na nienaukowych, niesprawdzonych
teoriach.
Tak jak w innych czynnościach lekarskich jakość
rezultatu (w tym przypadku treści zaświadczenia)
zależy od staranności lekarza i czasu poświęconego
pracy. Także w orzekaniu pośpiech i rutyna są wrogami
jakości pracy, a w efekcie mogą spowodować
kaskadę skutków niepożądanych.
Dla prawidłowego orzekania niezbędne jest
poprzedzenie go osobistym badaniem pacjenta
– od lekarza jednak zależy, czy podstawą jego
decyzji będzie wywiad lekarski, badanie przedmiotowe
pacjenta, czy też analiza wyników badań
pomocniczych. W niektórych przypadkach może
to być analiza dokumentacji pacjenta, jednak w zaświadczeniu należy to wyraźnie zaznaczyć – w sposób, który nie pozostawia wątpliwości co
do źródła wiedzy o pacjencie, jakim dysponował
lekarz orzekający.
W szczególnie trudnych przypadkach orzekania
lekarz powinien zwrócić się z prośbą o pomoc
do bardziej kompetentnego (bardziej doświadczonego
lub specjalizującego się w określonym problemie
medycznym) kolegi.
Niezależnie od rodzaju wydawanego orzeczenia
lekarz powinien zadbać o odpowiednie warunki
badania pacjenta i traktować go z poszanowaniem
jego godności osobistej, prawa do intymności i prywatności, a także do świadomego udziału w tym,
co jego dotyczy. Dlatego orzekanie w stosunku
do osób ubezwłasnowolnionych, małoletnich czy
nieletnich, podejrzanych o naruszenie prawa,
przestępców itp. musi także odbywać się w godnych
warunkach oraz co najmniej po poinformowaniu
ich o charakterze podejmowanych czynności, a tam, gdzie to tylko możliwe, za ich świadomą
zgodą.
Wydane orzeczenie z samej swojej natury służy
mniej czy bardziej bezpośredniemu poinformowaniu
innych osób lub instytucji o stanie zdrowia
pacjenta. Dlatego lekarz powinien uświadomić pacjenta,
jakie mogą być konsekwencje wystawianego
zaświadczenia dla niego i dla innych. Sam zaś
zakres informacji zawieranych w zaświadczeniu
lekarz powinien ograniczyć do niezbędnego minimum, a co do całości wiedzy o pacjencie przestrzegać
powszechnie obowiązujących zasad tajemnicy
lekarskiej.
Gdy podczas wystawiania orzeczenia lekarz
podejrzewa stan zagrożenia zdrowia lub życia
pacjenta albo stwierdza fakt łamania praw człowieka,
powinien podjąć odpowiednie kroki. Bez
względu na okoliczności orzekania nie powinien
także czuć się zwolniony z odpowiedzialności
za odpowiednie zachowanie asystujących osób
(niekiedy niewykonujących zawodów medycznych), a także zachowanie przez nich w tajemnicy
informacji o pacjencie.
Orzekanie o stanie zdrowia podlega oczywiście
także zasadzie niedyskryminacji, to znaczy musi
się odbywać w sposób zapewniający każdemu pacjentowi
należny szacunek bez żadnych różnic,
takich jak rasa, religia, narodowość, poglądy polityczne,
stan majątkowy i inne.7,8
Wreszcie, jak każda czynność lekarska, także
orzekanie podlega obowiązkowi stosowania się
do ogólnie przyjętych norm etycznych, dobrych
obyczajów środowiska lekarskiego, a także dbałości o godność stanu lekarskiego i zaufania do lekarzy.
Oczekiwania licznych pacjentów z jednej
strony, a naciski różnych instytucji z drugiej, czynią
orzekanie lekarskie często równie trudnym, co
inne aspekty praktyki lekarskiej.9
Piśmiennictwo:
1. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20 150 000 4642. tamże
3. K. Radziwiłł: Orzecznictwo. W: J.B. Latkowski, W. Lukas: Medycyna rodzinna. T. 1. Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2009: 87–91
4. Przyrzeczenie lekarskie. Warszawa, 2004, http:// www.nil.org.pl/__data/assets/pdf_file/0003/4764/ Kodeks-Etyki-Lekarskiej.pdf
5. Kodeks Etyki Lekarskiej. Warszawa, 2004, http:// www.nil.org.pl/__data/assets/pdf_file/0003/4764/ Kodeks-Etyki-Lekarskiej.pdf
6. A. Muszala: Encyklopedia bioetyki. Radom, Polwen, 2007
7. T. Biesaga: Elementy etyki lekarskiej. Kraków, Medycyna Praktyczna, 2006
8. T. Brzeziński: Etyka lekarska. Warszawa, PZWL, 2012
9. Kodeks Etyki Lekarskiej. Warszawa, 2004, http://www.nil.org.pl/__data/assets/pdf_file/0003/4764/Kodeks-Etyki-Lekarskiej.pdf