Wydawanie zaświadczeń lekarskich

Kodeks Etyki Lekarskiej. Odcinek 43: Wydawanie zaświadczeń lekarskich

27.12.2017
dr n. med. Konstanty Radziwiłł, Ministerstwo Zdrowia

Jak cytować: Radziwiłł K.: Kodeks Etyki Lekarskiej. Odcinek 43: Wydawanie zaświadczeń lekarskich. Med. Prakt., 2017; 6: 119–120, 123

Skróty: KEL – Kodeks Etyki Lekarskiej

Artykuł 40. Kodeksu Etyki Lekarskiej (KEL) stwierdza: „Wydawanie zaświadczeń lekarskich jest dozwolone jedynie na podstawie aktualnego badania lub odpowiedniej dokumentacji.”
Niejeden młody lekarz rozpoczynający wykonywanie zawodu wyobraża sobie, że prawdziwa praktyka lekarska to diagnozowanie i leczenie, oraz że to im właśnie (i tylko im) przypisane są towarzyszące medycynie od czasów hipokratejskich dylematy etyczne. Okazuje się jednak, że większość powinności i pytań etycznych wykracza poza ten obszar i dotyczy także takich aspektów praktyki jak: promocja zdrowia, profilaktyka chorób, rehabilitacja, badania naukowe, nauczanie zawodu, kierowanie zakładami leczniczymi, a nawet przygotowywanie, organizowanie lub nadzór nad udzielaniem świadczeń opieki zdrowotnej.1 Nie inaczej jest w przypadku wydawania opinii i orzeczeń lekarskich. Lekarz podejmujący się wystawienia zaświadczenia musi sobie zdawać sprawę z tego, że jest to czynność, która daleka jest od „wypisania druczka” i tak jak każda inna aktywność zawodowa wymaga od niego profesjonalizmu, czyli postępowania zgodnego ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością.2

Artykuł 40 KEL odnosi się do najbardziej podstawowych powinności lekarza wystawiającego zaświadczenie. Jest bowiem zupełnie oczywiste, że wydanie opinii czy orzeczenia osobie, co do której tożsamości i stanu zdrowia w określonym czasie lekarz nie miałby pewności, byłoby nie tylko poważnym naruszeniem zasady rzetelności, ale także narażałoby go na zarzut popełnienia przestępstwa poświadczania nieprawdy.
Warto zauważyć, że ogromna większość lekarzy pracuje w placówkach publicznego systemu służby zdrowia, w ramach którego pacjentom należą się orzeczenia w sprawach związanych z dalszym leczeniem, rehabilitacją, niezdolnością do pracy określoną w przepisach o ubezpieczeniach społecznych, kontynuowaniem nauki, uczestniczeniem w zajęciach sportowych i w zorganizowanym wypoczynku, a także jeżeli są wydawane dla celów pomocy społecznej lub uzyskania zasiłku pielęgnacyjnego. Wcale nie rzadko od jakości takiego dokumentu zależy bardzo wiele w życiu osoby, o której stanie zdrowia i zdolności (lub niezdolności) do wykonywania określonych czynności lub sprawowania funkcji lekarz się wypowiada. Skutki wydanego orzeczenia mogą być finansowe (niekiedy wchodzą w grę poważne sumy), ale także może ono wpływać na sytuację społeczną, prawną, rodzinną lub pracowniczą pacjenta, a nawet być podstawą odpowiedzialności prawnej lub pozbawienia kogoś wolności lub uniknięcia tego.3

W związku z tym, co zostało powiedziane powyżej, wiele zasad zawartych w Przyrzeczeniu lekarskim4 oraz w licznych artykułach Kodeksu Etyki Lekarskiej5 ma także zastosowanie do okoliczności, które towarzyszą lub mogą towarzyszyć orzekaniu lekarskiemu. Zresztą, oprócz artykułu 40 także artykuły 10 ust. 1 (zasada niewykraczania poza swoje umiejętności zawodowe), 24 (możliwość przekazania informacji o stanie zdrowia pacjenta innemu lekarzowi, jeżeli jest to niezbędne dla dalszego postępowania) i 41 (nakaz postępowania zgodnie z wiedzą lekarską i sumieniem oraz zakaz postępowania pod presją lub w oczekiwaniu osobistych korzyści) wprost wymieniają czynność orzekania lekarskiego.
Wśród licznych zasad etycznych, które mają zastosowanie do lekarza wydającego zaświadczenie lekarskie zawierające opinię lub orzeczenie lekarskie, kilka ma znaczenie szczególne.6 Przede wszystkim lekarz wystawiający zaświadczenie powinien kierować się aktualnym stanem wiedzy medycznej – niedopuszczalne jest zatem umieszczanie w treści zaświadczenia czegokolwiek, co jest domysłem, wynika z intuicji lekarza czy też opiera się na nienaukowych, niesprawdzonych teoriach.
Tak jak w innych czynnościach lekarskich jakość rezultatu (w tym przypadku treści zaświadczenia) zależy od staranności lekarza i czasu poświęconego pracy. Także w orzekaniu pośpiech i rutyna są wrogami jakości pracy, a w efekcie mogą spowodować kaskadę skutków niepożądanych.
Dla prawidłowego orzekania niezbędne jest poprzedzenie go osobistym badaniem pacjenta – od lekarza jednak zależy, czy podstawą jego decyzji będzie wywiad lekarski, badanie przedmiotowe pacjenta, czy też analiza wyników badań pomocniczych. W niektórych przypadkach może to być analiza dokumentacji pacjenta, jednak w zaświadczeniu należy to wyraźnie zaznaczyć – w sposób, który nie pozostawia wątpliwości co do źródła wiedzy o pacjencie, jakim dysponował lekarz orzekający.

W szczególnie trudnych przypadkach orzekania lekarz powinien zwrócić się z prośbą o pomoc do bardziej kompetentnego (bardziej doświadczonego lub specjalizującego się w określonym problemie medycznym) kolegi.
Niezależnie od rodzaju wydawanego orzeczenia lekarz powinien zadbać o odpowiednie warunki badania pacjenta i traktować go z poszanowaniem jego godności osobistej, prawa do intymności i prywatności, a także do świadomego udziału w tym, co jego dotyczy. Dlatego orzekanie w stosunku do osób ubezwłasnowolnionych, małoletnich czy nieletnich, podejrzanych o naruszenie prawa, przestępców itp. musi także odbywać się w godnych warunkach oraz co najmniej po poinformowaniu ich o charakterze podejmowanych czynności, a tam, gdzie to tylko możliwe, za ich świadomą zgodą.
Wydane orzeczenie z samej swojej natury służy mniej czy bardziej bezpośredniemu poinformowaniu innych osób lub instytucji o stanie zdrowia pacjenta. Dlatego lekarz powinien uświadomić pacjenta, jakie mogą być konsekwencje wystawianego zaświadczenia dla niego i dla innych. Sam zaś zakres informacji zawieranych w zaświadczeniu lekarz powinien ograniczyć do niezbędnego minimum, a co do całości wiedzy o pacjencie przestrzegać powszechnie obowiązujących zasad tajemnicy lekarskiej.
Gdy podczas wystawiania orzeczenia lekarz podejrzewa stan zagrożenia zdrowia lub życia pacjenta albo stwierdza fakt łamania praw człowieka, powinien podjąć odpowiednie kroki. Bez względu na okoliczności orzekania nie powinien także czuć się zwolniony z odpowiedzialności za odpowiednie zachowanie asystujących osób (niekiedy niewykonujących zawodów medycznych), a także zachowanie przez nich w tajemnicy informacji o pacjencie.
Orzekanie o stanie zdrowia podlega oczywiście także zasadzie niedyskryminacji, to znaczy musi się odbywać w sposób zapewniający każdemu pacjentowi należny szacunek bez żadnych różnic, takich jak rasa, religia, narodowość, poglądy polityczne, stan majątkowy i inne.7,8
Wreszcie, jak każda czynność lekarska, także orzekanie podlega obowiązkowi stosowania się do ogólnie przyjętych norm etycznych, dobrych obyczajów środowiska lekarskiego, a także dbałości o godność stanu lekarskiego i zaufania do lekarzy. Oczekiwania licznych pacjentów z jednej strony, a naciski różnych instytucji z drugiej, czynią orzekanie lekarskie często równie trudnym, co inne aspekty praktyki lekarskiej.9

Piśmiennictwo:

1. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20 150 000 464
2. tamże
3. K. Radziwiłł: Orzecznictwo. W: J.B. Latkowski, W. Lukas: Medycyna rodzinna. T. 1. Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2009: 87–91
4. Przyrzeczenie lekarskie. Warszawa, 2004, http:// www.nil.org.pl/__data/assets/pdf_file/0003/4764/ Kodeks-Etyki-Lekarskiej.pdf
5. Kodeks Etyki Lekarskiej. Warszawa, 2004, http:// www.nil.org.pl/__data/assets/pdf_file/0003/4764/ Kodeks-Etyki-Lekarskiej.pdf
6. A. Muszala: Encyklopedia bioetyki. Radom, Polwen, 2007
7. T. Biesaga: Elementy etyki lekarskiej. Kraków, Medycyna Praktyczna, 2006
8. T. Brzeziński: Etyka lekarska. Warszawa, PZWL, 2012
9. Kodeks Etyki Lekarskiej. Warszawa, 2004, http://www.nil.org.pl/__data/assets/pdf_file/0003/4764/Kodeks-Etyki-Lekarskiej.pdf