Czy lekarz może odmówić pacjentowi pomocy? Pierwsze sympozjum z cyklu "Dylematy etyczne w praktyce lekarskiej"

15.09.2008
dr med. Piotr Gajewski
II Katedra Chorób Wewnętrznych Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
prof. dr hab. Tadeusz Biesaga SDB
Katedra Bioetyki Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie
sędzia Mariusz Żelichowski
Sąd Rejonowy w Kielcach

XXXVI Zjazd Towarzystwa Internistów Polskich (24–26.04.2008, Warszawa) stał się okazją do zorganizowania przez Medycynę Praktyczną, razem z Towarzystwem Internistów Polskich i Naczelną Izbą Lekarską, we współpracy z Amerykańskim Kolegium Lekarzy, sympozjum satelitarnego pt. "Dylematy etyczne w praktyce lekarskiej – czy lekarz może odmówić pacjentowi pomocy?". Wybór tematyki (p. ramka) był podyktowany wydarzeniami ostatnich miesięcy, przede wszystkim strajkiem lekarzy. Jak bardzo palący jest to problem, można się było przekonać po liczbie uczestników sympozjum (ponad 400) oraz żywej dyskusji.

Komitet organizacyjny sympozjum, pod przewodnictwem profesorów Andrzeja Szczeklika i Andrzeja Zolla, zaprosił lekarzy oraz autorytety w dziedzinie etyki i prawa, by uzyskać odpowiedzi na pytania, czy leczenie pacjenta jest obowiązkiem, czy tylko przywilejem lekarza oraz czy lekarz może odmówić pacjentowi pomocy w sytuacji strajku, braku środków finansowych na leczenie lub sprzeciwu sumienia. Połączenie perspektywy etycznej i prawnej było konieczne, gdyż – jak stwierdził prof. Marek Safjan – "obowiązek prawny lekarza jest silnie sprzęgnięty z wymiarem etycznym, który poprzez reguły deontologii lekarskiej dookreśla treść i zakres zachowań lekarza".

Sam tytuł sympozjum był dla niektórych jego uczestników zaskakujący, a nawet prowokacyjny. Kolejne wystąpienia i głosy w dyskusji pokazały jednak, że w dzisiejszych złożonych warunkach uprawiania medycyny zachowania lekarskie oparte na intuicji moralnej przestają być oczywiste i domagają się pogłębionej refleksji oraz rzetelnego i klarownego uzasadnienia. Praktyczna realizacja lekarskiego powołania – jakim jest ratowanie życia, zdrowia ludzkiego i niesienie ulgi w cierpieniu – napotyka rozliczne przeszkody, niekiedy instytucjonalno-finansowe, co stawia lekarza w sytuacji dylematu, nieraz trudnego do rozstrzygnięcia. Sympozjum miało dostarczyć wskazówek, jak w takich przypadkach się zachować, by nie sprzeniewierzyć się etyce zawodu lekarskiego, a przynajmniej miało pobudzić do refleksji. Ze względu na fundamentalne znaczenie tego problemu, teksty wystąpień ukazujących perspektywę etyczną i prawną poruszonych zagadnień zostały opublikowane w tym numerze "Medycyny Praktycznej" (z wyjątkiem tekstu wystąpienia prof. W. Stróżewskiego, który ukazał się w numerze poprzednim), a wszystkie wystąpienia w formie nagrań wideo udostępniono na stronie internetowej www.mp.pl. Dodatkowo polecamy Czytelnikom dwa artykuły podsumowujące napisane już po sympozjum, autorstwa prof. Andrzeja Zolla i prof. Andrzeja Szczeklika. W konferencji prasowej poprzedzającej sympozjum wzięła też udział, na zaproszenie organizatorów, Anna Dymna, aktorka oraz założycielka i Prezes Fundacji "Mimo wszystko", niosącej pomoc indywidualnym chorym. Prowadząc od pięciu lat program telewizyjny "Spotkajmy się", spędziła wiele czasu na rozmowach z osobami chorymi i niepełnosprawnymi, i tym doświadczeniem podzieliła się z dziennikarzami, a teraz czyni to z Czytelnikami "Medycyny Praktycznej" w krótkim, przejmującym artykule "Ślicznie pani w niebieskim". Pokazuje w nim, jak lekarze potrafią być ofiarni, ale też jak niektórzy są bezduszni. Świadomość perspektywy pacjenta w ocenie zachowań nigdy nie powinna lekarza opuszczać. Autorka kończy swoje wystąpienie m.in. takimi słowami: "Lekarz powinien być szczęśliwy, bo wtedy i pacjent będzie mniej cierpiał, szybciej zdrowiał i częściej się uśmiechał. Trzeba zrobić wszystko, by atmosfera i warunki leczenia stały się bardziej ludzkie". Słowa te, wraz z wystąpieniami podczas sympozjum, powinny dotrzeć do osób odpowiedzialnych za organizację i finansowanie opieki zdrowotnej w naszym kraju, i znaleźć praktyczne odzwierciedlenie. Być może zainspirują one też dalszy rozwój polskiego prawa medycznego w kierunku umocnienia etosu zawodu lekarza.

Na zakończenie sympozjum uczestnicy poparli inicjatywę prof. Andrzeja Szczeklika skierowania listu otwartego do Premiera Rzeczypospolitej Polskiej, wzywającego do niezwłocznego podjęcia skutecznych działań w celu usunięcia osłabiających etos lekarski barier instytucjonalno-finansowych. Treść tego listu, wysłanego dnia 26 kwietnia 2008 roku, jest dostępna na stronie www.mp.pl/kurier/?aid=38292.

Postscriptum: Medycyna Praktyczna będzie organizować sympozja z cyklu "Dylematy etyczne w praktyce lekarskiej" co roku, w połączeniu z Krajową Konferencją Szkoleniową Towarzystwa Internistów Polskich. Kolejne sympozjum, poświęcone problemom terapii daremnej, odbędzie się 2 kwietnia 2009 roku. Zapraszamy!

"Dylematy etyczne w praktyce lekarskiej – czy lekarz może odmówić pacjentowi pomocy"
Sympozjum satelitarne XXXVI Zjazdu Towarzystwa Internistów Polskich

Warszawa, 24 kwietnia 2008 r.

Komitet organizacyjny: prof. Andrzej Szczeklik (przewodniczący), prof. Andrzej Zoll (przewodniczący), dr Piotr Gajewski (sekretarz), prof. Tadeusz Biesaga SDB, dr Włodzimierz Bednorz, prof. Zbigniew Chłap, dr Jerzy Umiastowski, sędzia Mariusz Żelichowski