Pojęcie „zespoły dwuobręczowe” lub „zespoły obręczowo-kończynowe” odnosi się do szerokiego spektrum chorób o zróżnicowanej etiologii, w których dominującą manifestacją kliniczną jest niedowład mięśni obręczy barkowej i/lub biodrowej.
Dystrofie mięśniowe obręczowo-kończynowe (limb-girdle muscular dystrophies – LGMD) stanowią największą grupę chorób wśród zespołów dwuobręczowych. Co istotne, nie powodują one zajęcia mięśni okoruchowych, a w momencie wystąpienia objawów rzadko zajęte są mięśnie twarzy. LGMD należą do chorób genetycznie uwarunkowanych – mogą być dziedziczone w sposób autosomalnie dominujący (LGMDD; wg poprzedniej klasyfikacji LGMD typu 1), autosomalnie recesywny (LGMDR; wg poprzedniej klasyfikacji typu 2) oraz sprzężony z chromosomem X. Częstość występowania LGMD wynosi 1–6 na 100 000 mieszkańców. Choroba może się rozwinąć w każdym wieku. Objawy kliniczne są spowodowane dysfunkcją jednego z wielu białek strukturalnych włókna mięśniowego, np.: białka jądra, cytozolu, aparatu Golgiego, sarkolemmy, siateczki śródplazmatycznej czy aparatu kurczliwego. Rozpoznanie ustala się na podstawie wyniku badania genetycznego. Szacuje się jednak, że nawet 25% przypadków LGMD pozostaje nierozpoznanych. Diagnostykę ułatwia badanie rezonansu magnetycznego mięśni, które obrazuje często wybiórcze zajęcie poszczególnych grup mięśniowych. Biopsja mięśnia w LGMD nie jest obecnie rutynowo wykonywana, chociaż jej wynik może pomóc w ustaleniu rozpoznania.
LGMDD rozwijają się z reguły w wieku dorosłym i mają łagodniejszy przebieg kliniczny niż LGMDR. Aktualna klasyfikacja wyróżnia 5 podtypów LGMDD oraz 25 podtypów LGMDR1,2.
LGMDR1 (wg poprzedniej klasyfikacji LGMD 2A) to najczęstsza dystrofia obręczowo-kończynowa. Chorobę wywołuje mutacja genu kalpainy (CAPN3) zlokalizowanego na chromosomie 15q15.1. Średni wiek wystąpienia objawów wynosi 14 lat. Pierwsze objawy wynikają z niedowładu mięśni obręczy biodrowej, głównie mięśni przywodzicieli stawów biodrowych i mięśni pośladkowych wielkich. Względnie oszczędzone są mięśnie dystalne kończyn oraz mięśnie odwodziciele stawów biodrowych. Wraz z postępem choroby dochodzi do osłabienia mięśni obręczy barkowej z charakterystycznym odstawaniem łopatek oraz osłabienia mięśni tułowia. W przebiegu choroby często rozwijają się przykurcze w obrębie łydek, nadgarstków, stawów łokciowych i palców. W LGMDR1 z reguły nie dochodzi do zajęcia mięśnia sercowego. Aktywność kinazy kreatynowej pozostaje prawidłowa lub jest zwiększona (do 500 razy powyżej górnej granicy normy). W badaniu rezonansu magnetycznego mięśni stwierdza się wyraźną atrofię mięśni półbłoniastych, półścięgnistych i dwugłowych ud przy zaoszczędzeniu mięśni krawieckich. Charakterystyczne są stwierdzane w bioptacie mięśnia nacieki eozynofilów3,4.
Szczególne miejsce w grupie zespołów obręczowo-kończynowych zajmują dystrofinopatie dziedziczone w sposób sprzężony z chromosomem X. Mutacja genu dla dystrofiny zlokalizowanego na krótkim ramieniu chromosomu X (Xp21.2) prowadzi do rozwoju dystrofii mięśniowej Duchenne’a (DMD) i łagodniejszej formy dystrofii Beckera (BMD). Nieprawidłowy gen jest przekazywany przez matkę potomkom męskim. U 20–30% matek nie stwierdza się jednak mutacji w genie dystrofiny, która występuje u ich synów. Może to wynikać z mozaicyzmu komórek germinalnych lub wystąpienia mutacji de novo. Zachorowalność na DMD wynosi 1 na 3500 żywych męskich urodzeń, na BMD 1 na 30 000. Zarówno DMD, jak i BMD należą do chorób wieloukładowych. Do rozwoju objawów dochodzi z reguły między 2. a 5. rokiem życia. Dystrofinopatie mają charakterystyczny fenotyp. Typowo dochodzi do osłabienia mięśni obręczy biodrowej i barkowej z towarzyszącym przerostem mięśni łydek i przykurczami ścięgien Achillesa. Procesem chorobowym objęty jest także mięsień sercowy, co prowadzi do rozwoju tachykardii zatokowej, kardiomiopatii rozstrzeniowej i przerostowej oraz zastoinowej niewydolności serca. Ponadto u pacjentów stwierdza się zaburzenia uwagi, niekiedy zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zaburzenia ze spektrum autyzmu oraz depresję. W badaniach laboratoryjnych surowicy występuje znacznie zwiększona aktywność kinazy kreatynowej (nawet 200 razy powyżej górnej granicy normy w DMD, 15 razy powyżej górnej granicy normy w BMD).
