Szczoteczki elektryczne w porównaniu ze szczoteczkami ręcznymi a zdrowie jamy ustnej

Opracowali: Karolina Moćko, dr n. med. Grzegorz Goncerz
Konsultowała: dr hab. n. med. Agnieszka Mielczarek

Skróty: CI – przedział ufności, GI – wskaźnik dziąsłowy, PI – wskaźnik płytki nazębnej, RCT – badanie z randomizacją, SMD – standaryzowana średnia różnic

Metodyka: przegląd systematyczny 56 RCT opublikowanych w latach 1964–2011

Populacja: 5068 osób w wieku 6–70 lat (dorośli 77%); minimalna liczba zębów ≥12–20 (31 RCT), pacjenci aktualnie noszący stały aparat ortodontyczny – 8 RCT (n = 365)

Interwencja: szczotkowanie zębów szczoteczką elektryczną; szczoteczka o ruchu główki rotacyjno-oscylacyjnym – 27 RCT, z boku na bok – 10 RCT, okrężnym – 2 RCT, szczoteczka ultradźwiękowa – 7 RCT, kontroscylacyjna – 5 RCT, jonowa – 4 RCT, brak danych o rodzaju szczoteczki – 5 RCT

Kontrola: szczotkowanie zębów szczoteczką ręczną
W obu grupach pacjenci szczotkowali zęby przez 1–3 minuty 2–3 × dz. przez ≥4 tyg.

Wyniki: W grupie osób stosujących szczoteczkę elektryczną, w porównaniu z grupą kontrolną używającą szczoteczki ręcznej, stwierdzono zmniejszenie zarówno wartości PI, jak i GI w okresie 1–3 mies. i >3 mies. (tab. 1).

Zmniejszenie płytki nazębnej i objawów zapalenia dziąseł w obu okresach obserwacji stwierdzono tylko w podgrupie osób szczotkujących zęby szczoteczką elektryczną o rotacyjno-oscylacyjnym ruchu główki (tab. 2).

Nie stwierdzono istotnego związku między używaniem szczoteczki elektrycznej a ryzykiem urazu tkanek miękkich.

Komentarz

Jak cytować: Mielczarek A.: Komentarz. W: Szczoteczki elektryczne w porównaniu ze szczoteczkami ręcznymi a zdrowie jamy ustnej – przegląd systematyczny. Med. Prakt. Stomatol., 2014; 4: 81–85

Jama ustna zasiedlana jest przez blisko 1000 gatunków drobnoustrojów. Tworzą one specyficzne biofilmy w różnych strefach i niszach ekologicznych. Zaburzenie równowagi mikrobiologicznej w ekosystemie jamy ustnej przyczynia się do rozwoju chorób infekcyjnych, w tym próchnicy i chorób przyzębia. Skuteczna kontrola ilości płytki nazębnej jest więc kluczowa w ich zapobieganiu. Podstawową metodą usuwania płytki nazębnej jest codzienne szczotkowanie zębów. Choć pierwsze ręczne szczoteczki do zębów zaczęto stosować blisko 3500 lat p.n.e., to dopiero w latach 60. ubiegłego wieku wprowadzono na rynek elektryczne szczoteczki do zębów.
Obecnie jest dostępnych wiele modeli szczoteczek różniących się kształtem i rodzajem ruchów główki oraz częstotliwością jej obrotów. Do najbardziej popularnych technologii wykorzystywanych w produkcji szczotek elektrycznych należą: oscylacyjno-rotacyjna (OR), oscylacyjno-rotacyjno-pulsacyjna (ORP) i ultradźwiękowa (U).
Od lat toczą się dyskusje dotyczące efektywności różnych modeli szczoteczek do zębów w usuwaniu płytki nazębnej. Rozbieżność opinii pojawiających się na ten temat w piśmiennictwie skłoniła ekspertów Cochrane Oral Health Group do weryfikacji dostępnych danych. Oceny dokonano na podstawie przeglądów systematycznych, które zapewniają obiektywną, metodyczną analizę wyników wielu badań i umożliwiają podejmowanie decyzji klinicznych opartych na rzetelnych danych naukowych. W efekcie prac zespołu ekspertów Robinson i wsp. opublikowali raport oceniający wyniki 244 badań dotyczących skuteczności stosowania różnego rodzaju szczoteczek do zębów. Analiza wykazała, że szczoteczki OR, w porównaniu ze szczoteczkami ręcznymi, skuteczniej usuwają stan zapalny dziąseł, zarówno w badaniach krótko- (1–3 mies.), jak i długoterminowych (>3 mies.). Różnica w zmniejszeniu GI wynosiła 6%, a w redukcji wskaźnika krwawienia podczas zgłębnikowania (BOP) – 17%, na korzyść szczoteczek OR.¹

Uzupełnienie technologii OR o tryb pulsacji zainicjowało szereg kolejnych badań porównawczych. W 8- i 12-miesięcznych badaniach klinicznych, w których wzięli udział pacjenci z zapaleniem dziąseł, wykazano, że stosowanie technologii ORP znacznie zmniejsza ilość płytki nazębnej i kliniczne parametry zapalenia dziąseł w porównaniu z grupą korzystającą ze szczoteczek ręcznych.^2,3 Większą skuteczność zabiegów higienizacji jamy ustnej z użyciem technologii ORP, przejawiającą się zmniejszeniem nasilenia stanu zapalnego dziąseł i wskaźnika krwawienia, potwierdziły opublikowane w 2010 roku badania Klukowskiej i wsp.⁴

W roku 2007 technologię ORP wzbogacono o system kontroli czasu zabiegu i siły nacisku szczoteczki na tkanki jamy ustnej. Janusz i wsp. zbadali wpływ stosowania szczoteczek ORP z bezprzewodowym systemem kontroli na jakość zabiegów higienicznych i wykazali, że możliwość monitorowania przebiegu szczotkowania przyczynia się do zwiększenia skuteczności tego zabiegu, zwiększenia motywacji i utrwalenia właściwych nawyków higienicznych.⁵

Ważnym tematem podejmowanym w piśmiennictwie jest bezpieczeństwo stosowania elektrycznych szczoteczek do zębów. Badano wpływ ich stosowania na stan miękkich i twardych tkanek jamy ustnej, w tym wpływ siły nacisku szczoteczki na jej abrazyjność oraz na ścieralność tkanek zęba. W 35-miesięcznej obserwacji nie wykazano istotnych statystycznie różnic pod względem potencjału abrazyjnego szczoteczek ręcznych i elektrycznych ocenianego z użyciem laserowego skanera 3D-Laser Scan Profiler.⁶ Podobne wyniki opublikowali Danser i wsp.⁷ Kontynuacja badań w tym zakresie pozwoliła na stwierdzenie, że dodatkowa opcja ruchu pulsacyjnego wykorzystywana w oscylacyjno-rotacyjno-pulsacyjnych szczoteczkach elektrycznych nie zwiększa ryzyka występowania traumatycznych uszkodzeń dziąseł.⁸

Zbiorczą analizę ponad 200 publikacji dotyczących skuteczności i bezpieczeństwa stosowania szczoteczek elektrycznych przeprowadził w 2013 roku polski zespół ekspertów. Wynikiem prowadzonej analizy było opublikowanie raportu panelu ekspertów, który uwzględniał rolę i znaczenie technologii ORP w utrzymaniu zdrowia jamy ustnej. Autorzy zarekomendowali szczoteczki pracujące w trybie ORP jako najbardziej skuteczne w usuwaniu płytki nazębnej i stanu zapalnego dziąseł. Podkreślili również bezpieczeństwo ich stosowania w odniesieniu do miękkich i twardych tkanek jamy ustnej. Zdaniem uczestników panelu wydaje się, że mimo nielicznych jeszcze publikacji dotyczących stosowania szczoteczek elektrycznych u pacjentów z implantami i stałymi aparatami ortodontycznymi, są one bezpieczne również dla tej grupy pacjentów.⁹

W komentowanym opracowaniu przedstawiono najnowsze wyniki badań porównawczych dotyczących wpływu stosowania elektrycznych i ręcznych szczoteczek do zębów na stan zdrowia jamy ustnej. W przeglądzie systematycznym autorzy uwzględnili 56 badań klinicznych z randomizacją, krótko- i długoterminowych, w których zanalizowano wartości PI wg Quigley i Heina oraz GI w grupie 5068 pacjentów. Wskaźniki te są wyznacznikami skuteczności usuwania płytki nazębnej i zmniejszenia nasilenia stanu zapalnego dziąseł. Badania wykazały, że PI był większy w grupie pacjentów, którzy stosowali szczoteczki elektryczne, a stwierdzana różnica wynosiła 11% w przypadku badań krótkoterminowych (1–3 mies.) i 21% w przypadku badań długoterminowych (>3 mies.).

Podobne zjawisko zaobserwowano w przypadku GI. Warto się zastanowić, czy uzyskane zmniejszenie wartości wskaźników wpływa istotnie na stan kliniczny jamy ustnej. W przypadku PI wg Quigley i Heina badanie ogranicza się tylko do oceny zakresu powierzchni zęba pokrytego płytką. Wskaźnik nie uwzględnia grubości płytki, która jak wiadomo decyduje o stopniu jej dojrzałości, a tym samym o patogennym potencjale biofilmu. Trudno więc jednoznacznie zadecydować. Moim zdaniem nawet minimalna redukcja parametrów płytki i stanu zapalnego dziąseł przekłada się na poprawę stanu zdrowia jamy ustnej w dłuższej perspektywie. Cykliczna destrukcja stabilnej struktury biofilmu uzyskana w procesie szczotkowania pomaga w utrzymaniu homeostazy mikrobiologicznej jamy ustnej, hamuje rozwój dojrzałej płytki bakteryjnej i uniemożliwia zwiększenie miana drobnoustrojów patogennych, który jak wiadomo zaburza równowagę w obrębie lokalnego mikrobiomu i sprzyja inicjowaniu stanów chorobowych w obrębie jamy ustnej.

Przytoczone badania i opinie pozwalają sądzić, że szczoteczki elektryczne umożliwiają skuteczniejszą kontrolę płytki nazębnej i większą redukcję nasilenia zapalenia dziąseł niż szczoteczki ręczne, a najbardziej skuteczna jest technologia ORP. Ze względu na jej dowiedzione bezpieczeństwo w odniesieniu do twardych i miękkich tkanek jamy ustnej (nie powoduje większego ścierania zębiny i nie inicjuje recesji dziąseł) warto zalecać jej stosowanie szerokiej grupie pacjentów, w tym dzieciom, pacjentom z chorobą przyzębia, z implantami zębowymi i leczonym ortodontycznie. Choć ceny szczoteczek elektrycznych są wyższe niż ręcznych, to niewymierny zysk związany ze zmniejszeniem ryzyka rozwoju infekcji i ograniczeniem konieczności wdrażania terapii jest ważnym argumentem przemawiającym za ich promowaniem.