U większości dzieci astma ma podłoże alergiczne. Co to oznacza?
Alergia to nadmierna reakcja organizmu na pospolicie występujące w otoczeniu substancje nazywane alergenami (zobacz: Co to jest alergen?). U większości ludzi kontakt z tymi substancjami nie powoduje żadnej reakcji, ale u osób uczulonych we krwi znajdują się przeciwciała przeciwko nim skierowane. Należą one zwykle do immunoglobulin klasy E (IgE). IgE występują we krwi wszystkich ludzi, jednak tylko u osób uczulonych układ immunologicznych nie „nauczył się” tolerować tych powszechnie obecnych w środowisku substancji.
Alergen w organizmie osoby uczulonej wiąże się z przeciwciałami IgE i wywołuje niekorzystną reakcję. Jej podstawą jest aktywacja mastocytów, komórek występujących w błonie śluzowej – np. nosa, spojówek lub oskrzeli. Pobudzony przez kontakt z alergenem mastocyt wyrzuca do swojego otoczenia szereg substancji, które są odpowiedzialne za objawy alergii (histamina, tryptaza, leukotrieny, prostaglandyna D2).
Substancje te powodują skurcz oskrzeli, który z kolei wywołuje duszność i kaszel. Zwiększają ponadto przepuszczalność naczyń, co powoduje obrzęk błony śluzowej oskrzeli oraz nosa (jest to jedna z przyczyn zatkania nosa) i zwiększają wrażliwość błony śluzowej oskrzeli na inne bodźce powodujące skurcz oskrzeli.
Nie wiadomo, dlaczego u jednych chorych objawy alergii są ograniczone do nosa, u innych występuje katar i astma, a u niektórych rozwijają się objawy zapalenia spojówek. Niezależnie od opisanego wyżej mechanizmu, w błonie śluzowej chorych na astmę nieustannie toczy się proces zapalny. Nasila się on przez kontakt z alergenem, jednak nawet unikanie narażenia nie powoduje pełnego wyleczenia. W błonie śluzowej zwiększa się liczba mastocytów, eozynofilów i limfocytów, a interakcje między tymi komórkami prowadzą do przetrwałego stanu zapalnego. Dochodzi także do strukturalnych zmian w budowie ściany oskrzeli, które nasilają się wraz z upływem czasu.
Ten proces najskuteczniej hamują glikokortykosteroidy wziewne, dlatego ich regularne stosowanie jest podstawą leczenia astmy. Objawy napadu astmy są spowodowane zwężeniem oskrzeli. Substancje wydzielane przez mastocyty powodują skurcz mięśni gładkich w ścianie oskrzeli, co zmniejsza ich średnicę i powoduje kaszel. Zwiększa się ilość śluzu produkowanego przez gruczoły śluzowe w ścianie oskrzela – to dodatkowo utrudnia przepływ powietrza przez oskrzela. Ściana oskrzela ulega pogrubieniu wskutek obrzęku błony śluzowej.
Skurcz mięśni gładkich zwężających oskrzele można zwykle odwrócić, stosując leki rozkurczające oskrzela, zwykle β2-mimetyki wziewne. Jeżeli napad jest lekki, takie leczenie wystarcza. Jeśli napad jest cięższy, opisane wyżej zmiany zwężające oskrzele wymagają intensywniejszego leczenia przeciwzapalnego, a w zaostrzeniach astmy niekiedy konieczne jest krótkotrwałe leczenie glikokortykosteroidem doustnym (w szpitalu niekiedy dożylnym).