Zaburzenia snu, w tym obturacyjny bezdech senny (OBS) są coraz częściej występującymi chorobami, które znacznie obniżają jakość życia pacjentów i wpływają na rozwój wielu powikłań przewlekłych. Polisomnografia jest najdokładniejszym badaniem pozwalającym na rozpoznanie zaburzeń oddychania podczas snu. Badania snu powinno się wykonać m.in. u osób z objawami OBS (np. senność w ciągu dnia, poranny ból głowy, zaburzenia koncentracji, chrapanie w nocy) oraz u osób z grup zawodowych, w których konieczne jest wykluczenie bezdechów sennych (np. operatorzy maszyn, kierowcy zawodowi). Badanie polisomnograficzne ma na celu ocenę, czy pacjent cierpi na bezdech oraz określenie jego rodzaju i nasilenia. Badanie to wykonuje się również w celu oceny skuteczności leczenia bezdechu sennego – wówczas najczęściej powtarza się je podczas leczenia wspomaganiem oddychania stałym dodatnim ciśnieniem (continuous positive airway pressure – CPAP).
Na czym polega badanie polisomnograficzne?
Nazwa „polisomnografia” pośrednio wywodzi się od łacińskiego słowa somnos – sen. Polisomnografię, czyli badanie snu wykonuje się w szpitalu lub w laboratorium badań snu (w tym drugim przypadku wymaga ona jednodniowej hospitalizacji).
W skład badania polisomnograficznego wchodzą:
- elektroencefalogram (EEG)
- elektrokardiogram (EKG)
- elektrookulogram (EOG)
- elektromiogram (EMG)
- badanie ruchów klatki piersiowej i brzucha
- pomiar saturacji krwi
- ustalanie pozycji ciała.
Badany musi spać całą noc podłączony do aparatury. Czujniki rejestrują między innymi fale mózgowe (elektroencefalogram – EEG), ruchy gałek ocznych (elektrookulogram – EOG) oraz napięcie mięśni. Parametry te pozwalają na obiektywne stwierdzenie, czy pacjent śpi i w której fazie snu się znajduje, a także na wykrycie typowych dla zespołu bezdechu sennego tzw. mikroprzebudzeń, czyli przebudzeń trwających od kilku do kilkunastu sekund, z których chory nie zdaje sobie sprawy. Ponadto czujniki rejestrują ruchy oddechowe klatki piersiowej i brzucha, przepływ powietrza przez usta i nos, występowanie oraz nasilenie chrapania, a także utlenowanie krwi (na podstawie oceny odsetka hemoglobiny związanej z tlenem) i zapis pracy serca (elektrokardiogram – EKG). Stwierdzenie zaburzeń oddychania w czasie snu opiera się na rejestracji przepływu powietrza przez drogi oddechowe i rejestracji ruchów klatki piersiowej i brzucha. Konsekwencją zaburzeń przepływu powietrza przez drogi oddechowe (bezdechów i spłyceń oddechu) jest spadek utlenowania krwi tętniczej, który rejestruje się za pomocą pulsoksymetru. Czujniki pokazują też pozycję ciała badanego. Niedogodności związane z badaniem wynikają z tego, że badany musi spać podłączony do licznych czujników. Aparat jest zaprojektowany tak, by czujniki jak najmniej przeszkadzały choremu, ale np. wyjście do toalety w nocy wiąże się z koniecznością częściowego odłączenia aparatury. Wynik badania jest analizowany przez komputer i oceniany przez lekarza; zwykle jest dostępny po kilku godzinach od zakończenia badania.
Poligrafia to uproszczona wersja polisomnografii. Badanie jest mniej dokładne niż polisomnografia, ponieważ nie obejmuje oceny EEG, elektrookulogramu i napięcia mięśni (dlatego nie pozwala ocenić czy chory spał i czy obecne były mikroprzebudzenia). Dostępne są różne rodzaje aparatów; zwykle monitorowane są ruchy oddechowe, przepływ powietrza, tętno i utlenowanie krwi. U większości chorych na obturacyjny bezdech senny bez obecności chorób współistniejących badanie to wystarcza do ustalenia właściwego rozpoznania. W niektórych przypadkach konieczne może być jednak wykonanie pełnej polisomnografii. Poligrafię można przeprowadzić w szpitalu albo w domu chorego.
Stosuje się również różnego rodzaju badania przesiewowe, które pozwalają na całonocne monitorowanie 1 lub więcej parametrów, najczęściej utlenowania krwi (saturacji) i tętna. Wynik takiego badania nie może stanowić podstawy do ustalenia rozpoznania i zawsze wymaga potwierdzenia klasycznym badaniem snu.
Ryc. Zablokowanie przepływu powietrza przez jamę nosową i gardło u pacjenta z obturacyjnym bezdechem sennym
Polisomnografia – wskazania: bezdech senny, CPAP
Wskazaniem do wykonania badania snu – polisomnografii jest podejrzenie zaburzeń oddychania podczas snu, najczęściej obturacyjnego bezdechu sennego. U osób cierpiących na obturacyjny bezdech senny w czasie snu pojawia się nadmierny spadek napięcia mięśni podniebienia miękkiego wraz z języczkiem, języka oraz tylnej ściany gardła. W zależności od stopnia ich zapadania dochodzi do upośledzenia (hipowentylacji – hypopnoë) i okresowego braku przepływu powietrza (bezdechu – apnoë) przez górne drogi oddechowe, mimo zachowania ruchów oddechowych klatki piersiowej.
Badanie jest wskazane u osób z objawami (chrapanie, przerwy w oddychaniu podczas snu, nadmierna senność dzienna). Do badania kwalifikuje lekarz zajmujący się badaniem snu (najczęściej specjalista chorób płuc). Wykonanie badania snu jest również konieczne w celu wykluczenia obturacyjnego bezdechu sennego u kierowców zawodowych oraz operatorów maszyn. Badanie wykonuje się również w celu oceny skuteczności leczenia bezdechu sennego – wówczas najczęściej powtarza się je podczas leczenia wspomaganiem oddychania stałym dodatnim ciśnieniem (continuous positive airway pressure – CPAP).
Przygotowanie do badania
Badanie snu nie wymaga specjalnego przygotowania, jednak wieczorem przed badaniem pacjent nie powinien stosować środków nasennych i uspokajających (chyba że zostało to wcześniej ustalone z lekarzem). W przypadku przyjmowania leków działających na ośrodkowy układ nerwowy (np. psychotropowych, uspokajających, przeciwdepresyjnych) lub zmniejszających napięcie mięśni (stosowanych w leczeniu urazów i chorób kręgosłupa) należy poinformować o tym lekarza przed badaniem. W dniu badania pacjent nie powinien spożywać alkoholu, kawy, mocnej herbaty, napojów energetycznych, a bezpośrednio przed badaniem ciężkostrawnych posiłków. Na badanie pacjent powinien zabrać wygodne ubranie do spania najlepiej z rozpinaną koszulą (aby ułatwić podpięcie do aparatury). Należy także pamiętać o zabraniu ze sobą przyjmowanych aktualnie leków. Na badanie pacjent zgłasza się w większości ośrodków wieczorem.