Co to jest ferrytyna i na czym polega badanie jej stężenia?
Ferrytyna pełni funkcję magazynu żelaza w organizmie, a jej stężenie odzwierciedla zapasy tego pierwiastka w ustroju. W wysokich stężeniach występuje w komórkach wątroby, śledziony i szpiku kostnego. Magazynując nadmiar żelaza, chroni organizm przed jego toksycznym wpływem i stanowi rezerwuar dla erytropoezy (procesu powstawania i różnicowania erytrocytów). Jest najlepszym parametrem oceny niedoborów żelaza – redukcja stężenia żelaza jest jedynym stanem wiążącym się ze zmniejszeniem stężenia ferrytyny.
Wzrost stężenia ferrytyny jest w mniejszym stopniu zależny od stężenia żelaza, gdyż ferrytyna, jako białko ostrej fazy, wzrasta nieswoiście w stanach zapalnych, w przebiegu infekcji, w chorobach nowotworowych i zaburzeniach funkcji wątroby.
Spadek stężenia ferrytyny we krwi odnotowuje się w niedokrwistości z niedoboru żelaza oraz w utajonym niedoborze żelaza. Zwiększenie stężenia ferrytyny może być spowodowane nadmiarem żelaza w organizmie (hemochromatoza, hemosyderoza, wielokrotne przetoczenia krwi), toczącym się stanem zapalnym, wytwarzaniem ferrytyny przez tkanki nowotworowe, uwolnieniem ferrytyny z rozpadających się komórek, różnego rodzaju patologiami wątroby.
Prawidłowe stężenie ferrytyny zależy od płci i mieści się w szerokim przedziale, wynosząc:
- u kobiet 10–200 µg/l (śr. 35 µg/l)
- u mężczyzn 15–400 µg/l (śr. 90 µg/l).
Jakie są wskazania do badania stężenia ferrytyny?
Wskazaniem do oznaczenia stężenia ferrytyny jest poszukiwanie przyczyn niedoboru żelaza, różnicowanie niedokrwistości, diagnostyka nadmiaru żelaza lub kontrola u pacjentów przyjmujących preparaty żelaza.
Do objawów mogących sugerować niedobór żelaza należą:
- łamliwość paznokci
- łamliwość, wypadanie włosów, rozdwojone końcówki
- senność, bladość
- zawroty głowy, szumy uszne
- omdlenia
- zmiany na błonie śluzowej języka, gardła
- suchość skóry, błon śluzowych
- obniżona odporność
- zaburzenia koncentracji, pamięci
- pogorszenie nastroju, nerwowość
- przyspieszenie rytmu serca.
Objawami nadmiaru żelaza mogą być:
- zaburzenia ze strony układu pokarmowego: wzdęcia, zaparcia
- ogólne osłabienie
- bóle stawów
- spadek libido.
Oznaczanie stężenia ferrytyny zaleca się u pacjentów, u których stwierdzono zmniejszenie poziomu hemoglobiny i hematokrytu. Szczególnie, gdy erytrocyty zawierają znacznie mniejszą ilość hemoglobiny i są bardzo małej wielkości, a więc występuje niedobarwliwość, hipochromia i mikrocytoza (obniżone parametry MCV, MCH i MCHC – charakterystyczne dla niedokrwistości z niedoboru żelaza). Zdecydowanie rzadziej lekarz zleca badanie stężenia ferrytyny, gdy podejrzewa się nadmiar żelaza w organizmie.
Wraz z oznaczeniem stężenia ferrytyny lekarz zleca zazwyczaj oznaczenie innych parametrów, które związane są z gospodarką żelaza w organizmie, m.in. wysycenie transferyny żelazem (TfS), całkowitą zdolność wiązania żelaza (TIBC), stężenie rozpuszczalnej formy receptora transferryny (sTfR), często również badanie kału na krew utajoną. Podstawowym jednak badaniem laboratoryjnym, które zleca się w przypadku podejrzenia u pacjenta niedokrwistości jest morfologia krwi.
Jak przebiega badanie stężenia ferrytyny?
W celu oznaczenia stężenia ferrytyny niezbędne jest uzyskanie od pacjenta próbki krwi żylnej pobieranej najczęściej z żyły łokciowej przez wykwalifikowaną osobę. Następnie próbka krwi przesyłana jest do laboratorium. Wskazane jest wcześniejsze omówienie z lekarzem przyjmowanych leków oraz suplementów diety, gdyż mogą mieć one wpływ na wynik badania. Przy porównywaniu wyników należy pamiętać, że laboratoria wykonujące badania stosują różne odczynniki oraz jednostki, dlatego podane normy mogą różnić się między sobą (wartość podana na wydruku badania to norma obowiązująca w danym laboratorium).
Jak przygotować się do badania stężenia ferrytyny?
Badanie stężenia ferrytyny w surowicy krwi na ogół nie wymaga szczególnego przygotowania. Na pobranie krwi pacjent nie musi być na czczo (spożycie posiłku przed badaniem nie wpływa na jego wynik). W praktyce badanie najlepiej jest wykonać w godzinach porannych. Do badania nie powinien przystępować pacjent po nieprzespanej nocy i forsownym wysiłku fizycznym, a także z gorączką czy innymi cechami infekcji (wynik może być wówczas zafałszowany). Zażywanie leków w danym dniu musi być ustalone z lekarzem i ściśle związane z celem danego badania.
Jakie są przeciwwskazania do badania ferrytyny?
Do oznaczenia stężenia ferrytyny wystarcza pobranie niewielkiej ilości krwi, dlatego nie ma przeciwwskazań do wykonania tego badania.
Jakie powikłania mogą wystąpić po wykonaniu badania ferrytyny? Jak postępować po tym badaniu?
Niektóre osoby reagują na ukłucie podczas pobierania krwi stanem przedomdleniowym lub omdleniem. Część pacjentów odczuwa w miejscu wkłucia niewielki ból, swędzenie lub pieczenie. Zabieg musi być przeprowadzony z zachowaniem ścisłej aseptyki, czyli ochrony pacjenta i personelu przed zakażeniem – ryzyko zakażenia jest niewielkie, jak przy każdym przerwaniu ciągłości skóry, pod warunkiem użycia sprzętu jednorazowego użytku i dezynfekcji miejsca wkłucia. Innym, rzadkim powikłaniem po pobraniu krwi jest przedłużone krwawienie, najczęściej związane z niewłaściwym uciskaniem miejsca wkłucia lub z zaburzeniami krzepnięcia krwi. Nawet przy prawidłowej technice pobrania krwi w miejscu wkłucia igły może pojawić się siniak.
