×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Objaw Raynauda: przyczny, objawy i leczenie

dr n. med. Marzena Frołow

Objaw Raynauda polega na wystąpieniu zblednięcia, zasinienia a następnie zaczerwienia skóry palców rąk i/lub stóp pod wpływem działania zimna. Wystąpienie objawu jest wynikiem gwałtownego skurczu a następnie rozkurczu małych tętniczek w palcach rąk i stóp. Zjawisko to opisał w XIX wieku francuski lekarz Maurice Raynaud.

Co to jest objaw Raynauda i jakie są jego przyczyny?

Objaw Raynauda polega na wystąpieniu zblednięcia, zasinienia a następnie zaczerwienienia skóry palców rąk i/lub stóp pod wpływem działania zimna. Wystąpienie objawu jest wynikiem gwałtownego skurczu, a następnie rozkurczu małych tętniczek w palcach rąk i stóp. Zjawisko to opisał w XIX wieku francuski lekarz Maurice Raynaud.

Dawniej występowanie tego objawu nazywano chorobą Raynauda. Obecnie mówi się o pierwotnej i wtórnej postaci objawu Raynauda, zależnie od tego, czy jego występowanie jest wywołane obecnością innej choroby (postać wtórna), czy też – pomimo diagnostyki – nie stwierdzono u pacjenta innych chorób (postać pierwotna).

Choroby, w przebiegu których może pojawiać się objaw Raynauda lub powodujące nasilenie wcześniej niewielkich dolegliwości, to

  • choroby autoimmunologiczne (np. toczeń układowy lub twardzina układowa),
  • choroby hematologiczne,
  • choroby tarczycy,
  • choroby kręgosłupa szyjnego,
  • zatrucia substancjami chemicznymi i lekami, jak również
  • narażenie na wibrację.

Na czym polega i jak często występuje objaw Raynauda?

Objaw Raynauda częściej występuje u kobiet, wśród których jest stwierdzany u 6–20% osób, w porównaniu z 3–12% mężczyzn. Częstość występowania objawu Raynauda jest zdecydowanie większa na obszarach o chłodnym klimacie.

Chory zwykle po narażeniu na niską temperaturę lub gwałtowne obniżenie temperatury otoczenia o kilka stopni (np. podczas wchodzenia do klimatyzowanego pomieszczenia) początkowo zauważa zblednięcie (zbielenie) i ochłodzenie skóry palca lub kilku palców u jednej ręki lub obustronnie. Zjawisko może również dotyczyć stóp, natomiast zwykle nie występuje na kciuku. Zauważalna jest wyraźna linia oddzielająca skórę o prawidłowym zabarwieniu od obszaru, na którym występuje objaw Raynauda. Później pojawia się zasinienie, a następnie skóra staje się ciepła i ulega zaczerwienieniu. Ta sekwencja wydarzeń nazywana jest triadą Rayanuda. Niekiedy zdarza się, że po zbieleniu występuje od razu zaczerwienienie.

Objaw Raynauda
Fot. 1. Po prawej stronie dłonie pacjenta z objawem Raynauda

Co robić w przypadku wystąpienia objawu Raynauda?

W przypadku wystąpienia objawu Raynauda należy się zgłosić do lekarza POZ. Zwykle lekarz rodzinny skieruje pacjenta na konsultację do specjalisty chorób naczyń, dermatologa lub reumatologa, w celu wykonania badań diagnostycznych. Pierwotna postać objawu Raynauda najczęściej występuje u młodych dziewcząt i dość często jest lekceważona przez rodziców i same pacjentki. Do szybkiego szukania pomocy lekarskiej powinno skłonić pacjenta pojawienie się niegojących się ranek, szczególnie na czubkach palców oraz wystąpienie objawu Raynauda po raz pierwszy po 30. roku życia.

Objaw Raynauda - rozpoznanie

U pacjenta, który zgłosi się do lekarza z objawem Raynauda, w pierwszej kolejności wykonuje się badanie kapilaroskopowe – czyli obejrzenie drobnych naczyń kapilarnych. Ocenia się pod mikroskopem kapilary wału paznokciowego – na granicy skóry i płytki paznokciowej. Bada się ilość, kształt naczyń oraz obecność przepływu krwi.

Objaw Raynauda, kapilaroskopia

Objaw Raynauda, kapilaroskopia
Fot. 2. Kapilaroskopia. U góry wynik prawidłowy, poniżej - poszerzone, kręte kapilary u pacjenta z objawem Raynauda


Istotne jest, aby przed badaniem usunąć lakier z paznokci oraz co najmniej przez tydzień nie wykonywać manikiuru, w trakcie którego usuwa się tak zwane „skórki” z paznokci.

Na podstawie wywiadu lekarskiego, obecności objawów innych chorób (jak np. sztywność stawów, podwyższona temperatura ciała, bóle kręgosłupa i inne) oraz badania kapilaroskopowego można wstępnie określić czy konieczna jest dalsza diagnostyka. Jeśli występują niepokojące objawy lub obraz widoczny w mikroskopie jest nieprawidłowy, wówczas lekarz będzie kontynuował diagnostykę, poszukując chorób, które mogą być przyczyną objawu Raynauda.

Lekarz zleci badanie krwi, aby ocenić morfologię krwi, tak zwane wskaźniki zapalenia (CRP, OB) oraz obecność wskaźnika chorób autoimmunologicznych – przeciwciał przeciwjądrowych (ANA). Wskazana jest również kontrola stężeń hormonów tarczycy.

Jeżeli lekarz stwierdzi nieprawidłowości wskazujące na chorobę, która może być przyczyną objawu Raynauda, będzie kontynuował diagnostykę do czasu ustalenia ostatecznego rozpoznania. Jeżeli diagnostyka nie wykaże jednoznacznej przyczyny objawu, lekarz ustali rozpoznanie pierwotnej postaci objawu Raynauda, czyli takiej, u podłoża której nie leżą inne choroby, a która może być warunkowana wrodzoną skłonnością do nadmiernej reakcji naczyń na zimno.

Objaw Raynauda - leczenie

Nie ma specyficznego leczenia objawu Raunauda. Przede wszystkim należy unikać czynników wywołujących napady, pamiętając, że oprócz zimna mogą one być prowokowane silnym stresem. Należy unikać aktywności zawodowych i rekreacyjnych, które mogą się przyczyniać do nasilenia objawu (np. praca w niskich temperaturach, praca z przyrządami i narzędziami wywołującymi wibrację).

Objawowo stosuje się maści rozgrzewające oraz – czasem – leki rozszerzające naczynia (również te stosowane w leczeniu nadciśnienia).

W przypadku wtórnej postaci objawu Raynauda poprawę przynosi właściwe leczenie choroby leżącej u podłoża objawu.

Ciąża i karmienie piersią u osób z objawem Raynauda

Objaw Raynauda może występować w nietypowych miejscach, jak uszy, nos czy nawet brodawki sutkowe, co jest szczególnie uciążliwe, np. podczas uprawiania sportu, szczególnie pływania, a także w ciąży i w czasie karmienia piersią. Objaw na brodawkach sutkowych może ujawnić się dopiero w ciąży lub w czasie karmienia u osób, u których uprzednio ograniczony był do stóp i rąk, co wiąże się z większym stężeniem hormonów, szczególnie estrogenów w czasie ciąży i karmienia.

Karmienie piersią może być dużym wyzwaniem dla mamy cierpiącej na chorobę Raynauda – nawet niewielkie zmiany temperatury zanim uda się przyssać dziecko, wilgotne biustonosze czy wkładki laktacyjne, czy wreszcie karmienie w nocy piersią wyjętą spod ciepłej kołdry, to elementy mogące wywoływać napad Raynauda.

U kobiet z objawem Raynauda występującym na sutku istotne jest, aby przed rozpoczęciem karmienia dobrze ogrzać pierś. Jeśli mimo to utrzymują się dolegliwości bólowe i zmiany zabarwienia skóry dobrym wyjściem nawet czasowym może być odciąganie pokarmu.

Nie należy również doprowadzać do wysychania piersi na otwartym powietrzu. Po odstawieniu dziecka należy zabezpieczyć piersi odpowiednim kremem z lanoliną lub oliwką – warto, aby były ogrzane – nigdy nie należy nakładać zimnych maści – a następnie szczelnie okryć.

Należy zadbać o odpowiednie ubranie – suche biustonosze, ciepłe wkładki laktacyjne wymieniane niezwłocznie w razie zawilgocenia.

Stosowanie podgrzewaczy na piersi należy skonsultować z konsultantką laktacyjną, gdyż nadmierne ogrzewania może spowodować zbyt dużą podaż mleka.

Czy jest możliwe całkowite wyleczenie objawu Raynauda?

Objaw Raynauda zwykle utrzymuje się przez całe życie, czasem jego nasilenie ulega zmianie, co zależy na przykład od poziomu stresu czy temperatury otoczenia – łagodne zimy zdecydowanie dają mniejsze nasilenie dolegliwości.

Pierwotna postać objawu Raynauda jest łagodna i nie stanowi zagrożenia niedokrwieniem palców.

  • Należy unikać stresu, oziębienia i dbać o właściwą postawę ciała, gdyż postępujące zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego mogą się przyczyniać do nasilenia dolegliwości.
  • Należy również nosić rękawiczki (nawet przy dodatnich temperaturach) i ciepłe obuwie.
  • Praktykuje się również stosowanie wkładek rozgrzewających do rękawic.

Przebieg postaci wtórnej jest uzależniony od choroby podstawowej, czasami mogą powstawać na palcach niegojące się rany wywołane trwałym niedokrwieniem. W rzadkich przypadkach u osób, u których objaw Raynauda jest szczególnie nasilony i dodatkowo towarzyszy mu silna potliwość rąk, wykonuje się zabieg chirurgiczny przecięcia nerwów współczulnych w klatce piersiowej – czyli tak zwaną sympatektomię. Kiedy dolegliwości są bardzo dokuczliwe czynione są próby podawania toksyny botulinowej w formie iniekcji do ręki, jednak zabieg musi wykonać ostrożnie doświadczony specjalista, gdyż jako powikłanie może wystąpić osłabienie siły rąk.

13.12.2021
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta