×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zespół podkradania tętnicy podobojczykowej

lek. Kamila Ludwikowska

Co to jest zespół podkradania tętnicy podobojczykowej i jakie są jego przyczyny?

Tętnice podobojczykowe, to jedne z większych tętnic w organizmie. Mamy dwie takie tętnice: prawą i lewą. Od każdej z nich odchodzi gałąź zaopatrująca w krew podstawę mózgu, czyli tętnica kręgowa. Dalsze odcinki tętnic podobojczykowych zaopatrują w krew całą kończynę górną (ramię, przedramię i rękę).

Zespół podkradania wynika ze zwężenia lub całkowitego zamknięcia tętnicy podobojczykowej w jej początkowym odcinku, przed odejściem tętnicy kręgowej. Zwężenie naczynia ogranicza wówczas napływ krwi zarówno do mózgu, jak i do kończyny górnej. Dodatkowo, w przypadku zwężenia tętnicy podobojczykowej może dojść do szczególnej sytuacji, w której krew jest „podkradana” z tętnicy kręgowej, prowadzącej do mózgu, i zamiast płynąć w kierunku głowy, jest przekierowywana do ręki. Problem pojawia się lub nasila, gdy ręka potrzebuje więcej krwi, czyli na przykład w trakcie wysiłku fizycznego.

Szczególna sytuacja dotyczy pacjentów po operacji pomostowania wieńcowego (tzw. bypassy) z wykorzystaniem lewej tętnicy piersiowej wewnętrznej. W przypadku zwężenia tętnicy podobojczykowej u osoby po takim zabiegu, krew może być podkradana z bypassu.

Do zwężenia tętnicy podobojczykowej dochodzi najczęściej w przebiegu miażdżycy.

Czynniki zwiększające ryzyko choroby to starszy wiek, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia gospodarki tłuszczowej (czyli wysokie stężenie cholesterolu lub zaburzenie proporcji między jego frakcjami: LDL, HDL, TGL), cukrzyca, otyłość brzuszna (obwód talii przekraczający u mężczyzn 102 cm, a u kobiet 88 cm), palenie tytoniu, choroby układu sercowo-naczyniowego w rodzinie. Warunki anatomiczne sprzyjają częstszemu odkładaniu się blaszki miażdżycowej w lewej tętnicy podobojczykowej, dlatego trzykrotnie częściej zespół podkradania dotyczy właśnie tej strony. Zdecydowanie rzadszą przyczyną zwężenia tętnicy podobojczykowej są tętniaki, choroby zapalne naczyń (np. choroba Takayasu – częściej stwierdzana w Azji), obecność żebra szyjnego (dodatkowe żebro u podstawy szyi) czy pourazowe uszkodzenie tętnicy. Do zespołu może także dojść u osób, które były poddane radioterapii klatki piersiowej z powodu chorób nowotworowych.

Jak często występuje zespół podkradania tętnicy podobojczykowej?

Częstość występowania zespołu podkradania tętnicy podobojczykowej nie jest dobrze poznana. Choroba często długo pozostaje bezobjawowa. Pierwszą przesłanką, skłaniającą do dalszej diagnostyki bywa różnica pomiarów ciśnienia tętniczego na obu kończynach górnych. W Stanach Zjednoczonych przeprowadzono badania, w których stwierdzono, że zwężenie tętnicy podobojczykowej występuje u 1,9% społeczeństwa. Częstość występowania wzrasta z wiekiem nawet do 2,7% u osób po 70. roku życia. Specjaliści przypuszczają, że choroba może być nawet częstsza.

Jak się objawia zespół podkradania tętnicy podobojczykowej?

W większości przypadków choroba długo pozostaje bezobjawowa. Jeśli już dojdzie do rozwoju dolegliwości, można je wiązać z dwiema grupami zaburzeń. Pierwsza wynika z niedokrwienia ręki, druga z zaburzeń krążenia mózgowego, spowodowanego „podkradaniem” krwi. Wszystkie objawy (zarówno neurologiczne, jak i ze strony kończyny górnej) nasilają się, gdy rośnie zapotrzebowanie na krew, czyli podczas podejmowania wysiłku fizycznego kończyną oraz w czasie wykonywania prac z uniesioną ręką.

Objawy związane z niedokrwieniem kończyny górnej, to początkowo ziębnięcie, drętwienie, mrowienie dłoni i palców ręki. W bardziej zaawansowanych przypadkach pojawia się tak zwane chromanie kończyny górnej, czyli nasilający się ból w trakcie wysiłku. W przypadku skrajnego niedokrwienia obserwuje się zmiany troficzne w obrębie ręki: niegojące się rany, owrzodzenia i zaniki płytki paznokciowej.

Objawy nieprawidłowości w zakresie dopływu krwi do mózgu, to zaburzenia równowagi, zawroty głowy, trudności w wykonywaniu precyzyjnych ruchów, omdlenia, niewyraźna mowa, szumy w głowie, zaburzenia widzenia (mroczki, zamazane widzenie, podwójne widzenie, a nawet przejściowa utrata widzenia) czy pogorszenie słuchu.

Szczególna sytuacja dotyczy pacjentów po zabiegu pomostowania tętnic wieńcowych (bypassy) z wykorzystaniem tętnicy piersiowej wewnętrznej. U tych osób w przypadku zwężenia tętnicy podobojczykowej krew może się cofać z bypassu do ręki. Ponieważ w tym przypadku krew jest „podkradana” sercu, powoduje to objawy dławicy piersiowej, czyli ból i pieczenie za mostkiem. Podobnie jak w pozostałych sytuacjach, dolegliwości narastają w czasie pracy kończyną górną.

Nasilenie dolegliwości, zarówno w obrębie kończyny górnej, jak i układu nerwowego, zależy od zaawansowania zmian naczyniowych.

Co może stwierdzić lekarz w czasie badania?

W czasie badania, lekarz może stwierdzić brak tętna po stronie zwężonej tętnicy lub asymetrię tętna pomiędzy obydwiema kończynami górnymi. Tętno na zajętej kończynie z reguły słabnie po uniesieniu ręki. Innym typowym objawem jest różnica pomiarów ciśnienia tętniczego zmierzonego na obu ramionach wynosząca >15 mm Hg. Ten prosty test można wykonać samodzielnie także w warunkach domowych. Podczas osłuchiwania, w większości przypadków lekarz słyszy szmer pod obojczykiem lub u podstawy szyi.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów zespołu podkradania tętnicy podobojczykowej?

Pojawienie się objawów neurologicznych, takich jak zaburzenia świadomości, równowagi, mowy czy widzenia wymaga pilnej diagnostyki. Są to objawy niepokojące, które mogą występować także w przebiegu poważnych chorób neurologicznych, takich jak udar mózgu. Dlatego w razie wystąpienia wymienionych zaburzeń należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe.

Ból ręki utrzymujący się podczas spoczynku, czy zaburzenia czucia w obrębie kończyny górnej nie są typowymi objawami zespołu podkradania tętnicy podobojczykowej. Świadczą o nagłym, całkowitym zablokowaniu dopływu krwi do kończyny górnej. Ta sytuacja wymaga natychmiastowej interwencji w warunkach szpitalnych. W takim przypadku także należy wezwać pogotowie ratunkowe.

Każdy, kto odczuwa dolegliwości związane z niedokrwieniem kończyny górnej, takie jak ból przy wysiłku, drętwienie, mrowienie, ziębnięcie ręki, powinien się zgłosić w najbliższych dniach do lekarza pierwszego kontaktu. Sytuacja ta z reguły nie wymaga natychmiastowej interwencji. Jeśli zauważysz u siebie różnicę ciśnienia tętniczego mierzonego na obu ramionach, także powinieneś się zgłosić do lekarza, ale przy braku innych objawów wizyta może mieć miejsce w ciągu najbliższego tygodnia.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie zespołu podkradania tętnicy podobojczykowej?

Wymienione wcześniej dolegliwości oraz zaburzenia stwierdzone w czasie badania lekarskiego są podstawą do poszerzenia diagnostyki.

Badanie diagnostyczne, pozwalające stwierdzić zwężenie początkowego odcinka tętnicy podobojczykowej oraz odwrócony przepływ w tętnicy kręgowej, to ultrasonografia metodą Dopplera. Bywa, że uwidocznienie początkowego odcinka tętnicy podobojczykowej w USG jest niemożliwe. W takim przypadku konieczne bywa wykonanie angiografii (inwazyjne badanie radiologiczne pozwalające ocenić naczynia tętnicze dzięki podaniu – za pomocą specjalnego cewnika – środka cieniującego). Badanie to wykonuje się głównie u pacjentów z objawami klinicznymi, u których planowany jest zabieg poszerzenia zwężonej tętnicy. Nieinwazyjne metody oceny zwężenia tętnicy podobojczykowej obejmują angio-TK (specjalna projekcja tomografii komputerowej) oraz angio-MR (specjalna projekcja rezonansu magnetycznego, dużo droższe i mniej dostępne badanie, szczególnie polecane u pacjentów z zaawansowanymi chorobami nerek, u których inne metody diagnostyczne są przeciwwskazane z powodu użycia środka kontrastującego).

Zwężenie tętnicy podobojczykowej należy do chorób tętnic obwodowych, których wspólną przyczyną jest miażdżyca. Pacjenci z chorobą tętnic obwodowych są w większym stopniu narażeni na inne choroby układu sercowo-naczyniowego, w tym zawał serca. Konieczna jest zatem ocena wszystkich czynników dodatkowo obciążających pacjenta, takich jak profil lipidów czy stężenie glukozy we krwi.

Jakie są metody leczenia zespołu podkradania tętnicy podobojczykowej?

Leczenie polega na wewnątrznaczyniowym poszerzeniu zwężonej tętnicy podobojczykowej (z użyciem stentów). Rzadziej wykonuje się zabiegi chirurgiczne mające na celu przywrócenie drożności tętnicy, na przykład poprzez wytworzenie bypassu omijającego miejsce zwężenia. Skuteczność obu metod leczenia jest obecnie porównywalna. Ponieważ zabiegi wewnątrznaczyniowe są mniej inwazyjne, najczęściej leczenie zaczyna się od nich. Należy zaznaczyć, że leczenie zabiegowe (zarówno wewnątrznaczyniowe, jak i chirurgiczne) jest zarezerwowane dla pacjentów z objawami choroby.

Zarówno u pacjentów z objawami zwężenia tętnicy podobojczykowej, jak i w przypadku bezobjawowej choroby, należy podjąć kroki zmniejszające ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego. Działania te obejmują zaprzestanie palenia papierosów, redukcję masy ciała u osób otyłych, zmianę stylu życia (modyfikacja diety i wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej). W uzasadnionych przypadkach, niezbędne może się okazać leczenie farmakologiczne. Decyzję w tym zakresie powinien podjąć kardiolog.

Czy jest możliwe całkowite wyleczenie zespołu podkradania tętnicy podobojczykowej?

Skuteczność leczenia zabiegowego jest bardzo duża. U niemal każdego pacjenta udaje się poszerzyć zwężone naczynie, co powoduje złagodzenie, a nawet ustąpienie objawów. Niestety u części pacjentów, szczególnie z zaawansowanymi zmianami miażdżycowymi obejmującymi tętnice doprowadzające krew do mózgu, objawy neurologiczne mogą powrócić. Dlatego tak ważne jest wczesne wyeliminowanie wszystkich możliwych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia zespołu podkradania tętnicy podobojczykowej?

Pacjent po zabiegu udrożnienia tętnicy podobojczykowej powinien pozostawać pod opieką kardiologa. Zaleceń związanych z ograniczeniem ryzyka innych chorób układu sercowo-naczyniowego należy przestrzegać do końca życia. Oznacza to często konieczność trwałej zmiany nawyków żywieniowych i wprowadzenia regularnych ćwiczeń fizycznych. Obowiązuje bezwzględny zakaz palenia papierosów. W przypadku nadciśnienia tętniczego, choroba powinna być dobrze kontrolowana. To samo dotyczy cukrzycy.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na zespół podkradania tętnicy podobojczykowej?

Stosowanie zasad profilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego chroni jednocześnie przed zespołem podkradania tętnicy podobojczykowej.

12.05.2017
Zobacz także
  • "Bajpasy"
  • Zawał serca
  • Miażdżyca
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta