Zapalenie mięśnia sercowego: przyczyny, objawy i leczenie

Zapalenie mięśnia sercowego (myocarditis) jest chorobą spowodowaną najczęściej przez zakażenie wirusowe (np. dróg oddechowych). Proces zapalny obejmuje komórki mięśnia sercowego, tkankę śródmiąższową, naczynia, niekiedy też osierdzie, i może doprowadzić do uszkodzenia mięśnia sercowego i niewydolności serca. U większości chorych zapalenie mięśnia sercowego ustępuje samo, bez leczenia. Ważny jest jednak odpoczynek, ograniczenie aktywności fizycznej, picia alkoholu oraz przyjmowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Co to jest i jakie są przyczyny zapalenia mięśnia sercowego?

Ściana serca składa się z 3 warstw: wsierdzia, sierdzia i osierdzia. Zapalenie mięśnia sercowego (łac. myocarditis – ZMS) obejmuje środkową warstwę serca, czyli sierdzie. Może mu towarzyszyć także zapalenie osierdzia.

Przyczyny zapalenia mięśnia sercowego mogą być różne. Często nie udaje się jednak wykryć jednoznacznej przyczyny choroby. U większości pacjentów najprawdopodobniej jest wywołana wirusem. Zapalenie mięśnia sercowego rozwija się zwykle podczas infekcji gardła, dróg oddechowych albo po jej ustąpieniu. Zapalenie mięśnia sercowego może być również poprzedzone zakażeniem ze strony układu pokarmowego przebiegającym z biegunką lub zakażeniem z wysypką skórną.

Czasem zakażenie wirusowe ustępuje, a zapalenie mięśnia sercowego utrzymuje się z powodu nadmiernej reakcji odpornościowej.

Różne bakterie, np. gronkowce, paciorkowce mogą wywołać zmiany zapalne w sercu; najczęściej jest to wtórne do zajęcia wsierdzia u osób z upośledzoną odpornością. Choroba z Lyme (borelioza) jest wywołana przez bakterię Borrelia burgdorferi. Zapalenie mięśnia sercowego mogą wywoływać również bakterie atypowe (takie jak chlamydie), inne drobnoustroje (np. riketsje), pasożyty (toksoplazma) i grzyby. Zapalenie mięśnia sercowego może wystąpić w przebiegu chorób autoimmunologicznych, takich jak: toczeń rumieniowaty układowy, choroby tkanki łącznej, sarkoidoza. Rzadko występująca, groźna postać zapalenia mięśnia sercowego to olbrzymiokomórkowe ZMS, które może rozwinąć się u osób z chorobami autoimmunologicznymi, np. grasiczakiem, zapaleniem jelit, zapaleniem tarczycy.

Inne czynniki uszkadzające, takie jak: promieniowanie, niektóre leki, np. klozapina, antybiotyki, sulfonamidy, niektóre leki przeciwdrgawkowe, narkotyki, np. kokaina, inne środki chemiczne i trucizny również mogą wywołać reakcję nadwrażliwości z zajęciem mięśnia sercowego (tzw. zapalenie mięśnia sercowego z nadwrażliwości). Podczas leczenia chorób nowotworowych inhibitorami punktów kontrolnych może wystąpić cieżka postać zapalenia mięśnia sercowego. U młodych ludzi, często z obciążonym wywiadem rodzinnym w kierunku kardiomiopatii/ nagłych zgonów w rodzinie zapalenie mięśnia sercowego może być pierwszym objawem rzadkiej postaci kardiomiopatii (desmoplakinopatia).

Jak często występuje zapalenie mięśnia sercowego?

Zapalenie mięśnia sercowego może wystąpić u każdego człowieka. Częstość występowania nie jest znana, ponieważ nie ma pewnych kryteriów rozpoznania zapalenia mięśnia sercowego, jeśli przeprowadzi się tylko diagnostyczne badania nieinwazyjne. Zapalenie mięśnia sercowego nie występuje rodzinnie. Występuje częściej u osób z upośledzoną odpornością.

Zapalenie mięśnia sercowego - objawy

Objawy zapalenie mięśnia sercowego są różnorodne i niecharakterystyczne. Większość chorych z ostrym lub piorunującym zapaleniem podaje, że niedawno przed zachorowaniem przebyli zakażenie wirusowe. Objawy zwiastunowe, czyli poprzedzające wystąpienie zapalenie mięśnia sercowego (występują nawet u 90% chorych) zależą od rodzaju zakażenia (górne drogi oddechowe lub przewód pokarmowy) i wyprzedzają objawy sercowe o kilka dni lub tygodni.

Objawy zapalenia mięśnia sercowego zależą od przyczyny choroby, nasilenia zajęcia mięśnia sercowego oraz od współwystępowania zakażenia.

Do częstych objawów należą:

1. ból w klatce piersiowej
2. nieregularne lub szybkie bicie serca (kołatanie serca)
3. duszność w spoczynku lub przy niewielkim wysiłku
4. zmęczenie
5. obrzęki kostek i podudzi
6. inne objawy związane z zakażeniem – ból głowy, ból mięśni, stawów, gorączka, ból gardła, biegunka.

W łagodnie przebiegającym zapaleniu mięśnia sercowego objawy mogą nie występować.

Co robić w razie wystąpienia objawów zapalenia mięśnia sercowego?

W razie wystąpienia bólu w klatce piersiowej, duszności, nieregularnego lub szybkiego bicia serca, pojawienia się obrzęków należy skontaktować się z lekarzem. Jeśli ból w klatce piersiowej jest silny lub występuje duszność w spoczynku, należy wezwać pogotowie ratunkowe. Lekarz rodzinny może skierować pacjenta do specjalisty (kardiologa lub lekarza chorób zakaźnych).

Jak lekarz stawia diagnozę?

W przypadku podejrzenia zapalenia mięśnia sercowego w zależności od nasilenia objawów można zalecić wykonanie jednego testu lub więcej testów diagnostycznych. Najważniejsze nieprawidłowości w badaniach diagnostycznych pomagające w ustaleniu rozpoznania:

• elektrokardiogram (EKG), który pokazuje zapis elektrycznej czynności serca – można stwierdzić nieprawidłowy rytm serca lub niedokrwienie mięśnia sercowego
• badania laboratoryjne krwi:
• morfologia krwi – można stwierdzić zwiększenie liczby białych krwinek (leukocytów)
• stopień przyspieszenia OB i zwiększenia stężenia białka C-reaktywnego (CRP) – może świadczyć o zaawansowaniu stanu zapalnego, a stężenie markerów uszkodzenia serca (troponin) o zaawansowaniu uszkodzenia mięśnia sercowego
• radiogram (RTG) klatki piersiowej może pokazać powiększenie sylwetki serca oraz objawy zatrzymywania płynu w płucach, co może świadczyć o niewydolności serca.

Inne badania obrazowe, takie jak USG serca lub rezonans magnetyczny serca może zlecić specjalista.

Badanie USG serca (echokardiografia) służy do oceny powiększenia jam serca, jego czynności (czy jego kurczliwość jest prawidłowa, czy upośledzona), budowy i czynności zastawek, obecności płynu w jamie osierdzia otaczającej serce.

Rezonans magnetyczny, oprócz oceny wielkości jam serca i czynności mięśnia sercowego, uwidacznia oznaki zapalenia, obrzęk mięśnia sercowego, cechy uszkodzenia serca i pomaga rozpoznać zapalenie mięśnia sercowego.

Biopsję mięśnia sercowego w przypadku ostrego infekcyjnego zapaleniu mięśnia sercowego wykonuje się rzadko. Polega na pobraniu malutkich wycinków mięśnia sercowego cewnikiem wprowadzanym do żyły szyjnej lub udowej, a następnie na ocenie pobranego materiału pod kątem oznak zapalenia tkanki, obecności genomu wirusów.

Zapalenie mięśnia sercowego - sposoby leczenia

Leczenie zapalenia mięśnia sercowego zależy od przyczyny i nasilenia zajęcia mięśnia sercowego przez proces zapalny. W początkowym okresie zapalenia mięśnia sercowego zaleca się odpoczynek w łóżku; aktywność sportową należy odłożyć na 6 miesięcy. Należy ograniczyć picie alkoholu. Na początku choroby nie należy stosować niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. ibuprofenu), gdyż mogą one nasilać zapalenie mięśnia sercowego (zwłaszcza w pierwszych 2 tygodniach wirusowego zapalenia mięśnia sercowego). W przypadku podwyższonej temperatury ciała związanej z zakażeniem można stosować paracetamol, mający działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe.

Leczenie przyczynowe jest możliwe m.in. w przypadku zapalenia mięśnia sercowego wywołanego przez wirusy Herpes oraz w boreliozie – stosuje się wtedy leki przeciwdrobnoustrojowe, a jeśli zapalenie mięśnia sercowego jest spowodowane nadwrażliwością na lek – wtedy należy go odstawić. W innych przypadkach zapalenia mięśnia sercowego nie ma leczenia przyczynowego. U większości chorych dochodzi do samowyleczenia. Glikokortykosteroidy stosuje się je tylko w rzadkich postaciach zapalenia mięśnia sercowego (w ZMS olbrzymiokomórkowym lub eozynofilowym) oraz w zapaleniu mięśnia sercowego w przebiegu chorób układowych (np. toczeń), a także czasem w zapaleniu mięśnia sercowego spowodowanym nadwrażliwością na przyjmowany lek.

Leczenie łagodnych postaci zapalenia mięśnia sercowego

W łagodnych przypadkach zapalenia mięśnia sercowego może wystarczyć zwalczanie objawów zakażenia, które wywołało zapalenie mięśnia sercowego i zapewnienie odpoczynku w okresie rekonwalescencji. Leki przeciwwirusowe okazały się nieskuteczne w leczeniu zapalenia mięśnia sercowego, ponieważ objawy kardiologiczne pojawiają się zwykle po ustąpieniu infekcji wirusowej.

Leczenie chorych z powikłaniami zapalenia mięśnia sercowego

Nieregularne bicie serca, szybki rytm serca lub ból w klatce piersiowej mogą stanowić wskazania do hospitalizacji. Jeśli serce niewystarczająco się kurczy, może być konieczne zastosowanie leków zmniejszających obciążenie serca lub takich, które pozwolą na usunięcie nagromadzonego płynu (zmniejszenie obrzęków).

Leczenie chorych na zapalenie mięśnia sercowego o piorunującym przebiegu

W ciężkiej postaci choroby najważniejsze jest zapewnienie sercu odpoczynku, może być też konieczne stosowanie dożylne leków podtrzymujących ciśnienie krwi. Gdy to postępowanie jest nieskuteczne, stosuje się pozaustrojowe natlenowanie krwi, czy też mechaniczne wspomaganie serca poprzez założenie pompy wspomagającej do aorty (tętnicy głównej) lub pompy bezpośrednio wspomagającej pracę serca. Niekiedy w przebiegu zapalenia mięśnia sercowego dochodzi do całkowitego zniszczenia mięśnia sercowego i wtedy konieczne bywa przeszczepienie serca.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie zapalenia mięśnia sercowego?

U większości chorych nie dochodzi do żadnych powikłań. Objawy zapalenia mięśnia sercowego ustępują po kilku dniach lub tygodniach i chory wraca do zdrowia. Niektóre rodzaje zakażeń mogą jednak spowodować ciężkie lub utrzymujące się zapalenie i powikłania. Niekiedy zapalenie mięśnia sercowego może doprowadzić do uszkodzenia mięśnia sercowego (i upośledzenia czynności serca), wymagającego długotrwałego leczenia.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia zapalenia mięśnia sercowego?

Objawy choroby mogą ustąpić szybko, ale nie oznacza to wygojenia procesu zapalnego w sercu. Rokowanie w przypadku zapalenia mięśnia sercowego jest trudne do przewidzenia, można je lepiej określić, obserwując chorego przez dłuższy czas. Dlatego lekarz zleci wizyty kontrolne, a także badania EKG i echo serca, czasem też rezonans magnetyczny serca. Odpoczynek i zmniejszenie obciążenia pracą zawodową jest ważnym aspektem powrotu do zdrowia. Należy unikać nadmiernego wysiłku fizycznego przez kilka miesięcy (sportu wyczynowego przez 6 miesięcy po chorobie).

Zapytaj swojego lekarza, kiedy możesz podjąć normalną aktywność życiową.

Co robić, aby zapobiec wystąpieniu zapalenia mięśnia sercowego?

Nie ma swoistych sposobów zapobiegania wystąpieniu zapalenia mięśnia sercowego.

Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na zapalenie mięśnia sercowego, należy w miarę możliwości unikać kontaktów z osobami z zakażeniem wirusowym lub grypopodobnym, dopóki nie wrócą do zdrowia. Jeśli chorujesz na zakażenie wirusowe, ogranicz kontakty z innymi osobami, aby nie narażać ich na zakażenie.

Przestrzegaj zasad higieny, myj często ręce, aby ograniczyć rozprzestrzenianie się infekcji.

Stosuj zalecane szczepienia, które zabezpieczają przeciwko różyczce i grypie.