×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Dur brzuszny

dr hab. n. med. Ernest Kuchar
Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym WUM

Co to jest dur brzuszny?

Dur brzuszny (łac. typhus abdominalis), zwany dawniej tyfusem lub tyfusem brzusznym, jest ciężką ogólnoustrojową chorobą bakteryjną, którą wywołują Gram-ujemne pałeczki Salmonella enterica, serotyp typhi (Salmonella typhi). Na dur brzuszny chorują wyłącznie ludzie.

W jaki sposób dochodzi do zachorowania na dur brzuszny?

Rezerwuarem duru brzusznego są chorzy i nosiciele – osoby, które wyzdrowiały, ale nadal wydalają pałeczki duru brzusznego w kale lub moczu. Choroba szerzy się drogą pokarmową przez zanieczyszczone wydalinami chorych lub nosicieli żywność i wodę. Okres wylęgania choroby zależy od wielkości dawki zakażającej (liczby spożytych bakterii) i stanu odporności. Waha się od 1 do 9 tygodni, najczęściej wynosi od 10 do 14 dni.

W jaki sposób bakterie wywołują dur brzuszny?

Pałeczki Salmonella typhi wnikają ze światła przewodu pokarmowego do ściany jelita, a następnie dostają się do tkanki chłonnej otaczającej przewód pokarmowy, gdzie szybko się mnożą. Pałeczki duru brzusznego potrafią przeżyć wewnątrz białych ciałek krwi (które zwykle zabijają bakterie), a nawet się w nich rozmnażają. Bakterie wędrują do śledziony, wątroby, węzłów chłonnych oraz pęcherzyka żółciowego. Następnie po 1–2 tygodni po zakażeniu, drogami chłonnymi bakterie dostają się do krwi (jest to określane jako bakteriemia) i rozsiewają się po całym organizmie. Gdy bakterie dostaną się do krwiobiegu, pojawiają się objawy kliniczne. Bakteriemii towarzyszy wytwarzanie toksyn bakteryjnych odpowiedzialnych za objawy zatrucia towarzyszące durowi brzusznemu.

Jak często występuje dur brzuszny?

W pierwszej połowie XX wieku dur brzuszny należał w Polsce do najczęstszych chorób zakaźnych, a Polska była krajem o najwyższej zapadalności na dur brzuszny w Europie. Obserwowano dwa okresy nasilenia epidemii: w latach 1920–1922, gdy zgłaszano po kilkadziesiąt tysięcy zachorowań i kilka tysięcy zgonów rocznie oraz w latach 1945–1947. Chorowali głównie mieszkańcy dużych miast. Następnie zapadalność zmniejszyła się. Przykładowo, wkrótce po II wojnie światowej, w 1948 roku zanotowano 7975 zachorowań i 478 zgonów. Jeszcze w latach 60. co roku zgłaszano w Polsce około 3 tysiące zachorowań i kilkadziesiąt zgonów na dur brzuszny. Choroba była pospolita i łatwo rozpoznawana przez lekarzy. Do 1976 roku prowadzono powszechne szczepienia wybranych grup dzieci i młodzieży przeciwko durowi brzusznemu. Obecnie dur brzuszny jest w Polsce chorobą zanikającą. W latach 90. XX wieku zgłaszano rocznie maksymalnie kilkanaście przypadków, a w 1998 roku zgłoszono tylko 2 przypadki tej choroby.

Utrzymywanie się zachorowań można wiązać z rosnącą popularnością turystyki zagranicznej. Opisywano epidemie hotelowe, np. na wyspie Kos w Grecji. W pozostałych krajach europejskich, podobnie jak w Polsce, dur brzuszny występuje obecnie sporadycznie. Choroba występuje nadal endemicznie w Indiach i Pakistanie, w Afryce, w Dalekowschodniej Azji, na Środkowym Wschodzie oraz w Ameryce Południowej i Środkowej. Liczbę zachorowań na dur brzuszny na całym świecie szacuje się na kilkaset tysięcy rocznie.

Na terenach, gdzie choroba występuje sporadycznie i nie prowadzi się szczepień ochronnych przeciw durowi brzusznemu wrażliwość na zakażenie populacji jest bardzo duża. Na terenach endemicznych, gdzie występuje częste nosicielstwo, a zakażenia dotyczą głównie dzieci i młodzieży, większość populacji jest uodporniona na dur brzuszny.

Jak się objawia się dur brzuszny?

Dur brzuszny jest przeważnie ciężką chorobą, która przebiega z wysoką gorączką i złym stanem ogólnym chorego. U osób dorosłych zwykle występują objawy ze strony wielu narządów: bóle głowy, biegunka, powiększenie wątroby i śledziony, a stan ogólny pacjenta jest ciężki (toksemia). W odróżnieniu od dorosłych, u dzieci przebieg duru brzusznego jest zwykle lekki. Typowym stałym objawem jest powiększenie śledziony, często występują dodatnie objawy oponowe.

Typowymi objawami duru brzusznego są długotrwała gorączka, bóle głowy, złe samopoczucie, zaburzenia żołądkowo-jelitowe (wzdęciazaparcia, rzadziej biegunka), suchy kaszel, zaburzenia świadomości (splątanie, senność), powiększenie wątroby i śledziony, bradykardia, powiększenie szyjnych węzłów chłonnych oraz plamisto-grudkowa wysypka na skórze klatki piersiowej lub nadbrzusza. Często dochodzi do toksycznego uszkodzenia nerek i serca.

Jakie powikłania może powodować dur brzuszny?

W późniejszym okresie duru brzusznego mogą wystąpić powikłania, takie jak krwawienia z przewodu pokarmowego, perforacje jelita, rzadziej zapalenie otrzewnej. Śmiertelność wśród nieleczonych chorych sięga 30%, a u chorych leczonych wynosi około 2%. Kilka procent osób chorych na dur brzuszny po ostrym okresie choroby zostaje przez lata nosicielami Salmonella typhi.

Jak leczy się dur brzuszny?

Leczenie duru polega na wyrównywaniu zaburzeń wodno-elektrolitowych za pomocą wlewów kroplowych oraz właściwej antybiotykoterapii. Obecnie lekiem z wyboru są antybiotyki z grupy fluorochinolonów, np. cyprofloksacyna, podawane doustnie przez 10 dni. Leków z tej grupy nie należy stosować u dzieci, które leczy się cefalosporynami.

Jak lekarz stawia diagnozę duru brzusznego?

Podejrzenie duru brzusznego można wysunąć na podstawie objawów klinicznych (wysoka gorączka, bóle brzucha, ciężki stan ogólny), jeżeli osoba podejrzewana o zachorowanie odwiedzała rejony endemiczne lub miała kontakt z chorym lub nosicielem, a wykluczono inne przyczyny „ostrego brzucha” (np. zapalenie wyrostka robaczkowego). Rozpoznanie jest bardziej prawdopodobne, gdy na skórze brzucha lub klatki piersiowej pojawi się charakterystyczna wysypka – tzw. różyczka durowa. Na rozpoznanie duru brzusznego może naprowadzić wywiad (podróż na tereny endemiczne, kontakt z nosicielem), układ charakterystycznych objawów klinicznych: długotrwała gorączka, powiększenie śledziony, wysypka, typowy wynik morfologii krwi (granulocytopenia z brakiem eozynofilów) oraz wyniki badań mikrobiologicznych. Podstawą rozpoznania duru brzusznego jest wyizolowanie pałeczek Salmonella typhi z krwi lub moczu lub wystąpienie typowych objawów klinicznych i wyizolowanie pałeczek Salmonella typhi z kału. W wypadku nietypowego przebiegu klinicznego lub ujemnych wyników badań bakteriologicznych pomocne w ustaleniu rozpoznania mogą być odczyny serologiczne w powiązaniu z wywiadem epidemiologicznym wskazującym na kontakt z nosicielem lub chorym na dur brzuszny.

Co robić w przypadku wystąpienia zakażenia durem brzusznym?

W przypadku podejrzenia zakażenia durem brzusznym należy bezwzględnie zgłosić sie do lekarza. Samodzielnie można doraźnie zastosować leczenie objawowe łagodzące gorączkę (leki przeciwgorączkowe, np. paracetamol i niesteroidowe leki przeciwzapalne). Zdecydowana większość chorych na dur brzuszny wymaga leczenia szpitalnego. Po wypisaniu do domu konieczny jest oszczędzający tryb życia.

Chociaż zakażenia pałeczkami duru brzusznego występują obecnie w Polsce rzadko, osoby podróżujące na tereny endemicznego występowania choroby, a zwłaszcza udające się do znajomych i krewnych, a nie korzystające z hoteli, są narażone na znacznie zwiększone ryzyko zakażenia.

Jak można zapobiegać durowi brzusznemu?

Durowi brzusznemu można zapobiegać za pomocą szczepień ochronnych oraz przestrzegania higieny żywności i wody. W aktualnej sytuacji epidemiologicznej dur brzuszny stał się problemem osób podróżujących do krajów o niższych standardach higienicznych. Osoby, które wybierają się na tereny endemiczne powinny minimum 2 tygodnie przed planowanym wyjazdem zaszczepić się przeciwko durowi brzusznemu. W Polsce dostępne są zabite szczepionki polisacharydowa i całokomórkowa, które zapewniają odporność na około 3 lata. W niektórych krajach dostępna jest szczepionka doustna zawierająca atenuowany szczep Ty21a. Szczepienie przypominające jest wskazane co 3 lata w przypadku stałego pobytu na obszarach występowania duru brzusznego oraz co roku w przypadku podróży do obszarów występowania duru brzusznego.

05.06.2017
Zobacz także
  • Zapobieganie chorobom zakaźnym i pasożytniczym w podróży
  • Szczepienia obowiązkowe dla podróżnych
  • Jak przygotować się do podróży pod względem zdrowotnym?
Wybrane treści dla Ciebie
  • Krztusiec
  • Mykoplazmozy
  • Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
  • Biegunki wywołane przez szczepy z rodzaju Shigella (szigeloza, czerwonka bakteryjna)
  • Zespół rozrostu bakteryjnego
  • Zakażenia wywołane przez Clostridium perfringens
  • Zakażenie Clostridioides difficile
  • Cholera
  • Czerwonka bakteryjna
  • Listerioza
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta