×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Listerioza


Klinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii
Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku

Co to jest listerioza i jakie są jej przyczyny?

Listerioza jest chorobą zakaźną zazwyczaj spowodowaną spożyciem pokarmu zanieczyszczonego bakteriami Listeria monocytogenes, które występują powszechnie w środowisku naturalnym w wodzie i glebie. Zwierzęta zwykle przechodzą infekcję bezobjawowo, a jej skutkiem może być skażenie żywności pochodzenia zwierzęcego, głównie mięsa i mleka. Najczęściej choroba rozwija się po spożyciu niepasteryzowanych produktów mlecznych (m.in. serów pleśniowych, sera feta), niedokładnie umytych surowych owoców i warzyw (melony, kiełki), surowego mięsa, ryb, owoców morza oraz „dań gotowych”, niepoddanych obróbce cieplnej przed spożyciem.

Cechą charakterystyczną Listeria monocytogenes jest zdolność do namnażania w temperaturze lodówki. Choroba dotyczy prawie wyłącznie osób starszych, kobiet w ciąży, noworodków, jak również osób z upośledzeniem odporności spowodowanym, m.in. chorobami nowotworowymi, leczeniem immunosupresyjnym, cukrzycą, przewlekłą chorobą nerek, alkoholizmem, zakażeniem HIV. U osób z upośledzoną odpornością, osób starszych i noworodków zakażenie prawie zawsze przebiega w sposób inwazyjny. Oznacza to, że w trakcie infekcji bakteria przedostaje się ze światła przewodu pokarmowego poprzez ścianę jelita do krwi, a następnie do ośrodkowego układu nerwowego. Dlatego też najczęściej choroba przebiega pod postacią bakteriemii/posocznicy, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i/lub zapalenia mózgu, albo niewielkich ropni mózgu, zwłaszcza zlokalizowanych w części środkowej i pniu mózgu. Rzadką manifestacją choroby inwazyjnej może być: zapalenie wsierdzia, zapalenie stawów, zakażenie kości, zapalenie otrzewnej, gałek ocznych lub zapalenie płuc. Do zakażenia noworodka może dojść w wyniku transmisji bakterii przez łożysko lub z kanału rodnego w trakcie porodu i na tej podstawie wyróżnia się dwa typy listeriozy noworodków: o wczesnym i późnym początku.

Wcześniejsza jest wynikiem wewnątrzmacicznego zakażenia i objawia się na ogół posocznicą, natomiast późniejsza nabywana jest w trakcie porodu i rozwija się w drugim lub trzecim tygodniu życia dziecka, w większości przypadków, jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Wynikiem zakażenia płodowego może być również wysiew mikroropni w obrębie skóry, wątroby i śledziony, określany, jako granulomatosis infantiseptica. U kobiet w ciąży zwykle stwierdza się bakteriemię, czyli obecność bakterii we krwi bez cech posocznicy. Osoby z prawidłową odpornością chorują niezmiernie rzadko, a zakażenie zwykle ma wówczas charakter nieinwazyjny, czyli ograniczony do przewodu pokarmowego.

Jak często występuje listerioza?

W Polsce Według danych Państwowego Zakładu Higieny (PZH) oraz Krajowego Ośrodka Referencyjnego ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN), rocznie notuje się kilkadziesiąt przypadków listeriozy. W 2014 roku wg danych PZH stwierdzono 81 przypadków listeriozy, a współczynnik zapadalności wynosił 0,21 przypadku na 100 tysięcy ludności.

Jak się objawia listerioza?

Objawy listeriozy zwykle pojawiają się kilka (1–2) dni po spożyciu skażonego pokarmu, jednak czas ten może się wydłużyć nawet do 2 miesięcy. Choroba może również przebiegać bezobjawowo. Objawy różnią się w zależności stanu odporności osoby, która uległa zakażeniu:

  • Osoby z prawidłową odpornością. Listerioza zwykle objawia się gorączką, dreszczami i bólami mięśniowymi, które niekiedy są poprzedzone biegunką wymiotami lub innymi dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego trwającymi 1–3 dni.
  • Osoby z upośledzeniem odporności. Mogą wystąpić: gorączka, dreszcze, bóle mięśniowe i bóle głowy, nudności i wymioty, światłowstręt, przeczulica, splątanie, zaburzenia równowagi, drgawki i inne.

  • Kobiety ciężarne zwykle skarżą się na gorączkę i niespecyficzne objawy grypopodobne, m.in. zmęczenie, bóle mięśniowe. Możliwy jest również przebieg skąpoobjawowy lub bezobjawowy.

Objawy przedmiotowe zależą od zajętych narządów i mogą obejmować objawy odwodnienia (suchość błon śluzowych, wzmożone pragnienie), objawy mogące towarzyszyć bakteriemii/posocznicy (przyspieszenie oddechu, przyspieszona czynność serca, gorączka). W przypadku zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych stwierdza się tzw. objawy oponowe, m.in. sztywność karku, czyli brak możliwości biernego przygięcia głowy do klatki piersiowej, czy też objaw Kerniga, który bada się w pozycji leżącej na plecach i polega na odczuwaniu oporu podczas próby wyprostowania kolana >135o, przy zgiętym pod kątem prostym stawie biodrowym i kolanowym – objaw jest obustronny i nie powoduje wystąpienia bólu.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów listeriozy?

W przypadku wystąpienia objawów, takich jak: gorączka, dreszcze, bóle mięśni u pacjenta z niedoborem odporności, osoby starszej lub kobiety ciężarnej, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie listeriozy?

Rozpoznanie listeriozy ustala się u pacjentów z typowymi objawami klinicznymi, opierając się na posiewach mikrobiologicznych krwi i/lub płynu mózgowo-rdzeniowego, płynu owodniowego lub łożyska, w których uzyskano wzrost Listeria monocytogenes. Rzadziej badany jest inny materiał biologiczny, np. płyn z jamy otrzewnej lub jamy opłucnej. W badaniu ogólnym płynu mózgowo-rdzeniowego stwierdza się zwykle zwiększenie liczby komórek zapalnych, nieznaczne zwiększenie stężenia białka oraz zmniejszenie stężenia glukozy. Niekiedy w preparacie bezpośrednim płynu mózgowo-rdzeniowego można również zaobserwować bakterie wykazujące charakterystyczny „koziołkujący” sposób poruszania. Brak wzrostu bakterii z rodzaju Listeria w badaniach mikrobiologicznych nie wyklucza jednak infekcji, zwłaszcza w przypadku istotnych przesłanek klinicznych wskazujących na listeriozę. Badanie mikrobiologiczne kału nie ma znaczenia w diagnostyce listeriozy ze względu na częste występowanie bakterii w kale u zdrowych, bezobjawowych osób dorosłych. Do badań przydatnych w diagnostyce listeriozy należą: morfologia krwi z rozmazem, OB, stężenie białka C-reaktywnego (CRP), stężenie prokalcytoniny (PCT).

Jakie są metody leczenia listeriozy?

Leczenie listeriozy polega na dożylnym stosowaniu antybiotyków. Czas leczenia uzależniony jest od stanu immunologicznego chorego i zajętych narządów i wynosi minimum 3 tygodnie, do nawet 8 tygodni. W leczeniu stosuje się również leki wspomagające, m.in. przeciwobrzękowe, przeciwbólowe, przeciwzapalne. Niezmiernie rzadkie, izolowane przypadki zapalenia żołądka i jelit wywoływane przez bakterie z rodzaju Listeria nie wymagają antybiotykoterapii. Nie jest możliwa transmisja zakażenia z człowieka na człowieka, dlatego podczas opieki nad pacjentem wymagana jest jedynie standardowa izolacja, która obejmuje rutynowe środki ostrożności stosowane wobec każdego pacjenta niezależnie od stanu zdrowia.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie listeriozy?

Możliwe jest całkowite wyleczenie listeriozy, zwłaszcza osób, u których szybko ustalono prawidłowe rozpoznanie i zastosowano leczenie. Jednak w przypadku zajęcia ośrodkowego układu nerwowego choroba może prowadzić do trwałych ubytków neurologicznych, które szczególnie często występują u chorych z ropniem mózgu lub zapaleniem tyłomózgowia. W przypadku choroby inwazyjnej śmiertelność jest bardzo wysoka i sięga 20–70%. Zachorowanie w czasie ciąży może prowadzić do poważnych powikłań, m.in. poronienia, urodzenia martwego dziecka, porodu przedwczesnego lub zakażenia zagrażającego życiu noworodka. Wskaźnik śmiertelności płodów zakażonych w okresie życia wewnątrzmacicznego zbliżony jest do 50%. Wśród żywo urodzonych noworodków leczonych antybiotykami wskaźnik śmiertelności jest znacznie niższy i wynosi około 20%.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia listeriozy?

W niektórych przypadkach może być konieczna rehabilitacja.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na listeriozę?

Osoby zdrowe powinny zachowywać standardowe środki ostrożności: należy spożywać w pełni ugotowane mięso, myć świeże jarzyny i owoce, dokładnie myć naczynia i sprzęty kuchenne, unikać spożywania niepasteryzowanego mleka i przetworów mlecznych z niepasteryzowanego mleka. Ponadto osoby szczególnie narażone na ryzyko zachorowania na listeriozę, w tym kobiety w ciąży, powinny unikać spożywania serów pleśniowych i „dań gotowych” bądź je podgrzewać.

05.06.2017
Zobacz także
  • Przywrzyce
  • Tęgoryjczyce
  • Cyklosporoza
Wybrane treści dla Ciebie
  • Dżuma
  • Zakażenia pałeczką ropy błękitnej
  • Biegunki wywołane przez pałeczki Salmonella (salmonellozy)
  • Zakażenia pałeczką okrężnicy
  • Różyca
  • Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
  • Melioidoza
  • Zakażenia wywołane przez pałeczki Campylobacter (kampylobakterioza)
  • Zakażenie Clostridioides difficile
  • Tężec
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta