Paciorkowcowy zespół wstrząsu toksycznego jest powikłaniem zakażenia paciorkowcami beta-hemolizującymi grupy A (Streptococcus pyogenes). To poważna choroba – w jej przebiegu dochodzi do niewydolności wielu narządów i może skończyć się śmiercią. Leczenie prowadzi się w warunkach szpitalnych, często na oddziale intensywnej terapii.
Co to jest zespół paciorkowcowego wstrząsu toksycznego i jakie są jego przyczyny?
Zespół paciorkowcowego wstrząsu toksycznego (streptococcal toxic shock syndrome – STSS) to bardzo szybko postępująca choroba wywołana przez zakażenie paciorkowcami beta-hemolizującymi grupy A (Streptococcus pyogenes), które produkują określone toksyny. Zespół ten przebiega z wstrząsem. Wstrząs jest stanem zagrożenia życia, w którym dochodzi do niedotlenienia wielu narządów, co skutkuje ich niewydolnością. Dochodzi do spadku ciśnienia tętniczego, uszkodzenia nerek, wątroby i płuc. Zespół paciorkowcowego wstrząsu toksycznego rozwija się przede wszystkim w wyniku głębokiego zakażenia tkanek miękkich (mięśni, tkanki podskórnej) lub posocznicy. Śmiertelność jest bardzo wysoka.
Przeczytaj więcej: Paciorkowiec - czym jest i jakie choroby wywołuje?
Jak często występuje zespół paciorkowcowego wstrząsu toksycznego?
Zespół paciorkowcowego wstrząsu toksycznego jest rzadką chorobą. Zgodnie z danymi epidemiologicznymi w Polsce w 2022 r. odnotowano 19 przypadków zespołu paciorkowcowego wstrząsu toksycznego.
Jakie są objawy zespołu paciorkowcowego wstrząsu toksycznego?
Zespół paciorkowcowego wstrząsu toksycznego w przeciwieństwie do typowego zakażenia paciorkowcami grupy A prowadzi do poważnego uszkodzenia wielu narządów. Objawia się on
- obniżeniem ciśnienia tętniczego,
- uszkodzeniem nerek, któremu towarzyszy zmniejszenie ilości wydalanego moczu lub całkowity bezmocz,
- zaburzeniami krzepnięcia krwi (zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego, tzw. DIC),
- ciężkimi zaburzeniami oddychania (ostra niewydolność oddechowa – ARDS),
- wysypką rumieniowo-plamistą, a także
- miejscowym uszkodzeniem tkanek, które stanowi najczęściej początkowe miejsce zakażenia.
Śmiertelność wynosi około 30%. Choroba rozwija się nagle i gwałtownie.
Zespół paciorkowcowego wstrząsu toksycznego rozpoczyna się zwykle gorączką, bólami mięśni, obrzękami. Zazwyczaj bardzo szybko dochodzi do rozwoju niewydolności wielonarządowej.
U części pacjentów pojawia się wysypka na całym ciele. Jest ona podobna jak w szkarlatynie, drobnoplamista, żywoczerwona. Często zespołowi paciorkowcowego wstrząsu toksycznego towarzyszą zakażenia tkanek miękkich, które prowadzą do wystąpienia martwiczego zapalenia powięzi oraz zapalenia mięśni. Miejsce objęte procesem zapalnym jest zaczerwienione, obrzęknięte, bolesne. Zaburzenia krzepnięcia objawiają się skłonnością do krwawienia nawet przy niewielkim urazie, na skórze pojawiają się podbiegnięcia krwawe (potocznie nazywane siniakami), a także punkcikowate wybroczyny, które mogą obejmować skórę całego ciała i błony śluzowe jamy ustnej. Zaburzenia oddychania manifestują się płytkimi oddechami o zwiększonej częstotliwości. Mimo że oddech jest przyspieszony, nie poprawia się dostarczanie tlenu do organizmu i dochodzi do niedotlenienia. Skutkuje ono uszkodzeniem i niewydolnością kolejnych narządów. Dlatego często istnieje konieczność wspomagania oddychania za pomocą respiratora.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów paciorkowcowego wstrząsu toksycznego?
W przypadku pojawienia się wymienionych powyżej objawów należy wezwać pogotowie ratunkowe. Wystąpienie objawów wstrząsu jest zawsze wskazaniem do pilnej hospitalizacji, często na oddziale intensywnej terapii.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie paciorkowcowego wstrząsu toksycznego?
Podejrzenie zespołu paciorkowcowego wstrząsu toksycznego ustala się przede wszystkim na podstawie obrazu klinicznego. Pewne rozpoznanie choroby można ustalić na podstawie badania mikrobiologicznego posiewów z krwi lub ognisk zapalnych. Konieczne jest pobranie materiału z wielu miejsc, które potencjalnie mogą stanowić miejsce wyjścia infekcji – pobiera się wymazy z nosa, gardła, ucha, dróg rodnych, płynu mózgowo-rdzeniowego czy skóry.
Czasami istnieje potrzeba wykonania badań obrazowych: zdjęcia RTG klatki piersiowej, USG jamy brzusznej lub bardziej dokładnych badań – tomografii komputerowej (TK) i rezonansu magnetycznego (MRI). Badania te pomagają również w lokalizacji ognisk zapalnych.
W badaniach laboratoryjnych z krwi także stwierdza się wiele nieprawidłowości, które potwierdzają uogólnioną infekcję. W morfologii krwi zazwyczaj obserwuje się wysoką leukocytozę, małopłytkowość, czasy krzepnięcia (APTT, PT, INR) są wydłużone, wskaźniki stanu zapalnego (CRP, PCT) wielokrotnie przewyższają normę. Zastosowanie mają również szybkie testy paciorkowcowe i odczyn antystreptolizynowy (ASO).
Jakie są metody leczenia paciorkowcowego wstrząsu toksycznego?
Każdy przypadek paciorkowcowego wstrząsu toksycznego jest zagrożeniem życia i w związku z tym musi być zawsze leczony w warunkach szpitalnych. W leczeniu przyczynowym stosuje się dożylną antybiotykoterapię. Wdraża się również leczenie wspomagające uzależnione od objawów. Zespół paciorkowcowego wstrząsu toksycznego należy leczyć na oddziale intensywnej opieki medycznej, ponieważ pacjent we wstrząsie wymaga podłączenia do sprzętu monitorującego podstawowe czynności życiowe i ścisłej obserwacji. Często jest potrzebne przetaczanie preparatów krwiopochodnych (krwi, osocza, płytek). Pacjent we wstrząsie musi otrzymywać duże ilości płynów dożylnie, podaje się też leki podwyższające ciśnienie tętnicze. W celu umożliwienia oddychania stosuje się respirator. Jeśli w przebiegu wstrząsu dojdzie do niewydolności nerek, konieczna może być dializa. Hospitalizacja chorego wymaga maksymalnego reżimu sanitarnego. Konieczna jest izolacja pacjenta i zachowanie wszelkich środków ostrożności.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie paciorkowcowego wstrząsu toksycznego?
Paciorkowcowy wstrząs toksyczny obarczony jest wysoką śmiertelnością oraz bardzo poważnym przebiegiem klinicznym. Wczesne zastosowanie antybiotyku i leczenie wspomagające poprawiają rokowanie.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia paciorkowcowego wstrząsu toksycznego?
Przebycie paciorkowcowego wstrząsu toksycznego wymaga szczegółowej oceny powikłań i wiąże się z długą hospitalizacją. Po wyjściu ze szpitala pacjent powinien być poddawany regularnym badaniom kontrolnym. W zależności od stanu ogólnego, chorób towarzyszących i powikłań po przebytym zespole paciorkowcowego wstrząsu toksycznego pacjent może wymagać wizyt u różnych specjalistów.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na paciorkowcowy wstrząs toksyczny?
W celu uniknięcia zakażenia paciorkowcami należy przestrzegać podstawowych zasad higieny. W razie wystąpienia infekcji paciorkowcowej (martwicze zapalenie powięzi, zakażenia tkanek miękkich) trzeba je leczyć antybiotykami, by nie dopuścić do rozwoju wstrząsu.
