×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zakażenia wywołane przez wirusy herpes HHV-6, HHV-7 i HHV-8

dr hab. n. med. Ernest Kuchar
Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym WUM

Co to są herpeswirusy HHV-6, HHV-7 I HHV-8 i jak się je klasyfikuje?

Ludzki wirus herpes typu 6 (human herpesvirus 6 – HHV-6) nazywany zwyczajowo wirusem rumienia nagłego (gorączki trzydniowej) a także wirus HHV-7 oraz wirus HHV-8, zwany też wirusem mięsaka Kaposiego, należą do 8. rodziny herpeswirusów (łac. herpesviridae), które są powszechnie występującym czynnikiem etiologicznym latentnych (przetrwałych) zakażeń wirusowych u ludzi. Poza nimi do ludzkich herpeswirusów zaliczono także wirusy:

  • opryszczki typu 1 (dawniej określany jako HSV-1, obecnie HHV-1),
  • opryszczki typu 2 (HSV-2, obecnie HHV-2),
  • ospy wietrznejpółpaśca (Varicella zoster virus – VZV, obecnie HHV-3),
  • cytomegalii (cytomegalovirus – CMV, obecnie HHV-5),
  • Ebsteina i Barr (EBV, obecnie HHV-4).

Wirusy HHV-6, HHV-7 i HHV-8, podobnie jak wszystkie herpeswirusy, zawierają genom złożony z podwójnej nici DNA, otoczony dwudziestościennym kapsydem zawierającym białka wirusowe, który z kolei otoczony jest tegumentem (warstwa pośrednia pomiędzy kapsydem i otoczką). Herpeswirusy, w tym HHV-6, HHV-7 i HHV-8, posiadają także otoczkę lipidową i są wrażliwe na kwasy (np. na kwas żołądkowy). Wirusy HHV-6, HHV-7 i HHV-8 są także wrażliwe na działanie standardowych środków dezynfekujących, na przykład alkoholu oraz środków powierzchniowo czynnych. Nazwa wirusów pochodzi od greckiego słowa herpeton – pełzać, co odzwierciedla latentny, „pełzający” charakter zakażeń. Wirusy HHV-6 i HHV-7 są blisko spokrewnione i najczęściej wywołują u małych dzieci gorączkę trzydniową, natomiast wirus HHV-8 może u osób z zaburzeniami odporności wywołać mięsaka Kaposiego i niektóre typy choroby Castelmana. Wirus HHV-6 wyizolowano po raz pierwszy w 1986 roku z hodowli białych ciałek chorego w immunosupresji. W 1990 z limfocytów T zdrowego dawcy krwi wyizolowano HHV-7.

W jaki sposób HHV-6, HHV-7 i HHV-8 wywołują choroby?

Żródłem zakażenia HHV-6, HHV-7 i HHV-8 są zakażeni ludzie, najczęściej osoby latentnie (przetrwale) zakażone w sposób bezobjawowy. Do zakażeń HHV-6, HHV-7 i HHV-8 najczęściej dochodzi przez bezpośredni kontakt ze śliną oraz drogą seksualną, rzadziej pośrednio – przez przedmioty świeżo skażone wydzielinami i wydalinami (choroba brudnych rąk).

Wirusy z rodziny Herpes, w tym HHV-6, HHV-7 i HHV-8, mogą być przyczyną zakażeń matczyno-płodowych w okresie okołoporodowym oraz wywoływać choroby u noworodków. HHV-6 potrafi wbudować swoje DNA do genomu matki i w ten sposób wywołać zakażenia wrodzone, które występują u około 1% dzieci, jednak przebiegają bezobjawowo. Nie ma dowodów na to, by HHV-7 wywoływał zakażenia wrodzone, stwierdza się go natomiast w mleku 10% kobiet karmiących. Okres wylęgania większości zakażeń wywołanych przez HHV-6, HHV-7 i HHV-8 jest długi. Osoby zakażone HHV-6, HHV-7 i HHV-8 najsilniej zarażają tuż przed oraz zaraz po wystąpieniu objawów chorobowych, kiedy HHV-6, HHV-7 i HHV-8 są licznie obecne w wydzielinach nosogardła, ślinie oraz innych płynach ustrojowych.

Herpeswirusy dostają się do organizmu za pośrednictwem receptorów na powierzchni błon komórkowych z którymi wiążą się glikoproteiny otoczki wirusa, a nastepnie ulegają replikacji w jądrze komórkowym. Większość zakażonych komórek w czasie objawowej infekcji replikuje wirusy z lizą komórki (jej rozpadem) i uwolnieniem herpeswirusów, jednak w niewielkiej części komórek replikacja ma postać latentną – zakażona komórka przeżywa, co umożliwia przetrwanie herpeswirusów w organizmie. Zakażenie latentne HHV-6 i HHV-7 dotyczy makrofagów i limfocytów T CD4. Wirusy te mogą też zakażać komórki nerwowe. Zdrowi ludzie często wydalają wymienione wirusy w ślinie. Replikacji litycznej często towarzyszą nieswoiste objawy, takie jak niska gorączka, bóle głowy, bóle gardła, złe samopoczucie i wysypka oraz obrzęk obwodowych węzłów chłonnych i zaburzenie immunologiczne. Zakażenia HHV-8 u osób z prawidłową odpornością są bezobjawowe.

Jak często i gdzie występują zakażenia wywołane przez HHV-6, HHV-7 I HHV-8?

Herpeswirusy HHV-6, HHV-7 i HHV-8 występują na całym świecie i są bardzo rozpowszechnione wśród ludzi. Przykładowo już około 60–80% niemowląt w wieku 13 miesięcy jest zakażonych HHV-6. Pierwotne zakażenie HHV-7 występuje zazwyczaj później – pomiędzy 2. a 5. rokiem życia. Ponad 95% dorosłych osób zostało zakażonych HHV-7, w tym ponad trzy czwarte wieku zanim ukończyło sześcć lat. Do zakażeń dochodzi szybciej w populacjach żyjących w gorszych warunkach socjalno-ekonomicznych, szczególnie w gęsto zaludnionych krajach rozwijających się, jak Indie i Chiny, oraz w krajach tropikalnych. Zakażenia wywołane przez herpeswirusy, w tym HHV-6, HHV-7 i HHV-8, często występują u niemowląt i małych dzieci przebywających w żłobkach i przedszkolach. Dzieci następnie wydalają herpeswirusy i stają się źródłem zakażeń rodzinnych. W oddziałach noworodkowych są możliwe zakażenia szpitalne wywołane przez HHV-6, HHV-7 i HHV-8. Ciężkie zachorowania wywołane przez herpeswirusy rozwijają się zwykle w ciągu pierwszych kilku dni życia oraz u starszych dzieci i dorosłych z zaburzeniami odporności typu komórkowego, a przekazanie swoistych przeciwciał przez matkę zmniejsza ryzyko wystąpienia objawowych zakażeń u noworodków.

Jakie choroby wywołują HHV-6, HHV-7 i HHV-8?

Większość zakażeń wywołanych przez HHV-6, HHV-7 i HHV-8 przebiega bezobjawowo. Jeżeli objawy kliniczne wystąpią, to zazwyczaj przyjmują postać niecharakterystycznej choroby gorączkowej lub – w przypadku wirusów HHV-6 i HHV-7 – gorączki trzydniowej. Zakażeniom wywołanym przez HHV-6 i HHV-7 mogą towarzyszyć objawy ogólne, takie jak gorączka i objawy grypopodobne. Zakażenia HHV-8 u osób z prawidłową odpornością są bezobjawowe. Ponieważ prawie wszyscy ludzie zakażają się wirusami HHV-6 i HHV-7 w dzieciństwie, ostre zakażenia osób dorosłych są bardzo rzadkie. Generalnie HHV-6, HHV-7 i HHV-8 są uważane za wirusy oportunistyczne – są ważnymi czynnikami chorobotwórczymi u osób po przeszczepieniu szpiku i narządów litych, przy czym HHV-7 wywołuje łagodniejsze zachorowania.

Zakażenia wirusowe i/lub reaktywacje u tych osób w ciężkiej immunosupresji mogą prowadzić do wystąpienia objawów klinicznych, takich jak gorączka, czasami z towarzyszącą leukopenia, wysypka na skórze, zapalenie płuc, zahamowanie czynności szpiku kostnego, zapalenie mózgu i odrzucenie przeszczepu; HHV-8 może wywołać mięsaka Kaposiego.

Jak przebiegają zakażenia wywołane przez HHV-6, HHV-7 i HHV-8?

Większość ostrych zakażeń wywołanych przez herpeswirusy, w tym przez HHV-6, HHV-7 i HHV-8, przebiega bezobjawowo lub bardzo łagodnie. Objawy kliniczne ustępują samoistnie, natomiast zakażenie przechodzi w postać przetrwałą i utrzymuje się do końca życia z okresową bezobjawową reaktywacją i wydalaniem wirusów Herpes. Tylko małe dzieci z drgawkami gorączkowymi, chorzy z ciężkimi zakażeniami uogólnionymi, zajęciem ośrodkowego układu nerwowego (zapaleniem mózgu) oraz chorzy w immunosupresji, u których może dojść do wystąpienia objawów klinicznych (np. supresji szpiku, zapalenia mózgu lub powstania nowotworu – mięsaka Kaposiego) mogą wymagać hospitalizacji i intensywnej opieki medycznej.

Jakie zespoły chorobowe wywołują HHV-6, HHV-7 i HHV-8?

Nieswoista choroba gorączkowa

Najczęstszym obrazem klinicznym zakażenia wywołanego przez HHV-6, HHV-7 i prawdopodobnie HHV-8 jest nieswoista choroba gorączkowa. Po okresie wylęgania u chorego pojawia się gorączka, złe samopoczucie i bóle głowy. Sporadycznie występują objawy ze strony górnych dróg oddechowych, a u niektórych chorych nudności i wymioty. Objawy najczęściej utrzymują się przez 3 do 4 dni. W większości przypadków choroba ustępuje w ciągu tygodnia.

Rumień nagły (gorączka trzydniowa, choroba szósta, łac. exanthema subitum)

Rumień nagły jest klasycznym obrazem klinicznym pierwotnego zakażenia HHV-6 oraz HHV-7. Jest to choroba zakaźna małych dzieci, najczęściej do 2 lat. Okres wylęgania wynosi 7–17 dni. Następnie pojawia się, jako właściwie jedyny objaw, wysoka gorączka (często ponad 39°C). Dziecko pomimo wysokiej gorączki zazwyczaj czuje się dobrze. Rzadziej gorączce towarzyszą wykwity grudkowe w gardle, kaszel, katar, biegunka, powiększenie szyjnych węzłów chłonnych lub drgawki. Wysoka temperatura może się utrzymywać przez 3–7 dni, najczęściej trwa 3–4 dni, a następnie nagle ustępuje, zaś na skórze twarzy i tułowia pojawia się plamisto-grudkowa wysypka. Wykwity szybko bledną i całkowicie ustępują po kilku dniach. Po przebyciu zakażenia wirus przechodzi w formę latentną. Uważa się, że nawet połowa wszystkich epizodów gorączki u niemowląt jest wywołana przez zakażenie HHV-6, więc jest to jedna z najczęstszych ostrych infekcji występujących u niemowląt. Rumień nagły jest także jedną z najczęstszych przyczyn drgawek gorączkowych u niemowląt. Gorączkę trzydniową po raz pierwszy opisano w 1910 roku, a jej przyczynę ustalono w 1988 roku.

Mięsak Kaposiego

U chorych na AIDS zakażenie HHV-8 wywołuje rzadki nowotwór – mięsak Kaposiego. Wyróżniono cztery, bardzo różniące się klinicznie i epidemiologicznie postaci mięsaka Kaposiego. Klasyczna (europejska) postać mięsaka Kaposiego, która została oryginalnie opisana w 1872 roku przez węgierskiego dermatologa, Moritza Kaposiego, nie ma związku z zakażeniem HIV i występuje głównie u starszych mężczyzn w Europie Wschodniej i w rejonie basenu Morza Śródziemnego, zwłaszcza u Żydów Aszkenazyjskich. Postać ta charakteryzuje się występowaniem licznych, drobnych, czerwonawych lub fioletowych guzków na skórze kończyn, które powiększają się i rozprzestrzeniają. W przebiegu choroby występują okresy remisji i nawrotów. Postać afrykańska (endemiczna) mięsaka Kaposiego jest charakterystyczna dla dzieci Afrykanów z plemienia Bantu. Charakterystyczną cechą jest miejscowa lub uogólniona limfadenopatia i bardzo agresywny przebieg. Zmiany skórne są mało widoczne. Z kolei postać mięsaka Kaposiego związana z przeszczepieniem narządów litych występuje u biorców w silnej immunosupresji w kilka miesięcy lub lat po transplantacji. Zmiany ograniczają się do skóry lub mają charakter rozsianych przerzutów. Możliwe jest ustąpienie lub regresja zmian po zmniejszeniu dawki leków immunosupresyjnych. Najbardziej znana jest agresywna postać mięsaka Kaposiego związana z AIDS, uważana za chorobę wskaźnikową AIDS, gdyż w latach 90. XX wieku dotyczyła 10–15% homoseksualnych mężczyzn zakażonych HIV. Obecnie częstość występowania mięsaka Kaposiego wśród chorych na AIDS wynosi około 2% i jest podobna dla wszystkich grup chorych na AIDS. Zmiany nowotworowe w postaci związanej z AIDS nie mają charakterystycznej lokalizacji: mięsak może się rozwinąć w narządach wewnętrznych, jak nerki, płuca, błona śluzowa przewodu pokarmowego i w węzłach chłonnych. Choroba może się pojawić na każdym z etapów rozwoju zakażenia HIV, bardzo rzadko u chorych poddawanych przeciwwirusowej terapii skojarzonej (HAART), gdyż mięsak Kaposiego zwykle ustępuje po rozpoczęciu leczenia antyretrowirusowego.

Inne objawy

Inne choroby, które mogą wywołać HHV-6, HHV-7 i HHV8 to: zapalenie mózgu, zespół mononukleozy zakaźnej (który w rzadkich przypadkach jest wywoływany u dorosłych przez HHV-6) i zapalenie wątroby. Powikłaniem ostrego zakażenia HHV-6 i HHV-7 u niemowląt i małych dzieci mogą być drgawki gorączkowe i neutropenia. Herpeswirusy, w tym HHV-6 i HHV-7, są podejrzewane o wywoływanie zespołu przewlekłego zmęczenia, trądziku różowatego, stwardnienia rozsianego i choroby Hashimoto (przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy). U osób w immunosupresji, zwłaszcza po przeszczepieniu szpiku i narządów litych, HHV-6 i HHV-7 mogą wywołać zapalenie mózgu i zapalenie płuc.

Jak lekarz ustala rozpoznanie choroby wywołanej przez HHV6, HHV7 i HHV8?

W przypadku charakterystycznych zespołów klinicznych (np. gorączki trzydniowej i mięsaka Kaposiego) rozpoznanie najczęściej ustala się na podstawie objawów klinicznych oraz wywiadu. Badania dodatkowe mają większe znaczenie u pacjentów, którzy wymagają hospitalizacji. Tradycyjnym sposobem rozpoznawania zakażeń wywołanych przez HHV-6, HHV-7 i HHV-8 była izolacja wirusa w hodowlach komórkowych. Niestety nawet ta metoda nie przynosi jednoznacznych wyników. Dodatni wynik badania śliny, wymazu z nosogardła czy krwi od chorych nie dowodzi, że zakażenie HHV-6, HHV-7 lub HHV-8 bezpośrednio wiąże się z chorobą, gdyż odsetki zakażeń wśród ludzi są bardzo wysokie – zakażeni są prawie wszyscy dorośli, a niektórzy chorzy z bezobjawowymi zakażeniami latentnymi mogą wydalać okresowo herpeswirusy przez wiele tygodni. Niemniej, dodatnie wyniki badania płynu mózgowo-rdzeniowego zwykle świadczą o chorobie wywołanej przez herpeswirusa. W diagnostyce zakażeń HHV-6, HHV-7 i HHV-8 coraz częściej wykorzystuje się bardzo czułe, swoiste oraz znacznie szybsze niż hodowla, metody reakcji łańcuchowej polimerazy (polymerase chain reaction – PCR). Tą metodą można badać płyn mózgowo-rdzeniowy, krew, mocz, wymazy z gardła oraz próbki tkanek. Z kolei diagnostyka serologiczna zakażeń HHV-6, HHV-7 i HHV-8 jest ograniczona z powodu latentnego i powszechnego charakteru tych zakażeń. Przydatna jest serokonwersja, czyli pojawienie się dotąd nieobecnych swoistych przeciwciał. Znacznie bardziej praktyczne jest oznaczenie wirusowego DNA ilościowymi metodami PCR. Herpeswirusy typu 6, 7 i 8 można hodować z płynu mózgowo-rdzeniowego, śliny, krwi i tkanek.

Jakie są sposoby leczenia zakażenia wywołanego przez HHV-6, HHV-7 i HHV-8?

Nie ma swoistego leczenia przyczynowego zakażeń wywołanych przez HHV-6, HHV-7 i HHV-8. Najczęściej chorych leczy się objawowo za pomocą leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych. W przypadku ciężkiego zachorowania oraz zachorowań u noworodków i niemowląt konieczne może być leczenie szpitalne. Antybiotyki są nieskuteczne. Glikokortykosteroidy są przeciwwskazane.

Czy jest możliwe całkowite wyleczenie choroby wywołanej przez HHV-6, HHV-7 i HHV-8?

Choroby wywołane przez herpeswirusy HHV-6, HHV-7 i HHV-8 zwykle przebiegają bezobjawowo lub bardzo łagodnie i ustępują samoistnie, jednak najczęściej prowadzą do rozwoju zakażenia latentnego czyli utrzymującego się do końca życia zakażonej osoby. Z tej przyczyny możliwe są wielokrotne reaktywacje, najczęściej bezobjawowe. Trwałe powikłania mogą wystąpić w przypadku objawowych zakażeń u osób z obniżoną odpornością, szczególnie z niedoborem odporności typu komórkowego.

Co trzeba zrobić po zakończeniu leczenia choroby wywołanej przez HHV-6, HHV-7 i HHV-8?

Po ustąpieniu ostrych objawów i powrocie dobrego samopoczucia chorzy mogą powrócić do normalnej aktywności życiowej. W przypadku wystąpienia powikłań konieczna może być rekonwalescencja z ograniczeniem aktywności życiowej (np. w przypadku zapalenia mózgu konieczna jest długotrwała rehabilitacja).

Co robić, aby uniknąć zakażenia HHV-6, HHV-7 i HHV-8?

Jak dotąd nie są dostępne szczepionki przeciwko HHV-6, HHV-7 i HHV-8. Zakażeń trudno jest uniknąć, ale można zmniejszyć ich ryzyko przez przestrzeganie zasad higieny: mycie rąk i unikanie kontaktów z małymi dziećmi przez osoby z obniżoną odpornością. By ograniczyć przenoszenie zakażeń szpitalnych, konieczne jest dokładne mycie rąk przez personel szpitalny oraz używanie odzieży ochronnej i rękawiczek.

05.06.2017
Zobacz także
  • Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej u dorosłych
  • Zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS)
Wybrane treści dla Ciebie
  • Zakażenia wywołane przez wirusy Coxsackie
  • Polio
  • Różyczka u dorosłych
  • Gorączka krwotoczna z zespołem nerkowym
  • Wścieklizna
  • Choroby wywołane przez parwowirus B19 u dorosłych
  • Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
  • Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej u dorosłych
  • Mononukleoza zakaźna u dorosłych
  • Cytomegalia
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta