×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Toksokaroza (zarażenie glistą psią lub glistą kocią): przyczyny, objawy i leczenie


Aktualizacja: Magdalena Wiercińska

Toksokaroza jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez larwy glisty psiej (Toxocara canis) lub glisty kociej (Toxocara cati). Człowiek zaraża się poprzez przypadkowe spożycie jaj glisty (które są wydalane z odchodami przez psy i koty), spożywając posiłek brudnymi rękoma po kontakcie z ziemią lub jedząc nieumyte warzywa czy owoce. Bezobjawowe zarażenie Toxocara nie wymaga leczenia

Co to jest toksokaroza (zarażenie glistą psią lub glistą kocią)?

Toksokaroza jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez larwy glisty psiej (Toxocara canis) lub glisty kociej (Toxocara cati). Naturalnymi żywicielami tych glist są psy i psowate (np. lisy) oraz koty. Dojrzałe pasożyty bytują w przewodzie pokarmowym zarażonych zwierząt (głównie młodych – szczeniąt i kociąt), samice znoszą jaja, nawet 20 tys./dobę. Wydalone z kałem jaja po ok. 3 tygodniach spędzonych w środowisku zewnętrznym (glebie, piasku) stają się inwazyjne, tzn. zawierają larwę w stadium zdolnym do zarażenia. Jaja mogą przetrwać w środowisku i zachować inwazyjność nawet przez kilka lat.

Człowiek ulega zarażeniu i staje się żywicielem przygodnym poprzez przypadkowe spożycie inwazyjnych jaj glisty, np. spożywając posiłek brudnymi rękoma po kontakcie z ziemią/piaskiem zanieczyszczonym odchodami zwierząt ziemią (np. w piaskownicach, skwerach i parkach miejskich, ogródkach przydomowych oraz osiedlowych placach zabaw dla dzieci) lub jedząc nieumyte warzywa czy owoce. Wydaje się, że mniejsze znaczenie ma bezpośredni kontakt z zarażonym psem czy kotem, chociaż teoretycznie wydalone jaja mogą przyczepione do sierści przetrwać tam wystarczająco długo, aby stały się inwazyjne.

Połknięte jaja inwazyjne dostają się do przewodu pokarmowego człowieka. W jelicie osłonki jaj zostają strawione, a uwolnione larwy przedostają się do światła naczyń krwionośnych i migrują z prądem krwi. Początkowo trafiają do wątroby, gdzie większość z nich pozostaje i z czasem obumiera. Część kontynuuje wędrówkę i trafia do różnych narządów i tkanek: płuc, mózgu, oka, mięśni. Zarówno wędrówka larw, jak i ich obecność w tkankach, wywołuje reakcję zapalno-alergiczną, produkowane są swoiste przeciwciała, a wokół „osiadłych” larw tworzą się skupiska komórek, zwane ziarniniakami, złożone w większości z krwinek kwasochłonnych (tzw. eozynofilów). Larwy są w stanie przeżyć w organizmie człowieka nawet 10 lat, ale nie dojrzewają i nie rozmnażają się. Larwa może natomiast wydostać się z ziarniniaka i ponownie migrować np. do oka.

U człowieka nie ma ryzyka zarażenia przez łożysko (inwazja śródmaciczna występuje jedynie u psów). Chory człowiek nie jest zakaźny dla kontaktujących się z nim osób.

Jak często występuje toksokaroza?

Toksokaroza jest jedną z najczęstszych chorób odzwierzęcych występujących na całym świecie, ale najwięcej zachorowań obserwuje się w krajach o klimacie wilgotnym i niskim poziomie sanitarno-higienicznym.

Częstość zarażenia glistami z rodzaju Toxocara ludzi nie jest znana. Według niektórych badań nawet 30% badanych ma wykrywane w surowicy swoiste przeciwciała, które mogą świadczyć o trwającym lub przebytym zarażeniu. Ze względu na drogę zarażenia (brudne ręce) wydaje się, że częściej jest to choroba dzieci niż ludzi dorosłych. Z całą pewnością nietrudno o kontakt z ziemią zanieczyszczoną jajami Toxocara, ponieważ w badaniach epidemiologicznych stwierdzono, że zawierało je od kilkunastu do kilkudziesięciu procent pobranych próbek, najwięcej pochodzących ze wsi i przedmieść.

Toksokaroza - objawy

Objawy toksokarozy zależą od masywności zarażenia (liczby larw), nasilenia reakcji alergiczno-zapalnej oraz umiejscowienia larw/ziarniniaków.

Przebieg zarażenia może być całkowicie bezobjawowy, bez żadnych dolegliwości, odchyleń w badaniu lekarskim i badaniach laboratoryjnych. O zarażeniu świadczy jedynie obecność swoistych przeciwciał w surowicy krwi.

Czasem, mimo braku jakichkolwiek dolegliwości i objawów, stwierdza się odchylenia w badaniach laboratoryjnych sugerujące toksokarozę.

Objawowa postać kliniczna toksokarozy nosi nazwę zespołu larwy trzewnej wędrującej. Występuje najczęściej u małych dzieci w wyniku masywnego zarażenia. Do objawów należą: stany podgorączkowe/gorączka, bóle brzucha, bóle głowy, kaszel, bóle mięśniowe i stawowe. W badaniu stwierdza się powiększenie węzłów chłonnych, powiększenie wątroby i śledziony, czasem zmiany skórne, zmiany osłuchowe nad płucami.

U części dzieci dominują przewlekłe bóle brzucha, wyraźnie zmniejszone łaknienie, z czym wiązać się może brak przyrostu masy ciała, a nawet jej utrata. Mogą także występować rozmaite wysypki, zwykle rozpoznawane jako uczuleniowe. U alergików zarażenie Toxocara bywa przyczyną nasilenia objawów alergii, np. atopowego zapalenia skóry czy astmy oskrzelowej. U dzieci bez alergii w wywiadzie mogą pojawić się objawy (wysypki, kaszel z dusznością) sugerujące takie podejrzenie.

Toksokaroza oczna jest rzadką postacią zarażenia. Prawie zawsze dotyczy jednego oka. Obecność larwy w gałce ocznej wywołuje zmiany zapalne, powstanie ziarniniaka, błon proliferacyjnych, odwarstwienie siatkówki, wylewy wewnątrzgałkowe, zeza, zaćmę. Powodem zgłoszenia się do okulisty może być pogorszenie widzenia, ból, zaczerwienienie oka, wystąpienie zeza. Zdarza się jednak, że zmiany w zajętym oku wykrywa się przypadkowo (już jako blizna po przebytym zapaleniu siatkówki), gdyż jednostronne pogorszenie, a nawet utrata widzenia, może pozostać niezauważone do momentu, kiedy drugie, widzące, oko, nie zostanie zasłonięte, np. w czasie orientacyjnego badania wzroku w trakcie bilansu zdrowia, np. w wieku 10 lat. Wydaje się, że najczęściej postać oczna rozwija się nie bezpośrednio po zarażeniu, ale kilka lat później.

W postaci mózgowej toksokarozy mogą wystąpić bóle głowy, zmiany zachowania, czasem drgawki.

Rozpoznanie toksokarozy

Objawy toksokarozy są nieswoiste, tzn. mogą być spowodowane innymi przyczynami. Zwykle podejrzewa się toksokarozę nie z powodu dolegliwości/objawów, ale wobec obserwowanych odchyleń w badaniach laboratoryjnych, wykonanych w ramach diagnostyki przyczyny tych objawów (a czasem wykrytych przypadkowo). Do odchyleń tych należą: zwiększona liczba krwinek białych (leukocytoza), znacznie zwiększony (>20%) odsetek granulocytów kwasochłonnych (eozynofili) w rozmazie, czyli eozynofilia, a także podwyższony poziom gammaglobulin (hipergammaglobulinemia) i duże stężenie immunoglobulin klasy E (IgE). Odchylenia te, choć częste u pacjentów z toksokarozą, niekoniecznie muszą być spowodowane zarażeniem Toxocara, więc zwykle trzeba wykluczyć inne przyczyny.

U małych dzieci dość często, poza leukocytozą i eozynofilią, morfologia krwi wykazuje niedokrwistość. Zdarza się także zwiększona aktywność enzymów wątrobowych (ALT, AST). Badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej może wykazać powiększenie wątroby, czasem z obecnością ognisk hipoechogenicznych. Rzadziej stwierdza się powiększenie śledziony. Przy zajęciu płuc w badaniu RTG klatki piersiowej mogą być obecne charakterystyczne zmiany określane jako nacieki Loefflera.

Zmiany oczne mogą nasuwać podejrzenie toksokarozy i zawsze wymagają potwierdzenia badaniem dna oka przeprowadzanym przez doświadczonego okulistę.

Podejrzenie postaci mózgowej wymaga diagnostyki neurologicznej – EEG, MRI mózgu, badania płynu mózgowo-rdzeniowego.

Przy podejrzeniu zarażenia posożytami z rodzaju Toxocara konieczne jest wykonanie badań serologicznych, czyli przeciwciał. Stosuje się testy wykrywające obecność swoistych przeciwciał przeciw antygenom larw w klasie IgG. Ich interpretacja wymaga doświadczenia. Wynik silnie dodatni świadczy o stosunkowo świeżym zarażeniu i przy obecności leukocytozy i eozynofilii potwierdza rozpoznanie. Małe miano przeciwciał może wynikać z faktu, że do zarażenia doszło bardzo niedawno albo przeciwnie, kilka lat wcześniej. Może być to także wynik fałszywie dodatni (niezwiązany z zarażeniem Toxocara). Aby to wyjaśnić, konieczne bywa powtórzenie badania serologicznego, nie wcześniej niż po miesiącu. U pacjentów z toksokarozą oczną miano przeciwciał jest zwykle małe, czasem nawet wynik badania serologicznego jest ujemny.

Badanie kału na pasożyty nie ma znaczenia diagnostycznego. U człowieka zarażonego żadna postać pasożyta nie jest wydalana z kałem. Badanie to może mieć znaczenia w diagnostyce różnicowej i zwykle bywa wykonywane, aby wykluczyć inne choroby pasożytnicze.

Sporadycznie poszukuje się swoistych przeciwciał w płynie z komory przedniej oka (przy podejrzeniu toksokarozy ocznej) lub w płynie mózgowo-rdzeniowym (przy podejrzeniu toksokarozy mózgowej). Jeszcze rzadziej wykonuje się biopsję wątroby czy płuc.

Toksokaroza - leczenie

Bezobjawowe zarażenie Toxocara nie wymaga leczenia. U pacjentów z objawami klinicznymi i potwierdzonym zarażeniem stosuje się leki przeciwpasożytnicze (albendazol). W toksokarozie ocznej uzupełniająco stosuje się glikokortykosteroidy ogólnie lub miejscowo oraz leczenie zabiegowe (witrektomia i fotokoagulacja laserowa). Leczenie toksokarozy powinien prowadzić specjalista chorób zakaźnych, w postaci ocznej – w ścisłej współpracy z okulistą.

Prawidłowe leczenie powoduje ustąpienie objawów toksokarozy. Nie ma natomiast możliwości sprawdzenia, czy wszystkie larwy zostały zabite. Eozynofilia może utrzymywać się do kilku miesięcy od zakończenia terapii. Nie ma natomiast możliwości sprawdzenia, czy wszystkie larwy zostały zabite. Badania serologiczne nie służą do kontroli skuteczności leczenia. Miano swoistych przeciwciał klasy IgG obniża się zwykle po 1–2 latach. Osoby z rozpoznanym zarażeniem, bez względu na to, czy były leczone, czy nie, wymagają okresowej kontroli okulistycznej (badanie dna oka co 6–12 miesięcy).

Jak zapobiegać toksokarozie?

Nie ma swoistej profilaktyki toksokarozy. Zapobieganie chorobie polega na unikaniu zarażenia jajami Toxocara. Należy myć ręce po kontakcie z ziemią oraz zwierzętami (zwłaszcza szczeniętami i kociętami), po powrocie ze spaceru, przed jedzeniem, a także uczyć dzieci przestrzegania tych zasad. Nie powinno się karmić dzieci na spacerze, placu zabaw, w piaskownicy. Konieczna jest ochrona miejsc zabaw dzieci przed dostępem psów i kotów, a przede wszystkim przykrywanie piaskownic i okresowa wymiana w nich piasku. Psy i koty wymagają systematycznego odrobaczania, przy czym ich właściciele powinni mieć świadomość, że odchody zwierząt po podaniu środków przeciwpasożytniczych muszą być utylizowane (wydalone dojrzałe samice, rozkładając się w trawie lub glebie, uwalniają duże ilości jaj).

15.02.2022
Zobacz także
  • Toksoplazmoza
Wybrane treści dla Ciebie
  • Trypanosomoza afrykańska
  • Zarażenie tasiemcem szczurzym
  • Włośnica
  • Zarażenie tasiemcem psim
  • Sarkocystoza
  • Schistosomoza
  • Hymenolepioza
  • Bąblowica
  • Przywrzyce wątrobowe
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta