Co to jest mikrosporydioza i jakie są jej przyczyny?
Mikrosporydioza to choroba wywołana przez mikrosporydia - wewnątrzkomórkowe pierwotniaki rodzaju Microsporum. Mikrosporydiozę uznaje się za chorobę odzwierzęcą. Rezerwuarem pierwotniaków są różne zwierzęta dzikie i domowe. Chorobotwórczość u człowieka potwierdzono dla kilkunastu gatunków mikrosporydiów, głównie z rodzaju Enterocytozoon.
Zarażenia mikrosporydiami najczęściej stwierdzane są w populacji osób z deficytami odporności spowodowanymi zakażeniem HIV lub po przeszczepieniu narządu, jednak rozpoznawano je także u osób podróżujących do krajów tropikalnych (biegunka podróżnych). Zapalenie rogówki i spojówki oczu spowodowane mikrosporydiami stwierdzano u chorych stosujących glikokortykosteroidy miejscowo do worka spojówkowego. Do zarażenia człowieka dochodzi drogą fekalno-oralną (tzw. drogą brudnych rąk) lub pokarmową przez zanieczyszczony sporami pierwotniaka pokarm lub wodę. Możliwa jest też droga inhalacyjna i przeniesienie bezpośrednie pierwotniaków do oka.
Jak często występuje mikrosporydioza?
Mikrosporydia występują na całym świecie. Najczęściej izolowane są Enterocytozoon bieneusi oraz Enterocytozoon intestinalis. Zachorowania dotyczą głównie chorych zakażonych HIV ze znacznym upośledzeniem układu odpornościowego. Enterocytozoon bieneusi może być przyczyną biegunki podróżnych u osób z prawidłową odpowiedzią immunologiczną. Szczegółowe dane statystyczne dotyczące występowania mikrosporydiozy w Polsce nie są dostępne.
Jak się objawia mikrosporydioza?
U osób z prawidłową odpornością objawy mikrosporydiozy są zazwyczaj łagodne, a przebieg choroby jest samoograniczający. Oczna postać mikrosporydiozy objawia się zaczerwienieniem oka, nadwrażliwością na światło, łzawieniem i uczuciem ciała obcego w oku oraz zaburzeniami widzenia.
Odmiennie choroba przebiega u osób z niedoborami odporności, u których proces chorobowy jest bardziej nasilony i długotrwały. Głównym objawem mikrosporydiozy jest wodnista przewlekła biegunka, której towarzyszyć mogą kurczowe bóle brzucha, utrata apetytu, nudności i wymioty. Stolec w mikrosporydiozie może zawierać domieszkę śluzu, bez krwi.
U osób z niedoborami odporności objawy mogą się utrzymywać przewlekle, prowadząc do zagrażających życiu zaburzeń wodno-elektrolitowych.
U chorych z AIDS opisywano powikłania w postaci zapalenia pęcherzyka żółciowego, niewydolności nerek, rozsiewu zakażenia do ośrodkowego układu nerwowego oraz innych narządów i tkanek (płuc, zatok obocznych nosa, szpiku, układu moczowego).
W badaniu chorego z mikrosporydiozą lekarz może stwierdzić objawy odwodnienia różnego stopnia (np. podsychające błony śluzowe jamy ustnej, utratę elastyczności skóry, suchość skóry, przyspieszoną czynność serca, przyspieszony oddech, obniżone ciśnienie tętnicze). Postępujące odwodnienie może prowadzić do niewydolności nerek i zmniejszonej ilości wydalanego moczu, aż do bezmoczu. Zaburzenia elektrolitowe w przebiegu biegunki mogą prowadzić do zaburzeń miarowości rytmu serca, bolesnych skurczów mięśni i zaburzeń czucia. W badaniu może być też zaznaczona tkliwość brzucha oraz wzmożona perystaltyka podczas osłuchiwania jamy brzusznej.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów mikrosporydiozy?
W przypadku podejrzenia mikrosporydiozy należy zgłosić się do lekarza rodzinnego. Ciężki przebieg choroby może wymagać hospitalizacji celem zapewnienia prawidłowego nawodnienia i leczenia zaburzeń elektrolitowych. Rozpoznanie mikrosporydiozy jest wskazaniem do wykonania testu w kierunku zakażenia HIV.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie mikrosporydiozy?
Rozpoznanie mikrosporydiozy na podstawie samych objawów klinicznych jest niemożliwe. Konieczne jest potwierdzenie rozpoznania badaniami laboratoryjnymi. Materiałem do badań jest kał, mocz, wydzielina śluzowa, próbki biopsyjne i wycinki tkanek. Spory pierwotniaka można uwidocznić pod mikroskopem świetlnym po odpowiednim wybarwieniu.
Dodatkowo, w zależności od spektrum objawów, lekarz może zlecić wykonanie badań obrazowych, takich jak RTG klatki piersiowej, USG jamy brzusznej, tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny.
Jakie są metody leczenia mikrosporydiozy?
W terapii określonych postaci mikrosporydiozy stosuje się odpowiednie leki przeciwpasożytnicze przez około 1 miesiąc lub dłużej. U chorych zakażonych HIV zasadnicze znaczenie ma poprawa odpowiedzi immunologicznej spowodowana leczeniem antyretrowirusowym zakażenia HIV, które prowadzi do poprawy klinicznej i remisji objawów mikrosporydiozy. Leczenie wspomagające, objawowe jest uzależnione od manifestacji klinicznych zarażenia.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie mikrosporydiozy?
Mikrosporydioza objawiająca się biegunką u osoby z prawidłową odpornością jest chorobą o łagodnym przebiegu z bardzo dobrym rokowaniem.
U osoby z upośledzeniem odporności (np. AIDS) zarażenie wywołuje objawy ciężkiej, przewlekłej lub nawracającej biegunki prowadzącej do zagrażających życiu powikłań (odwodnienie, zaburzenia elektrolitowe). Osoby z niedoborami odporności są również predysponowane do wystąpienia narządowych postaci mikrosporydiozy. Poprawa odpowiedzi immunologicznej ma największe znaczenie dla remisji objawów klinicznych mikrosporydiozy i eliminacji pasożyta. Badania wskazują, że pomimo redukcji objawów klinicznych leki przeciwpasożytnicze nie zawsze zapewniają eliminację mikrosporydiów z przewodu pokarmowego, co jest uzależnione m.in. od gatunku pierwotniaka.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia mikrosporydiozy?
U osób z prawidłową odpornością rokowanie jest dobre. Po wyleczeniu nie ma konieczności regularnych badań i kontroli.
U pacjentów zakażonych HIV mikrosporydioza jest chorobą przewlekłą, nawracającą, wyleczenie zaś jest uwarunkowane odbudową funkcji układu immunologicznego. Pacjent przez ten czas musi pozostawać pod opieką specjalistyczną poradni chorób zakaźnych lub poradni dla osób zakażonych HIV.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na mikrosporydiozę?
Istotne znaczenie w zapobieganiu mikrosporydiozie ma higiena osobista i prawidłowa higiena rąk, mycie rąk z użyciem mydła i ciepłej wody po korzystaniu z toalety lub zmianie pieluch, po kontaktach ze zwierzętami oraz przed przygotowywaniem i spożywaniem posiłków. Przestrzeganie higieny rąk ma duże znaczenie zwłaszcza u osób stosujących szkła kontaktowe.
