Co to jest przestrzeń zaotrzewnowa?
Przestrzeń zaotrzewnowa jest obszarem rozciągającym się w jamie brzusznej do przodu od tylnej ściany brzucha i do tyłu od jamy otrzewnej zawierającej jelita. Jest to zatem przestrzeń pomiędzy obszarem zajętym przez jelita a tylną ścianą brzucha. W obrębie przestrzeni zaotrzewnowej znajdują się następujące narządy: nerki, nadnercza, moczowody, trzustka oraz częściowo dwunastnica (pierwszy odcinek jelita cienkiego), wstępnica, zstępnica, czyli części jelita grubego, prawie cała odbytnica (końcowy odcinek jelita grubego), górna część pochwy u kobiet oraz duże naczynia krwionośne (aorta brzuszna, żyła główna dolna, tętnice i żyły biodrowe).
Jakie choroby mogą wystąpić w przestrzeni zaotrzewnowej?
W przestrzeni zaotrzewnowej mogą się rozwijać choroby dotyczące narządów znajdujących się w tej przestrzeni, a także choroby niezwiązane z tymi narządami. Z kolei do chorób rozwijających się typowo w przestrzeni zaotrzewnowej należą: ropnie przestrzeni zaotrzewnowej, guzy nowotworowe przestrzeni zaotrzewnowej oraz zwłóknienie przestrzeni zaotrzewnowej.
Jak często występują choroby przestrzeni zaotrzewnowej?
Choroby przestrzeni zaotrzewnowej występują rzadko. Najczęściej są to choroby zapalne, takie jak ropień (zbiorowisko ropy). Dużo rzadziej rozpoznawaną chorobą przestrzeni zaotrzewnowej jest jej zwłóknienie, które jest rozpoznawane u 1:30 000 osób hospitalizowanych.
Guzy przestrzeni zaotrzewnowej rozpoznaje się u około 0,3–0,4%:10 0000 populacji. Guzy przestrzeni zaotrzewnowej to w olbrzymiej większości mięsaki, czyli złośliwe nowotwory. O wiele rzadziej rozpoznaje się w przestrzeni zaotrzewnowej inne nowotwory, zwłaszcza przerzuty nowotworów o innych lokalizacjach.
Jak się objawiają choroby przestrzeni zaotrzewnowej?
Choroby zapalne przestrzeni zaotrzewnowej objawiają się w sposób typowy dla wszystkich procesów ropnych, a zatem dominującymi objawami są: ból, gorączka, zaczerwienienie, dreszcze. Nieleczony proces zapalny szybko prowadzi do nasilenia objawów zapalenia i wreszcie do sepsy, czyli uogólnionego procesu zapalnego upośledzającego działanie wszystkich narządów. Źródłem procesu zapalnego w przestrzeni zaotrzewnowej może być stan zapalny wszystkich narządów położonych w tej przestrzeni. Rzadziej występującym procesem zapalnym mogącym dotyczyć przestrzeni zaotrzewnowej jest gruźlica.
Nowotowory przestrzeni zaotrzewnowej często nie powodują żadnych objawów w początkowej fazie wzrostu. Chorzy zgłaszają się czasem ze znacznych rozmiarów guzami zaotrzewnowymi, gdyż pierwszym objawem, jaki zauważają, jest widoczny przez skórę guz brzucha oraz powiększenie się obwodu brzucha, zwłaszcza niesymetryczne. Jeżeli w trakcie wzrostu guza dojdzie do ucisku na inne struktury, mogą się pojawić objawy związane z tym uciskiem, np. przy ucisku na moczowód może dojść do powstania wodonercza, ucisk na żyłę główną może spowodować obrzęki nóg, a ucisk pęcherza moczowego może doprowadzić do zmniejszenia jego objętości i zaburzeń oddawania moczu.
Objawami zwłóknienia przestrzeni zaotrzewnowej mogą być tępy ból pleców i jamy brzusznej, utrata masy ciała, obrzęki kończyn dolnych i zaburzenia w oddawaniu moczu.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów choroby przestrzeni zaotrzewnowej?
Jak już wspomniano, większość objawów chorób przestrzeni zaotrzewnowej (zarówno zapalnych, jak i nowotworowych) to objawy niecharakterystyczne, mogące występować w wielu innych chorobach. Dlatego też, aby uzyskać poprawne rozpoznanie choroby przestrzeni zaotrzewnowej niezbędna jest wizyta u lekarza, który rozpocznie proces diagnostyczny i wykonując odpowiednie badania, ustali lub wykluczy rozpoznanie choroby przestrzeni zaotrzewnowej.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie chorób przestrzeni zaotrzewnowej?
Najpierw lekarz zbierze wywiad i zbada pacjenta. Następnie zleci badania dodatkowe. Typowymi narzędziami diagnostycznymi stosowanymi w ocenie przestrzeni zaotrzewnowej są USG i tomografia komputerowa. USG pozwala na szybką i w miarę dokładną ocenę zawartości przestrzeni zaotrzewnowej i pozwala na stwierdzenie czy w jej obrębie znajdują się jakieś istotne zmiany patologiczne (np. zbiornik płynu, ropień, guz). Więcej i bardziej dokładnych informacji – zwłaszcza gdy wynik badania USG jest niejednoznaczny lub gdy lekarz stara się określić rozległość zmian uwidocznionych w USG – może dostarczyć tomografia komputerowa. W niektórych sytuacjach więcej informacji co do rozległości zmiany może dostarczyć rezonans magnetyczny.
W wypadku podejrzenia zapalnej choroby przestrzeni zaotrzewnowej lekarz oprócz badań obrazowych zleci również badania laboratoryjne krwi, których wyniki mogą wskazywać na toczący się w organizmie proces zapalny (m.in. liczba białych ciałek krwi, stężenie białka reaktywnego C).
Jakie są metody leczenia chorób przestrzeni zaotrzewnowej?
Choroby ropne przestrzeni zaotrzewnowej wymagają przede wszystkim rozległego drenażu ropy (wykonywanego zazwyczaj na sali operacyjnej), a w następnej kolejności leczenia antybiotykami. Koniecznym elementem leczenia będzie również ustalenie źródła procesu zapalnego, aby po opanowaniu procesu ropnego rozpocząć leczenie przyczyny jego powstania.
Nowotwory przestrzeni zaotrzewnowej wymagają zazwyczaj leczenia operacyjnego w celu usunięcia guza. Operacje wycięcia mięsaków przestrzeni zaotrzewnowej są operacjami często bardzo rozległymi i nierzadko wymagającymi wycięcia zajętych przez nowotwór struktur (np. nerki, jelita). Mięsaki zaotrzewnowe mają tendencję do odrastania, czyli do tworzenia wznowy nowotworu. Dość często udaje się jednak kolejny odrost takiego nowotworu zoperować ponownie. Leczenie zwłóknienia przestrzeni zaotrzewnowej jest uzależnione od możliwości ustalenia wywołującego ją czynnika. W wypadku potwierdzenia takiego źródła zwłóknienia, odstawienie np. leku wywołującego zwłóknienie pozwala zazwyczaj na cofnięcie się zmian chorobowych.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia choroby przestrzeni zaotrzewnowej?
Jeżeli po wyleczeniu zapalnej choroby przestrzeni zaotrzewnowej udało się ustalić i wyleczyć przyczynę stanu zapalnego, zazwyczaj chory nie dostaje żadnych specjalnych zaleceń. Po zakończeniu leczenia z powodu mięsaka przestrzeni zaotrzewnowej chory musi być poddawany regularnym badaniom lekarskim w celu kontroli, czy nie doszło do wznowy procesu nowotworowego. W ramach badań kontrolnych oprócz badania klinicznego standardowo stosuje się USG i (nieco rzadziej) tomografię komputerową. Bardzo ważnym elementem jest także wykonywanie regularnych, raz do roku, RTG klatki piersiowej. Spowodowane jest to ryzykiem wystąpienia przerzutów do płuc. W razie stwierdzenia takiego przerzutu wskazana jest konsultacja torakochirurgiczna, gdyż pojedyncze przerzuty mięsaków do płuc są wskazaniem do operacji polegającej na ich wycięciu.
