×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Niedobór fosforu (hipofosfatemia): przyczyny, objawy i leczenie


Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska

Hipofosfatemia to zmniejszone stężenie fosforanów we krwi, poniżej 0,9 mmol/l. Może być skutkiem niedostatecznej podaży fosforu z pożywieniem, np. u osób chorujących na alkoholizm lub anoreksję. Łagodna i przewlekła hipofosfatemia zazwyczaj nie powoduje objawów. Leczenie polega na uzupełnieniu fosforu

Co to jest hipofosfatemia?

Fosfor ma bardzo duże znaczenie dla organizmu, gdyż od prawidłowej jego ilości i stężenia zależy prawidłowa budowa kości, wszystkich komórek ciała, materiału genetycznego (DNA) oraz substancji zapewniających komórkom energię.

Większość fosforu (90%) znajduje się w kościach. Tylko 1% fosforu znajduje się w płynie pozakomórkowym, w tym we krwi. Fosfor jest dostarczany do organizmu z pokarmami i płynami. Najważniejsze czynniki wpływające na stężenie fosforu w osoczu krwi to hormon wydzielany przez przytarczyce (parathormon, PTH), witamina D oraz czynność nerek.

Stężenie fosforu w surowicy krwi oznacza się jako stężenie fosforanów nieorganicznych. Prawidłowe stężenie fosforanów nieorganicznych w surowicy krwi u dorosłych wynosi 0,9–1,6 mmol/l. W różnych laboratoriach zakres ten, podawany jako zakres normy na wyniku wydawanym pacjentowi, może się nieznacznie różnić.

U dzieci prawidłowe stężenie fosforanów nieorganicznych jest większe (o 30–50%) i zakres normy zależy od wieku dziecka.

Hipofosfatemia u osoby dorosłej to stężenie fosforanów nieorganicznych poniżej 0,9 mmol/l.

Przyczyny niedoboru fosforu

Hipofosfatemia może być spowodowana: niedostateczną podażą fosforu, nadmierną utratą fosforu z moczem, przesunięciem fosforu do komórek z płynu pozakomorkowego.

Długotrwała dieta oparta na produktach ubogich w fosfor może niekiedy być przyczyną hiposfatemii. Najczęściej dotyczy to osób z przewlekłym alkoholizmem oraz z jadłowstrętem psychicznym (łac. anorexia nervosa). Inne przyczyny niedoboru fosforu to przewlekłe choroby przewodu pokarmowego (które są powodem zaburzeń wchłaniania), niedobór witaminy D lub przewlekłe przyjmowanie leków, które hamują wchłanianie fosforu z jelita (np. leki przeciwwrzodowe zawierające tlenek glinu, preparaty wapnia).

Nadmierna utrata fosforu z moczem najczęściej jest spowodowana nadczynnością przytarczyc. Inną przyczyną może być uszkodzenie nerek przez leki, np. cisplatynę, aminoglikozydy. Przyczyną utraty fosforu może być też wrodzone zaburzenie cewek nerkowych, np. zespół Fanconiego. Hipofosfatemia zdarza się u osób po transplantacji nerki, które przed przeszczepieniem chorowały na wtórną nadczynność przytarczyc.

Przesunięcie fosforu do komórek z płynu pozakomorkowego jest przyczyną ostrej i często ciężkiej hipofosfatemii. Zdarza się u osób leczonych z powodu cukrzycowej kwasicy ketonowej, u długotrwale głodujących po przywróceniu żywienia lub po operacji usunięcia przytarczyc z powodu nadczynności. Najczęściej jednak do ostrej przemijającej hipofosfatemii dochodzi w przypadku zasadowicy oddechowej w wyniku zbyt intensywnego oddychania spowodowanego napadem paniki lub emocjami. W takich przypadkach stężenie fosforanów nieorganicznych może się zmniejszyć nawet poniżej 0,5 mmol/l).

Hipofosfatemia jest częstym zaburzeniem u ciężko chorych pacjentów leczonych w szpitalu, zwłaszcza na oddziale intensywnej opieki medycznej. Jest również częsta u osób z przewlekłym alkoholizmem (nawet u 30%).

Niedobór fosforu - objawy

Przewlekła i łagodna hipofosfatemia zwykle nie powoduje żadnych objawów.

Objawy pojawiają się dopiero, gdy stężenie fosforanów nieorganicznych jest mniejsze niż 0,5 mmol/l lub gdy się bardzo szybko zmniejsza.

Możliwe objawy to: osłabienie mięśni (i drżenie podczas wykonywania ruchów), bóle kości, zaburzenia świadomości (dezorientacja, halucynacje).

Bardzo ciężka hipofosfatemia (poniżej 0,3 mmol/l) może być przyczyną napadów drgawek (jak u osób chorujących na padaczkę), zaburzeń zachowania oraz ciężkiej niewydolności serca, a nawet śpiączki.

Mogą też wystąpić zaburzenia krzepnięcia krwi.

Długotrwała hipofosfatemia u dzieci prowadzi do zaburzeń rozwoju kości (krzywica) i zębów.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów hipofosfatemii?

Objawy ciężkiej hipofosfatemii są tak poważne, że należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe.

Wystąpienie objawów hipofosfatemiii u osoby, u której bardzo prawdopodobny jest niedobór fosforu (np. przewlekły alkoholizm, anoreksja, leczenie kwasicy ketonowej) jest wskazaniem do oznaczenia stężenia fosforanów nieorganicznych we krwi. Najlepiej zgłosić się do lekarza, który oceni sytuację i zleci potrzebne badania i leczenie.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie hipofosfatemii?

Hipofosfatemię rozpoznaje się na podstawie oznaczenia stężenia fosforanów nieorganicznych we krwi i stwierdzenia, że jest ono poniżej zakresu normy.

Jeżeli przyczyna hipofosfatemii nie jest znana, konieczne jest wykonanie szeregu badań, które pozwolą ustalić przyczynę małego stężenia fosforanów nieorganicznych we krwi.

Dalsze badania, które zwykle wykonuje się w razie stwierdzenia hipofosfatemii to stężenie kreatyniny w surowicy krwi (aby ocenić, czy nie ma niewydolności nerek), stężenie we krwi wapnia, magnezu, fosfatazy zasadowej, PTH oraz witaminy D, gazometria, pomiar wydalania fosforu z moczem.

Po stwierdzeniu hipofosfatemii lekarz ustala jej przyczynę, analizując leki, jakie pacjent przyjmował dotychczas oraz obecne ostre i przewlekłe choroby, zwłaszcza czy występuje uszkodzenie nerek. Ocenia również, czy hipofosfatemia stanowi zagrożenie dla pacjenta i czy wymaga pilnego leczenia.

Niedobór fosforu - leczenie

Leczenie hipofosfatemiii zawsze polega na leczeniu (usunięciu) przyczyny, która do niej doprowadziła oraz na podawaniu fosforu, jeżeli występują objawy hipofosfatemii.

W łagodnych niedoborach wystarczająca może być modyfikacja diety, tak aby zawierała więcej produktów bogatych w fosfor (tak aby ilość fosforu wynosiła ok. 2000 mg na dobę).

Jeżeli jest to niewystarczające, można stosować suplementację doustną fosforu, zwykle jako fosforan potasu lub fosforan sodu. Dawki dobiera lekarz nadzorujący leczenie (zwykle 1 g 3 razy dziennie).

W ciężkich przypadkach hipofosfatemii stosuje się leczenie dożylne, podając precyzyjnie dobraną ilość soli fosforu i często oznaczając stężenie wapnia, fosforu i potasu.

W trakcie leczenia hipofosfatemii należy okresowo kontrolować stężenie fosforanów nieorganicznych w surowicy krwi. Decyduje o tym lekarz, zlecając badania kontrolne w określonym terminie.

Równie ważne jest leczenie lub usunięcie przyczyny, która doprowadziła do hipofosfatemii: usunięcie chirurgiczne gruczolaka przytarczyc w nadczynności przytarczyc, wyrównanie niedoboru witaminy D, leczenie zaburzeń wchłaniania jelitowego.

Usunięcie przyczyny oraz uzupełnienie niedoboru fosforu zwykle prowadzi do całkowitego wyleczenia hipofosfatemii.

Co robić, aby uniknąć hipofosfatemii?

U pacjentów narażonych na wystąpienie hipofosfatemii (osoby z chorobami prowadzącymi do hipofosfatemii) należy w określonych przez lekarza odstępach czasu kontrolować stężenie fosforanów nieorganicznych we krwi, aby wcześnie wykryć hipofosfatemię, gdy jest łagodna i nie powoduje objawów.

Jeżeli można przewidzieć wystąpienie hipofosfatemii, można jej zapobiegać, suplementując fosfor. Dotyczy to np. alkoholików lub osób chorych na jadłowstręt psychiczny, u których rozpoczęto leczenie żywieniowe.

Należy leczyć niedobór witaminy D.

Nie należy nadużywać przewlekle dostępnych bez recepty środków zobojętniających kwas żołądkowy, gdyż mogą zawierać związki glinu i powodować hipofosfatemię.

14.01.2022
Zobacz także
  • Hiperfosfatemia
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta