Więzadła krzyżowe to dwie struktury znajdujące się w stawie kolanowym odpowiedzialne za jego stabilizację. Kontuzje kolana doznawane podczas uprawiania sportu, szczególnie dyscyplin zespołowych oraz narciarstwa, stanowią najczęstszą przyczynę uszkodzenia więzadeł krzyżowych. Niekiedy przerwaniu więzadeł krzyżowych towarzyszą inne uszkodzenia w stawie kolanowym. Postępowanie terapeutyczne dobiera się indywidualnie, zależy ono m.in. od stabilności stawu, wieku pacjenta i jego oczekiwań
Więzadła krzyżowe - gdzie się znajdują, funkcje więzadeł
Więzadła krzyżowe to struktury w formie taśm zbudowane z tkanki łącznej przebiegające wewnątrz kolana, których funkcją jest utrzymywanie jego stabilności. Łączą kość udową z kością piszczelową. W kolanie wyróżniamy więzadło krzyżowe przednie i tylne – zgodnie z ich położeniem pierwsze leży bardziej z przodu, drugie z tyłu kolana.
Fot. Więzadła krzyżowe przednie i tylne/ istockphoto.com
Jakie są przyczyny uszkodzeń więzadeł krzyżowych?
Więzadła krzyżowe ulegają uszkodzeniu podczas urazów, gdy dochodzi do skręcenia kolana – przekroczenia fizjologicznego, czyli prawidłowego zakresu ruchomości stawu. Więzadło krzyżowe przednie najczęściej uszkadza się w trakcie uprawiania sportu. Jest to charakterystyczny uraz dla piłkarzy, którzy w czasie gry gwałtownie skręcają tułów, podczas gdy stopa pozostaje zablokowana przez piłkę, innego zawodnika itp. A także dla narciarzy, którym podczas upadku nie wypina się narta i powoduje to nienaturalne „wygięcie” kolana. Oczywiście do urazu tego typu może dojść w czasie uprawiania każdej innej dyscypliny sportu.
Więzadło krzyżowe przednie - przyczyny uszkodzeń
Do czynników ryzyka uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego zalicza się właśnie uprawianie określonych dyscyplin sportu oraz płeć żeńską ze względu na anatomię kolana sprzyjającą uszkodzeniom. Osoby, które już raz doznały uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego, są bardziej narażone na kolejne urazy – zarówno w dotąd zdrowym kolanie, jak i tym, które już przeszło tego typu uraz.
Więzadło krzyżowe tylne - przyczyny uszkodzeń
Więzadło krzyżowe tylne ulega uszkodzeniu zdecydowanie rzadziej. Najczęstsza przyczyna jego uszkodzenia to tzw. uraz deski rozdzielczej, gdy w czasie wypadku komunikacyjnego siedzący pasażer auta zostaje silnie uderzony od przodu w podudzie, co zrywa to więzadło.
Więzadło przednie i tylne - przyczyny uszkodzeń
Najrzadziej zdarzają się uszkodzenia obu więzadeł krzyżowych jednocześnie i są to zdecydowanie najcięższe spośród wymienionych urazów. Typowo jest to konsekwencja zwichnięcia kolana, czyli całkowitej utraty kontaktu przez powierzchnie stawowe uda i piszczeli. Wiąże się to z widoczną deformacją stawu i zagraża innym ważnym strukturom, takim jak naczynia i nerwy w tej okolicy. Tak ciężkie urazy zdarzają się zwykle jako konsekwencja upadku z wysokości, wypadku komunikacyjnego, przygniecenia ciężkim przedmiotem.
Jak często zdarzają się uszkodzenia więzadeł krzyżowych?
Uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego są stosunkowo częste w populacji, szczególnie wśród osób młodych i aktywnych sportowo. Częściej tego typu urazów doznają kobiety.
Do uszkodzenia więzadła krzyżowego tylnego dochodzi kilkadziesiąt razy rzadziej niż przedniego.
Jakie są objawy uszkodzenia więzadeł krzyżowych?
Charakterystyczne objawy uszkodzenia więzadeł krzyżowych to pourazowy, często znaczny obrzęk, opuchnięcie kolana, bolesność odczuwana w środku stawu, ograniczenie ruchomości kolana oraz często brak możliwości obciążenia kończyny (niemożność stanięcia na nodze) lub uczucie braku stabilności na nodze.
Nie wszystkie objawy muszą występować jednocześnie i od razu po urazie. Mogą być również różnie nasilone.
Co zrobić w przypadku wystąpienia takich objawów?
W przypadku przebytego urazu kolana, gdy pojawił się jego obrzęk, dolegliwości bólowe i ograniczenie ruchomości, należy się zgłosić na ostry dyżur ortopedyczny.
Jak lekarz ustala rozpoznanie uszkodzenia więzadeł krzyżowych?
Ortopeda zbiera wywiad dotyczący okoliczności urazu i dolegliwości, które pojawiły się po urazie, a następnie bada kolano. W dużej części przypadków uszkodzenie jednego z więzadeł krzyżowych powoduje duże krwawienie do stawu – wówczas lekarz może zaproponować punkcję stawu, żeby usunąć krwiak. Zawartość strzykawki po takiej punkcji jest również oceniana przez ortopedę pod kątem występowania w niej kropelek tłuszczu – ich obecność może świadczyć o śródstawowym złamaniu. Po punkcji większość pacjentów odczuwa poprawę – zmniejszenie dolegliwości i poprawę zakresu ruchomości kolana. Bardzo często wówczas ortopeda ponownie bada staw, wykonując testy oceniające jego stabilność.
Po każdym urazie kolana podstawą diagnostyki jest badanie RTG celem wykluczenia złamań. W przypadku wyraźnego podejrzenia uszkodzenia więzadeł krzyżowych wskazana jest ich ocena w badaniu rezonansu magnetycznego (MRI). Zastosowanie w tym wypadku badania USG jest bardzo ograniczone – w tym badaniu nie da się ocenić całego przebiegu więzadeł krzyżowych, nie są w pełni widoczne ze względów anatomicznych.
Uszkodzeniom więzadeł krzyżowych mogą towarzyszyć uszkodzenia innych struktur kolana, takich jak łąkotki, więzadła poboczne, elementy chrząstki, co również powinno zostać ocenione w badaniu klinicznym i dalszej diagnostyce. Występowanie dodatkowych, towarzyszących uszkodzeń często ma wpływ na stosowane leczenie.
W przypadku ciężkiego urazu kolana – zwichnięcia – postępowanie może różnić się od standardowego opisanego wyżej. Wówczas konieczne może być pilne nastawienie stawu, a diagnostykę można prowadzić w kierunku oceny struktur zdecydowanie ważniejszych niż więzadła krzyżowe – np. badania angio-TK celem sprawdzenia ciągłości tętnicy podkolanowej.
Jakie są metody leczenia uszkodzeń więzadeł krzyżowych?
Metody leczenia uszkodzeń więzadeł krzyżowych można podzielić na dwie zasadnicze grupy: metody zachowawcze i metody operacyjne.
W przypadku więzadła krzyżowego przedniego do samoistnego wygojenia uszkodzenia dochodzi stosunkowo rzadko. Jednocześnie duża grupa pacjentów „bez” tego więzadła nie odczuwa wcale niestabilności i niejako „może bez niego żyć”. Dlatego wybór metody leczenia pomiędzy odpowiednią fizjoterapią a leczeniem operacyjnym (również wymagającym potem długotrwałej fizjoterapii) podejmowany jest bardzo indywidualnie. Pod uwagę bierze się bardzo dużo czynników, takich jak wiek pacjenta, oczekiwania, poziom aktywności sportowej, uczucie uciekania, niestabilności nogi, występowanie uszkodzeń towarzyszących – powstałych w czasie urazu lub występujących już wcześniej. Ostateczną decyzję podejmuje ortopeda w porozumieniu z pacjentem.
Leczenie operacyjne zdecydowanie częściej rekomenduje się sportowcom i osobom aktywnym fizycznie. Bezwzględnym wskazaniem do zabiegu jest występowanie, m.in. towarzyszącego uszkodzenia łąkotki z zawinięciem jej fragmentu.
W przypadku więzadła krzyżowego tylnego zdecydowanie częściej podejmuje się leczenie zachowawcze, początkowo opierające się na unieruchomieniu kończyny w odpowiedniej ortezie, a następnie rehabilitacji. Więzadło krzyżowe tylne ma lepszy potencjał gojenia niż przednie – operacje rekonstrukcyjne wykonuje się rzadziej.
Metod operacyjnych rekonstrukcji więzadła krzyżowego przedniego jest wiele w zależności od typu uszkodzenia więzadła i preferencji operatora. Nie udowodniono istotnej przewagi jednej z metod nad innymi, dlatego w różnych ośrodkach ortopedzi wykonują rekonstrukcje z wykorzystaniem różnych przeszczepów oraz implantów mocujących.
Każde leczenie operacyjne wymaga następczej długotrwałej fizjoterapii – nawet do roku (najczęściej 6–9 mies.). Jest to czas potrzebny na przebudowę więzadła, odbudowę mięśni, poprawę czucia głębokiego i balansu kończyny.
Jakie jest rokowanie w przypadku uszkodzenia więzadeł krzyżowych?
Rokowanie w przypadku uszkodzenia więzadeł krzyżowych jest dość dobre. Odpowiednio przeprowadzone leczenie (zachowawcze lub operacyjne) i właściwe przygotowanie do powrotu do aktywności fizycznej (długotrwała rehabilitacja prowadzona przez doświadczonego fizjoterapeutę) daje dobre rezultaty u ponad 90% pacjentów.
Szacuje się, że co dziesiąty pacjent – szczególnie jeśli mowa o więzadle krzyżowym przednim – musi liczyć się z różnego rodzaju powikłaniami w przyszłości. Może dojść do wtórnego uszkodzenia więzadła, uszkodzenia łąkotek, zesztywnienia kolana po operacji, co może wymagać kolejnego zabiegu. Część pacjentów już nigdy nie wraca do takiego poziomu aktywności fizycznej jak przed urazem – dzieje się to z różnych powodów, np. obawy przed kolejnym urazem, dyskomfortem w czasie aktywności itp.
Sam fakt doznania skręcenia kolana z uszkodzeniem więzadła krzyżowego to dla stawu duży uraz, który niezależnie od podjętego leczenia przyspiesza występowanie choroby zwyrodnieniowej tej okolicy w porównaniu z osobami, które takiego urazu nie doznały.
Rokowanie zmienia się również w przypadku występowania innych uszkodzeń, np. łąkotek lub istnienia zmian zwyrodnieniowych w kolanie już przed urazem.
Co zrobić, żeby uniknąć uszkodzeń więzadeł krzyżowych?
Szczególnie w przypadku więzadła krzyżowego przedniego ogromną rolę odgrywa odpowiednie przygotowanie do podejmowania aktywności fizycznej. Uprawianie piłki nożnej, narciarstwa, koszykówki itp. oprócz treningu skupionego na samej dyscyplinie wymaga ogólnego przygotowania motorycznego. Ćwiczenia powinny się skupiać na balansie kończyn dolnych, utrzymywaniu równowagi i ogólnym wzmacnianiu mięśni ze szczególnym zwróceniem uwagi na grupę tylną mięśni uda wspomagającą w swojej funkcji więzadło krzyżowe przednie.
